İçeriğe atla

Kuzey Vey

Kuzey Vey
386-535
Kuzey Wei Haritası
Kuzey Wei Haritası
Kuzey Wei haritası
Kuzey Wei haritası
BaşkentHuhhot
(386-398)
Datong
(398-493)
Luoyang
(493-534)
Çang'an
(534-535)
Yaygın dil(ler)Tabgaçça
Orta Çince
HükûmetMonarşi
İmparator 
• 386-409
Daowu
• 409-423
Mingyuan
• 424-452
Taiwu
• 452-465
Wencheng
• 471-499
Xiaowen
• 499-515
Xuanwu
• 528-530
Xiaozhuang
• 532-535
Xiaowu
Tarihçe 
• Kuruluşu
20 Şubat 386
• Dağılışı
8 Kasım 535
Yüzölçümü
4502.000.000 km2
Öncüller
Ardıllar
Önceki Qin
Xia (16 Krallık)
Kuzey Yan
Kuzey Liang (16 Krallık)
Doğu Vey
Batı Vey
Günümüzdeki durumuÇin
Moğolistan


Çin tarihi
Çin Tarihi
Çin Tarihi
Kuzeyden güneye:
Rouran, Kuzey Vey ve Song
Budist stel (6. y.y)

Vey veya başka tarihsel kaynaklara göre
Kuzey Vey (Çince: 北魏; pinyin: Běi Wèi)
Toba Vey (Çince: 拓跋魏; pinyin: Tuòbá Wèi)
Yuan Vey (Çince: 元魏; pinyin: Yuán Wèi) olarak da bilinir. Hanedanlık, Siyenpiler'in Toba (Tabgaç) klanı tarafından kuruldu. Kuzey ve Güney hanedanları döneminde 386'dan 535'e kadar[1] Kuzey Çin'i yöneten ilk hanedandır. "Siyasi kargaşa ve yoğun sosyal ve kültürel değişim çağının bir parçası" olarak tanımlanan [2] Kuzey Vey hanedanı, özellikle 439'da Kuzey Çin'i birleştirmesi, kaotik On Altı Krallık dönemini sona erdirmesi ve 485'teki reformlarla kırsal alan üzerindeki emperyal kontrolü güçlendirmesiyle dikkat çekmektedir. Kuzey Vey, kendilerini Çin kültürünün gerçek savunucuları olarak gören Güney hanedanlarının yazarları tarafından "Örgülü Barbarlar" (索虜 suolu) olarak anılıyordu.[3][4]

439'da üçüncü imparatoru Tai Vu Di'nin Hiung-nu Helian boyu'nun kurduğu Xia ve Hiung-nu Juqu boyu'nun kurduğu Kuzey Lyang'ı yıkıp Kuzey Çin'i birleştirmesiyle Çin tarihinde Güney Kuzey Hanedanları dönemi başlamıştır.

Tai Wu Di, Taoist Kou Qianzhi'nin tavsiyesiyle Budizm'i bastırmış ve daha sonra Konfüçyüsçülüğe önem vermeye başlamıştı. Ancak diğer hükümdarlar Budizme önem verdiği için Budizm kültürü gelişmişti.

Hanlaştırma siyasetini izleyerek mevcut boylar sisteminin yerine aristokrat sistemi getirmiştir. Fakat Tuoba boyu başta olmak üzere Sien-pi'ler bu siyasetlere karşı çıkmış ve 524'te Altı Garnizon'un İsyanı (六镇之亂 liùzhèn zhī luàn) meydana gelmiştir.

İsyanı bastıran askerlerin söz hakkı büyümüş ve Doğu Vey (534 - 550) ile Batı Vey (535 - 556) olmak üzere ikiye bölünmüştü.

Tai Wu Di öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Ven Çeng Di (452 - 465) ve Hyan Ven Di (465 - 471) zamanlarında Güney Çin'deki hanedanları Liu Sung Hanedanı ve kuzeydeki Rouranlara mücadele etmişti.

Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme ve onunla özdeş gözüken Hanlaşma süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Xiao Wen Di (471 - 499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.

495 yılında Sien-pi kıyafetleri, gelenekleri ve dili yasaklandı. Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Xuan Wu Di (499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Xiao Ming Di (515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti.

