İçeriğe atla

Kuzey Atlantik salınımı

NAO Endeksin pozitif ve negatif patternleri

Kuzey Atlantik salınımı (North Atlantic Oscillation - NAO), Kuzey Atlas Okyanusu'nda görülen bir fenomen. Kutuplarda açısı daralan güneş ışınlarından dolayı düşük ısı enerjisi ile deniz seviyesinde yüksek basınç alanı, ekvatoral bölgelerde ise bunun aksine yüksek ısı enerjisiyle deniz alçak basınç alanı oluşur. Bu basınç kuşaklarına bir tepki olarak alt-tropik ve alt-kutbi bölgelerde de yarı kararlı basınç kuşakları meydana gelir. Azor adaları çevresinde bir yüksek basınç - bilinen adıyla Azor Yüksek Basıncı veya Azor Yükseği, İzlanda çevresinde de bir alçak basınç - İzlanda alçağı veya İzlanda alçak basıncı deniz seviyesinde ortaya çıkar.

Kuzey Atlantik salınım endeksi ise işte bu iki bölge arasındaki, basınç farkının uzun yıllar ortalaması ile normalize edilmiş halidir.[1] NAO Endeks, 1920'lerde Sir Gilbert Thomas Walker tarafından keşfedilmiştir.[2] Eğer Azor ve İzlanda'daki basınç farkı uzun yılların ortalamasına paralelse NAO indeks nötr (sıfır) ya da nötre yakın bir değer alır. Buna karşın, güneydeki Azor yüksek basıncı normalden daha yüksek ise, başka bir ifadeyle bu basınç kuşakları arasındaki fark normalden fazla ise NAO indeks sıfırın üzerinde, yani pozitif olacaktır. Uzun yılların ortalamasından daha düşük çıkarsa, negatif değer alacaktır.[1][3]

NAO'nun etkileri

NAO endeksin pozitif ve negatif halleri Atlantik kıyısındaki ülkeleri meteorolojik açıdan doğrudan etkilemektedir. Türkiye, Yunanistan, Ukrayna gibi ülkeler ise NAO endeksten dolaylı olarak etkilenir, yaz sezonu bu etkisi minimum düzeyde, kışın maksimum düzeydedir.[1]

Pozitif pattern

NAO endeksinin pozitif değer alabilmesi için Azor ve İzlanda bölgelerinin normalden daha yüksek bir basınç ortalamasına sahip olması gerektiğine göre, pozitif NAO denince akla gelmesi gereken yüksek basınç alanlarının Azor Adaları ve Azor Adaları ile aynı enlemlerde bulunan coğrafik bölgelerde yoğunlaşmasıdır. Şu halde, Türkiye ve Akdeniz kuşağı daha çok yüksek basınçların etkisi altında kalacak, yağışlı günlerinde sayısı belirgin derecede azalacaktır.

Yüksek basınç alanları Kuzey Yarımküre'de saat yönünde dönerek spin hareketi yaptıkları için, Türkiye'nin konunçsal olarak daha çok yüksek basıncın sağ tarafında kalması yüzünden kuzeyden soğuk hava dalgalarının tekrarlanan biçimde etkisi altında kalır. Bu yüzden pozitif NAO Endeksi Türkiye için sıcaklığın normalden düşük yağışın da normalden az olacağı anlamına gelir.[4] Pozitif patern de Türkiye'nin ve Akdeniz çanağının aksine Kuzey Avrupa normalden ılık ve yağışlı bir dönem geçirir.[4]

Negatif pattern

Pozitif durumun aksine Türkiye, bu sefer saatin tersi yönünde dönen alçak basınçların neden olduğu bol lodoslu ve bol yağmurlu sistemlerin etkisi altında kalır. Negatif NAO'nun baskın olduğu bir kış mevsiminde sıcaklık güneyli akımlarla mevsim normallerinin çok üzerinde olacak ve Ankara, Konya gibi İç Anadolu kentlerinde bile karlı veya soğuk havalardan çok ılık ve yağmurlu günler baskın özellik gösterir. Yağış ortalaması mevsim normallerinin hem Türkiye'de hem Akdeniz kuşağında çok üstene çıkabilir.[4] Akdeniz kuşağının da tam tersine, Britanya olmak üzere Kuzey Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'nin doğu kıyısı kutupsal soğuk hava dalgalarının etkisi altında kalır.[5]

Kuzey Atlantik kasırga sistemleri ile ilişkisi

Pozitif NAO patterninde Azor genişleyip daha kuzey bölgeleri tesiri altına aldığı için, Atlantik'teki tropik fırtına sistemleri ve kasırgalar Amerika'nın kuzeydoğu kıyılarına doğru hareket etme meyili gösterirler.[6] Negatif pattern de ise, Azor yükseği daralıp daha güney alanlara çekileceği için bu sefer kasırga ve tropik siklonlar Meksika Körfezine doğru sürüklenir.

