İçeriğe atla

Kvabi Sarayı

Koordinatlar: 40°33′20″K 42°15′55″D / 40.55556°K 42.26528°D / 40.55556; 42.26528
Kvabi Sarayı
Harita
Genel bilgiler
KonumTimurkışla, Şenkaya, Erzurum
Koordinatlar40°33′20″K 42°15′55″D / 40.55556°K 42.26528°D / 40.55556; 42.26528
Tamamlanma?
Yükseklik
MimariGürcü mimarisi
Teknik ayrıntılar
MalzemeKesme taş

Kvabi Sarayı, Mzeçabuki Sarayı ve Kop Sarayı olarak da bilinir, tarihsel Tao bölgesinde Orta Çağ'dan kalma, Cakeli hanedanından Mzeçabaki'ye ait saraydır. Bugün Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Timurkışla köyünün Kop (eski Kvabi köyü) olarak adlandırılan mahallesinde, Bardız Çayı'nın Oltu Çayı'na katıldığı noktada bulunuyordu.

Tarihçe

Kvabi, erken ve geç Orta Çağ'da Gürcistan'ın sınırları içinde yer alıyordu. Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. 1574 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Kvab / Kob (قوب) olarak kaydedilmiştir. Bu yerleşmenin adı zaman içinde Kop / Kopi (კოპი) biçiminde yerleşmiştir. Bu tarihte köyde 45 hane yaşıyordu. 36 hane Hristiyan, 9 hane Müslüman olarak kaydedilmişti. Kvabi aynı zamanda Oltu sancağının nahiyelerinden biriydi. Kvabi nahiyesi 23 köyden oluşmakla birlikte 14 köy boşalmıştı. Nahiyede 196 haneden bulunuyordu; 166 hane Hristiyan idi ve 30 hane Müslüman olmuştu.[1]

Bugün yıkılmış olan Kvabi Sarayı ile kilisesini, 1907 yılında görmüş olan Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili büyük ölçüde tanımlamıştır. Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre, buradaki saray Cakeli hanedanından Mzeçabaki’nin (1445 - 1516) kale-sarayı idi. Mzeçabuki ise, birleşik Gürcistan Krallığı'ndan sonra Mesheti bölgesini yöneten Gürcü atabeylerden biriydi.

Mimarisi

Kvabi Sarayı, Ekvtime Takaişvili'nin bulunduğu tarihte de yıkıktı ve yapı taşları birbirine girmişti. Yapılar arasında sarayın kilisesi görece iyi durumdaydı. Kilise, tek nefli sıradan bir bazilikaydı. İç ve dış duvarları kesme taşlarla kaplanmıştı. Bununla birlikte batı ve kuzey duvarlardaki kesme taşların bir kısmı sökülmüştü. Bazilikanın güneyde kapısı, doğu ile batı ve güneyde birer penceresi vardı. 1907 yılında kilisenin kapısı taşlarla kapatılmıştı. Kapının yan ve üst taşları oymalarla süslenmişti. Kapının üstündeki taşta yarım kemer biçimli bir oyma bulunuyordu. Bu oymanın altında bebek İsa kucağında Meryem figürü oyulmuştu. Bebek İsa figüründe Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle “ქ^ე” (Kriste : İsa) ibaresi vardı. Kapının sağ tarafındaki beş taşa yayılan ve Gürcü alfabesinin Asomtavruli harfleriyle büyük boyutta Gürcüce bir yazıt bulunuyordu. Bu yazıt doğu duvarında devam ediyordu:

"ამ ეკლესიის აღმაშენებე[ლსა ათაბაგსა პა]ტრონსა მზეჭაბუკს დღეგრძელობით შეუნდვნენ ღმერთმან"

  • Çeviri: “Bu kiliseyi yaptıran Atabagi Mzeçabuki’ye Tanrı uzun ömür ihsan eylesin”

Ne var ki bu yazıtın günümüze küçük bir bölümü ulaşmıştır. Bu yazıtın üstündeki taşta yuvarlak bir pencere açıklığı bulunuyordu.[2][3]