Artık Çinlilerden ayrılmayan Tobalar 534'e doğru, Doğu ve Batı Vey'leri olmak üzere ikiye ayrıldı. Önce 550'de Bei Qi (550 - 577) Doğu Wei'nin, 557'de Kuzey Çov (557 - 581) Batı Wei'nin yerlerini almıştır. 577'de Bei Zhou, Bei Qi'yi yıkarak Kuzey Çin'i birleştiyse de 581'de Sien-pi Puliuru boyu'na mensup olan Yang Jian, Bei Zhou'yu yıkıp Suy Hanedanı (隋 suí; 581 - 619) kurmuştur.

Bei Wei'de Budizm kültürü

Bei Wei Hanedanı hükümdarları

Sonradan
verilen ad
Çince soyadı ve adıTaht süresiDönemin adı ve süresi
Bei Wei 386-535
Dao Wu Di (道武帝 daò wǔ dì)Tuoba Gui (拓跋珪 tuò bá guī)386-409Dengguo (登國 dēng guó) 386-396
Huangshi (皇始 huáng shǐ) 396-398
Tianxing (天興 tiān xīng) 398-404
Tianci (天賜 tiān cì) 404-409
Ming Yuan Di (明元帝 míng yuán dì)Tuoba Si (拓跋嗣 tuò bá sì)409-423Yongxing (永興 yǒng xīng) 409-413
Shenrui (神瑞 shén ruì) 414-416
Taichang (泰常 tài cháng) 416-423
Tai Wu Di (太武帝 tài wǔ dì)Tuoba Tao (拓跋燾 tuò bá táo)424-452Shiguang (始光 shǐ guāng) 424-428
Shenjia (神䴥 shén jiā) 428-431
Yanhe (延和 yán hé) 432-434
Taiyan (太延 tài yán) 435-440
Taipingzhenjun (太平真君 tài píng zhēn jūn) 440-451
Zhengping (正平 zhèng píng) 451-452
Nan An Wang (南安王 nán ān wáng)Tuoba Yu (拓跋余 tuò bá yú)452 Chengping (承平 chéng píng) 452
Wen Cheng Di (文成帝 wén chéng dì)Tuoba Jun (拓跋濬 tuò bá jùn)452-465Xingan (興安 xīng ān) 452-454
Xingguang (興光 xīng guāng) 454-455
Tai'an (太安 tài ān) 455-459
Heping (和平 hé píng) 460-465
Xian Wen Di (獻文帝 xiàn wén dì)Tuoba Hong (拓跋弘 tuò bá hóng)466-471Tian'an (天安 tiān ān) 466-467
Huangxing (皇興 huáng xīng) 467-471
Xiao Wen Di (孝文帝 xiào wén dì)Yuan Hong (元宏 yuán hóng)471-499 Yanxing (延興 yán xīng) 471-476
Chengming (承明 chéng míng) 476
Taihe (太和 tìi hé) 477-499
Xuan Wu Di (宣武帝 xuān wǔ dì)Yuan Ke (元恪 yuán kè)499-515Jingming (景明 jǐng míng) 500-503
Zhengshi (正始 zhèng shǐ) 504-508
Yongping (永平 yǒng píng) 508-512
Yanchang (延昌 yán chāng) 512-515
Xiao Ming Di (孝明帝 xiào míng dì)Yuan Xu (元詡 yuán xǔ)516-528Xiping (熙平 xī píng) 516-518
Shengui (神龜 shén guī) 518-520
Zhengguang (正光 zhèng guāng) 520-525
Xiaochang (孝昌 xiào chāng) 525-527
Wutai (武泰 wǔ tài) 528
Youzhu (幼主 yòu zhǔ)Yuan Zhao (元釗 yuán xhāo)528Yoktu
Xiao Zhuang Di (孝莊帝 xiào zhuāng dì)Yuan Ziyou (元子攸 yuán zǐ yōu)528-530Jianyi (建義 jiàn yì) 528
Yongan (永安 yǒng ān) 528-530
Chang Guang Wang (長廣王 cháng guǎng wáng)Yuan Ye (元曄 yuán yè)530-531Jianming (建明 jiàn míng) 530-531
Jie Min Di (節閔帝 jié mǐn dì)Yuan Gong (元恭 yuán gōng)531-532Putai (普泰 pǔ tài) 531-532
An Ding Wang (安定王 ān dìng wáng)Yuan Lang (元朗 yuán lǎng)531-532Zhongxing (中興 zhōng xīng) 531-532
Xiao Wu Di (孝武帝 xiào wǔ dì) veya
Chu Di (出帝 chū dì)
Yuan Xiu (元脩 yuán xiū)532-535Taichang (太昌 tài chāng) 532
Yongxing (永興 yǒng xīng) 532
Yongxi (永熙 yǒng3 xī) 532-535