Kaynakça

  1. ^ a b c AO ve NAO: Nedir Ne Değildir 6 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Göktürk, O.M., Ocak 2011 Havadelisinin Not Defteri
  2. ^ "Walker Institute". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
  3. ^ Negatif Arktik Salınım (AO) Durumunda Engelleme Mekanizması 15 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tanyeri, M.C., Ocak 2011 Havadelisinin Not Defteri
  4. ^ a b c NOAA 15 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Climate Prediction Center
  5. ^ R. Jaiser,K. Dethloff,D.Handorf,A.Rinke,J. Cohen. "Impact of sea ice cover changes on the Northern Hemisphere atmospheric winter circulation." Tellus A, 2012; 64 (0) DOI:10.3402/tellusa.v64i0.11595
  6. ^ The Influence of the North Atlantic Oscillation on Hurricane Landfalls from Virginia to Maine 5 Eylül 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Department of Meteorology, Rutgers University, Center for Multiscale Modeling of Atmospheric Processes, Colorado State University

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Rüzgâr</span> Yüksek basınç alanından Alçak basınç alanı arasındaki yatay yönlü hava hareketi

Rüzgâr ya da yel, hava veya diğer gazların gezegen yüzeyine göre doğal hareketidir. Rüzgârlar, onlarca dakika süren fırtına’lardan, kara yüzeylerinin ısınmasıyla oluşan ve birkaç saat süren yerel meltemlere, Dünyanın iklim bölgeleri arasındaki güneş enerjisinin soğurulma farkından kaynaklanan küresel rüzgârlara kadar çeşitli ölçeklerde oluşur. Büyük ölçekli atmosferik dolaşımın iki ana nedeni, ekvator ve kutuplar arasındaki farklı ısınma ve dünyanın dönüşüdür. Tropik ve subtropik bölgelerde, arazi ve yüksek platolar üzerindeki alçak ısıl dolaşımlar muson sirkülasyonlarını yönlendirir. Kıyı bölgelerinde deniz meltemi/kara meltemi döngüsü yerel rüzgârları belirler. Değişken arazi yapılı bölgelerde dağ ve vadi meltemleri hakimdir.

<span class="mw-page-title-main">Şimşek ve yıldırım</span> doğal olarak meydana gelen elektriksel boşalma

Şimşek ya da çakın, elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır. Önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belli hava koşullarında meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Hava durumu</span> atmosferin fiziksel koşulları

Hava durumu ya da kısaca hava, yaşam ve insan aktiviteleri üzerindeki etkisini de göz önüne almak koşuluyla atmosferin belirli bir anda, belirli bir bölgedeki hali. Bazen çoğul olarak havalar şeklinde kullanılır. Hava durumu kavramı ile genellikle uzun dönemde gerçekleşen yani iklimsel değişimler değil, atmosferdeki kısa dönemde gerçekleşen değişimler kastedilir. Gökyüzünün görüş, bulutluluk, nem, yağış, sıcaklık ve rüzgâr durumu gibi çeşitli özelliklerini ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Orman</span> büyük bir alandaki yoğun ağaç topluluğu

Orman, belirli yükseklikteki ve büyüklükteki çeşitli ağaçlar, çalılar, otsu bitkiler, mantarlar, mikroorganizmalar, böcekler ve hayvanlar bütününü içeren, topraklı alanda genellikle doğal yollardan oluşmuş bir kara ekosistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki rüzgârlar</span>

Türkiye'de esen başlıca rüzgârlar iki gruba ayrılabilir;

<span class="mw-page-title-main">Tropikal siklon</span> hızlı dönerek esen fırtına

Kasırga ya da tropikal siklon, büyük çaplı ve çok şiddetli, Beaufort ölçeğine göre saatte 118 km'den fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgârdır.