Kilisenin şapelinin doğusunda Atabeg Mzeçabuki'nin sarayının dikdörtgen büyük odası ve diğer odaları bulunuyordu. Sarayın olduğu yere sadece doğudan ulaşılıyordu. Sarayın Bardisi (Bardız) vadisine bakan güzel bir panoraması vardı.[2]

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Timurkışla, Şenkaya</span> Erzurum ilinde bir mahalle

Timurkışla, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı bir kırsal mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Çangli Kilisesi</span> Kars, Kağızmanda tarihi bir orta çağ Ermeni Apostolik Kilisesi

Çangli Kilisesi, Kars ilinin Kağızman ilçesi'nin Çengilli köyünün merkezinde bulunan Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Ermenice Eğeknamor Manastırı ve köyün bugünkü adından dolayı Çengelli Kilisesi olarak da bilinir.

Mzeçabuk Cakeli 1500'den 1515'e kadar Samtshe Atabeyliği'nin prens ve atabeyliğini yapmış Cakeli hanedanı üyesidir. Gürcücede "yakışıklı genç" anlamına gelen Mzeçabuki (მზეჭაბუკი), Türkçe kaynaklarda yaygın biçimde "Mirza Çabuk" şeklinde yazılmaktadır.

Bardız Kalesi veya Bardisi Kalesi, tarihsel Tao bölgesinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Bugün Şenkaya ilçesinin Gaziler (Bardız) köyündedir. Bardusi Kalesi ve Gaziler Kalesi olarak da bilinir.

Bobisgeri Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, Bobisgeri köyünde inşa edilmiş olan Gürcü kilisesidir. Bobisgeri Kilisesi ve Bobisgeri yerleşim alanı, Şenkaya ilçesine bağlı Zümrüt köyünün sınırları içinde bulunmaktadır.

Pertusi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Bugün Şenkaya ilçesinin sınırları içinde bulunan Pertusi köyündeki iki Gürcü kilisesinden biriydi.

Bardisi Kilisesi (Gürcüce): ბარდისის ეკლესია), Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Bardisi (Bardız) olan Gaziler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

<span class="mw-page-title-main">Oltisi Kilisesi</span> Erzurum ili Oltu ilçesi Oltu Kalesi içerisinde yer alan Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Oltisi Kilisesi veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kamhisi Kilisesi</span> Erzurum Şenkaya Yanıkkaval Köyü Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Kamhisi Kilisesi, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Yanıkkaval köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Leksori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Teketaş köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapısı olan Leksori Manastırı'nın ana kilisesidir.

Küçük Kargluhi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Kargluhi olan Yünören köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kilisesidir. Köyde bulunan iki kilise Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili tarafından "Küçük kilise" ve "Büyük kilise" şeklinde adlandırılmıştır.

Veli Kalesi Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.

Hoşvan Kilisesi, Hoşevank Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı Yeşilbağlar köyünün sınırları içinde, ortadan kalkmış bir yerleşim olan Hoşvan'da Orta Çağ'dan kalma bir kilisedir.

Karnavasi Sarayı, Karnavasi Himşiaşvili Sarayı olarak da bilinir, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Olur ilçesine bağlı eski adı Karnavasi olan Ormanağzı köyünde Gürcü Himşiaşvili ailesinin sarayı idi. Bu yapı günümüze ulaşmamıştır.

Dörtkilise Çifte Kilisesi, tarihsel Kola bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Göle ilçesine bağlı ve kilise sayısından dolayı Dört Kilise olarak anılmış olan Uğurtaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma iki adet kilisedir.

Kalkosi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski afı Kalkosi olan İkizpınar köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Gürcüce elyazması Kalkosi İncili burada korunmuştur.

Sihçeki Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Sihçeki olan Güzelsu köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir.

Sihçeki Kalesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Sihçeki olan Güzelsu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.

Skarebi Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Skarebi olan Kotanlı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisedir.

Bahçelikışla Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Oltu ilçesine bağlı Bahçelikışla köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kilisesidir. Köyün bugünkü adından dolayı Bahçelikışla Kilisesi olarak anılmaktadır.