Kaynakça

  1. ^ Fairbank, John King; Goldman, Merle (30 Nisan 2006). China: A New History, Second Enlarged Edition (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 978-0-674-01828-0. 
  2. ^ Tsiang, Katherine R. (Haziran 2002). "Changing Patterns of Divinity and Reform in the Late Northern Wei". The Art Bulletin. 84 (2): 222. doi:10.2307/3177267. ISSN 0004-3079. 
  3. ^ Liu, Puning (21 Aralık 2020). China’s Northern Wei Dynasty, 386-535: The Struggle for Legitimacy (İngilizce). Routledge. ISBN 978-1-000-28314-3. 
  4. ^ Puning Liu (2018). "Song scholars' views on the Northern Wei legitimacy dispute". Archiv Orientální. s. 112. 

Dış bağlantılar

Wei Shou, "Wei" Kitabı, 魏收, "魏書" 28 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tabgaçlar</span> Çinde yaşamış kökeni tartışmalı toplum

Tabgaçlar, Siyenpilerin bir boyu.

<span class="mw-page-title-main">Guan Yu</span>

Guan Yu (160 – 219) yaklaşık iki bin yıl önce Çin'de yaşamış bir generaldir. Aynı zamanda Çin tarihinde önemli bir kahraman; Çin dinlerinde bir kutsal figürdür.

<span class="mw-page-title-main">Önceki Chao (16 Krallık)</span> Çinde Hunlar tarafından yönetilen devlet

Önceki Chao, Birinci Chao, Han Zhao, Çin tarihinde 'Beş Hu Onaltı Krallık döneminde Güney Hiung-nu'nun 19. tanhu'suolan Teçişi Tanhu 'nun sülalesinden Yufuluo 'nın torunlarından Jin Hanedanı'nca "Hiung-nu Beş boyu Büyük müfettişi" görevine atanmış Liu Yuan tarafından kurulmuş bir hanedan.

<span class="mw-page-title-main">Beş Hu On Altı Krallık</span>

Beş Hu On Altı Krallık dönemi, Çin tarihinde 304'te Hun kökenli olan Liu Yuan 'ın Han Zhao’u kurmasıyla başlayarak Siyenpiler Toba kolundan gelen Kuzey Vey 'nin Kuzey Çin'i birleştirmesiyle biten bir dönem.

<span class="mw-page-title-main">Beş Hanedan On Krallık</span>

Beş Hanedan On Krallık dönemi,, Çin tarihinde 907'de Zhu Quanzhong Tang Hanedanı 'ı yıkıp Hou Ling 'ı kurmasıyla başlayarak Hou Zhou hanedanının Dinqianduo dianjian (殿前都點檢 diàn qián dōu diǎn jiǎn: Hassa ordusu müfettişi) olan Zhao Kuangyin 'in Song Hanedanı ’ı kurup Çin'i birleştirmesiyle bitten dönemi.

<span class="mw-page-title-main">Güney-Kuzey Hanedanları</span>

Güney-Kuzey Hanedanları dönemi, Çin tarihinde 420'de Çin'in güneyinde Liu Song hanedanının Doğu Jin Hanedanı 'nın yerini almasıyla başlayarak 589'de Siyenpilerin (Sien-pi) Puliuru boyuna mensup olan Yang Jian 'nın Sui'yi kurmasına kadarki bir dönem. Güney ve kuzey kesimlerinde ayrı hanedanların bulunduğu için bu ad verilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Siyenpiler</span>

Siyenpiler veya Sien-piler, Moğolistan ve Mançurya sınırı civarında yaşamış göçebe kabile.