<span class="mw-page-title-main">Lut Gölü</span> Dünyadaki en tuzlu üçüncü göl

Lut Gölü ya da Ölü Deniz (İbranice: יָם הַמֶּלַח,

<span class="mw-page-title-main">Sera etkisi</span> üreteç devrede kullanılan pil piller ve güç kaynakları gibi güç kaynakları

Sera etkisi, bir gezegenin atmosferinden gelen radyasyonun, gezegenin yüzeyini normalden daha yüksek bir sıcaklığa ulaştırarak ısıtması sürecine denir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye iklimi</span>

Türkiye, iklim kuşaklarından ılıman kuşak ile subtropikal kuşak arasında yer alır. Türkiye'nin coğrafî konumu ve yer şekilleri sonucunda iklimi, farklı özellikte iklim tiplerinin oluşmasına yol açmıştır. Kıyı bölgelerinde denizlerin etkisiyle daha ılıman iklim özellikleri görülür. Dağların yüksekliği ve uzanışı deniz etkilerinin iç kesimlere ulaşmasını engeller. Bu nedenle iç kesimlerinde karasal iklim özellikleri görülür.

<span class="mw-page-title-main">Marmara iklimi</span> Türkiyenin kuzeybatısında yer alan bölgenin iklimi

Marmara iklimi, Marmara Bölgesi'nin kuzey Ege'yi de içine alacak şekilde güney kesiminde görülür. Genel olarak Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Kocaeli, İstanbul, Tekirdağ ve Yalova şehirlerinde etkilidir.

<span class="mw-page-title-main">Atlantik Ortası Sırtı</span> Atlas Okyanusunda deniz seviyesinin altında uzanan dağ silsilesi

Atlantik Ortası Sırtı ya da Atlantik Ortası Yükselimi Atlas Okyanusu'nun ortasında, tüm taban boyunca uzanan, büyük bölümü sular altında bulunan sıradağ kümesi ve okyanus ortası sırtıdır. Kuzey Kutbu'nun 333 kilometre güneyinde 87° Kuzey'den başlayarak 54° Güney'deki Bouvet Adası'na kadar uzanır. Dağların yüksek bölümleri yer yer su yüzeyine çıkarak okyanusta adalar oluşturur. İzlanda bu şekilde oluşmuştur. Yükselim 1950'lerde Marie Tharp ve Bruce Heezen tarafından bulunmuştur. Bu oluşumun bulunması Alfred Lothar Wegener'ın Kıta Kayması Teorisinin geliştirilmiş hali olan Levha hareketleri kuramının dünyaca kabul görmesini sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey yarımküre</span> Dünyanın ekvatorun kuzeyinde kalan yarısı

Kuzey yarımküre, Dünya'yı ekvator hizasından bölen hayalî bir düzlemin üstünde (kuzeyde) kalan yarısıdır. 0° paraleli ile 90° kuzey paraleli arasında yer alır. Güneyde kalan kısma ise güney yarımküre denir. Dünya'nın kuzey yarımküresi, birçok ülkeyi ve dünya nüfusunun yaklaşık %90'ını kapsamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Arktik salınım</span>

Arktik salınım, Kuzey Yarımkürenin 20 derece yukarı enlemlerinden itibaren görülen basınç anomalilerini prensip alan bir endeks çeşididir. Kutuplarda açısı daralan güneş ışınlarından dolayı düşük ısı enerjisi ile hava çok ısınmaz ve deniz seviyesinde yüksek basınç alanı oluşur. Soğuk hava yoğun olduğu için aşağı doğru çökme eğilimi gösterir. Çöken bu soğuk hava enverziyon oluşturmala birlikte, bu enverziyon seviyesinin üstünde yoğunluk farkından dolayı bir alçak basınç oluşur, bu alçak basınca, kutbi girdap veya polar girdap adı verilir. Girdap kuvveti ne kadar güçlüyse aşağı seviyedeki soğuk hava kütlesi aşağı (sıcak) enlemlere inmeden bölgede tutulur. Başka bir ifadeyle, yukarı seviyedeki alçak basınç aşağıdaki soğuk hava spin hareketi ile sararak ve yukarı doğru çekmeye çalışarak dağılmasını önler. NAO Endeks'e benzer şekilde, eğer kutup bölgesindeki yukarı seviye alçak basıncı uzun yılların ortalamasına göre güçlü, yani kutup bölgesi ve İzlanda çevresindeki basınç değerlerinin düşük olduğu bu duruma pozitif AO patterni denir. Tam aksine, bu girdap kuvvetinin zayıf kaldığı ve soğuk havanın dağılarak aşağı enlemlere doğru aktığı, kuzey kutbunun biraz aşağısındaki enlemlerde basınç değerini arttırdığı duruma ise negatif AO patterni olarak tabir edilir.