<span class="mw-page-title-main">Üç İmparatorluk</span>

Üç İmparatorluk dönemi, 220'de derbeylerden Cao Cao, Cao Pi'nin Batı Han Hanedanı'nın son imparatoru Xian di'den tahtını teslim alarak Kuzey Çin'de Vey hanedanını kurmasıyla başlayarak derbeylerden Liu Bei’nin bugünkü Sichuan’da kurduğu Şu ile yine derbeylerden Sun Jian’nun oğlu ve Sun Ce'nin küçük kardeşi olan Sun Quan Güney Çin'de kurduğu Vu olmak üzere üç ülkenin güç mücadelesi yaşadındığı dönem.

Altı Kasaba, "Kuzey Kasaba" olarak da anılan Kuzey Vey döneminde Moğolistan ovasındaki Cücen'in güneye inmesini önlemek amacıyla bugünkü İç Moğol Özerk Bölgesi ve Hupei eyaletinde kurulan kasabala. Başta Hiung-nu ve Siyenpi (Sien-pi) olmak üzere gayri Han etnik grupları seçilerek yerleştirildiler.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Zhou</span>

"Kuzey Zhou Hanedanı" Batı Wei Hanedanlığını ortadan kaldıran ve kuzey Çin'de 557-581 yılları arasında hüküm süren Siyen-piler kökenli hanedanlıktır.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Vey</span>

Doğu Vey, Çin'in Güney-Kuzey Hanedanları döneminde MS 534-550 yılları arasında var olan bir devletti. Devlet, Doğu Çin'de yer almakta olup kuzey hanedanlıklarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Batı Vey</span>

Batı Vey, Çin'in Güney-Kuzey Hanedanları döneminde MS 535-557 yılları arasında var olan bir devletti. Devlet, Çin'in ortasında yer almakta olup kuzey hanedanlıklarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Altı Hanedan</span>

Altı Hanedan, MS 3. yüzyılın başlarından MS 6. yüzyılın sonlarına kadar var olan, Han yönetimindeki altı Çin hanedanı için ortak bir terimdir. Altı Hanedan dönemi, Batı Jin Hanedanı çöküşünden sonra kuzey Çin'de kaotik bir savaş dönemi olan 16 Krallık dönemiyle örtüşmekteydi. "Wei, Jin, Güney-Kuzey Hanedanları" (魏晉南北朝) terimi, Çinli tarihçiler tarafından Altı Hanedanın tarihsel dönemine atıfta bulunulurken de kullanılır, ancak her iki terim de aynı hanedanlara atıfta bulunmaz.

<i>Kuzey Hanedanları Tarihi</i>

Kuzey Hanedanları Tarihi, Yirmi Dört Tarih kanonundaki resmi Çin tarihî eserlerinden biridir. Metin, 100 cilt içerir ve MS 386'dan 618'e kadar olan dönemde Kuzey Wei, Batı Wei, Doğu Wei, Kuzey Zhou, Kuzey Qi ve Sui hanedanlarının tarihlerini kapsar. Güney Hanedanları Tarihi gibi, Li Dashi tarafından başlatıldı ve Wei Kitabı ve Zhou Kitabı metinlerinden derlendi. Ölümünün ardından, oğlu Li Yanshou, kitap üzerindeki çalışmayı MS 643 ile 659 yılları arasında tamamladı. Geri kalan Yirmi Dört Tarih eserlerinin çoğunun aksine, bu eser devlet tarafından görevlendirilmemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cao Pi</span>

Cao Pi, Çin'de Wei Hanedanı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur. Saltanatı MS 220'den MS 226 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Helian Chang, Çin'de Beş Hu On Altı Krallık döneminde Hiung-nu önderliğindeki Xia'nın ikinci imparatorudur. Saltanatı MS 425'ten MS 428 yılına kadar sürmüştür.

Helian Ding, Çin'de Beş Hu On Altı Krallık döneminde Hiung-nu önderliğindeki Xia'nın üçüncü ve son imparatorudur. Saltanatı MS 428'den MS 431 yılına kadar sürmüştür.

Taiwu, Çin'de Kuzey Vey Hanedanı'nın üçüncü imparatorudur. Saltanatı MS 423'ten MS 452 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Wencheng, Çin'de Kuzey Vey Hanedanı'nın dördüncü imparatorudur. Saltanatı MS 452'den MS 465 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Xiaowu, Çin'de Kuzey Vey Hanedanı'nın 12. ve son imparatorudur. Saltanatı MS 532'den MS 535 yılında ölümüne kadar sürmüştür.