Egzotik madde, fizik alanında normlardan gelen bir sapma yaratan ve egzotik özelliklere sahip bir madde olarak tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Negatif kütle</span>

Negatif kütle, teorik fizikte normal kütlenin zıt işaretlisi olan varsayımsal madde kavramıdır, örneğin -2 kg. Bu durum bir ya da daha fazla enerji koşulunu ihlal eder ve negatif kütle için çekimin kuvvet olması gerektiği ve pozitif yönlü ivmeye sahip olması gerektiği anlaşmazlığından kaynaklanan bazı garip özellikler gösterir. Negatif kütle, solucan deliği inşa etme gibi bazı kuramsal teorilerde kullanılır. Egzotik maddeye benzeyen en yakın bilinen örnek Casimir etkisi tarafından üretilen sözde negatif basınç yoğunluğunun alanıdır. Genel izafiyet teorisinin kütleçekimini ve pozitif, negatif enerji yüklerinin hareket yasasını iyi tanımlamasına rağmen negatif kütle dolayısıyla başka temel kuvvetleri içermez. Diğer yandan, standart model, temel parçacıkları ve diğer temel kuvvetleri iyi tanımlamasına ve kütleçekimi kütle merkezini ve eylemsizliği derinlemesine içermesine rağmen kütleçekimini içermez. Negatif kütlenin kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için kütleçekimini açık bir şekilde ifade eden modelle birlikte diğer temel kuvvetler de gerekebilir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Atlantik Akıntısı</span> Devrimsametemre

Kuzey Atlantik Akıntısı ve Kuzey Atlantik Deniz Hareketi olarak da bilinen Kuzey Atlantik Akıntısı (NAC), Atlantik Okyanusu içinde Gulf Stream'i kuzeydoğuya doğru uzatan güçlü bir sıcak batı sınır akıntısıdır. Grand Banks'ten başlayarak İrlanda'ya kadar uzanır ve burada iki kola ayrılmaktadır. Güneye yönelen akıntı Kanarya Akıntısı olarak bilinir. Kuzeye yönelen akıntı ise Faroe Adaları ve İzlanda arasında Irminger ve Norveç akıntılarına ayrılmaktadır. Bu akıntılar Avrupa'nın iklimi üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">2005 Azorlar subtropikal fırtınası</span> 4–5 Ekim 2005te Atlas Okyanusunda yaşanmış fırtına

Azorlar subtropikal fırtınası, 2005 Atlantik kasırga mevsiminde, adlandırılacak güce ulaşmış 19. fırtınadır. Ulusal Kasırga Merkezi tarafından subtropikal bir alçak basınç etkinliği olarak değerlendirilen fırtınaya, resmî bir ad konulmamıştır. 4 Ekim tarihinde Atlas Okyanusu'nun doğusundaki bir alçak basınç noktasının subtropikal özellikler sergilemesiyle başlayan fırtına, aynı gün içinde Azorlar üzerinden geçmiş ve ertesi gün ekstratropikal duruma gelmiştir. Herhangi bir maddi hasar ya da can kaybına neden olmayan fırtına, bir soğuk hava kütlesi tarafından yutulmuş; daha sonra İber Yarımadası'nı etkileyen Vince Kasırgası'na dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de kuraklık</span>

Türkiye'de kuraklık, yağışların azaldığı belli dönemlerde ortaya çıkan doğal bir kuraklık olaydır. Yağış azalmasıyla başlayan meteorolojik kuraklık, tarımsal kuraklık ve hidrolojik kuraklığa dönüşmektedir. Türkiye'de iklim değişikliği ile bazı yıllarda görülen kuraklıkların günlük hayatın parçası olması beklenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tropikal dalga</span> tropikal bölgelerde oluşan atmosferik bir olgu

Tropikal dalga ; Atlantik Okyanusu'nun içinde ve çevresinde, kuzeyden güneye doğru hareket eden nispeten alçak hava basıncına sahip uzun bir dönence olan bir tür atmosferik yataktır. Aynı zamanda tropikal dalga tropikal bölgelerde oluşan atmosferik bir olgudur. Yüksek hava basıncı alanları ile alçak hava basıncı alanları arasında hareket ederken yoğun yağış, fırtına ve kasırga oluşumuna neden olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Bulgaristan coğrafyası</span>

Bulgaristan coğrafyası, Bulgaristan'nın coğrafi özelliklerini tanımlar. Bulgaristan, Tuna Nehrinin güneyinde tamamı Balkan Yarımadasında bulunan ve Karadeniz'e kıyısı olan bir Güneydoğu Avrupa devletidir. Kuzey'de Romanya ile 605 km'lik sınırı vardır. Bu sınırın büyük bölümünü Tuna Nehri oluşturur. Batı'da Sırbistan (344 km) ve Kuzey Makedonya (162 km) ile sınır komşusudur. Güney'de Yunanistan (472 km) ikinci en uzun sınır komşudur. Güneydoğu'da Türkiye (223 km) ile ve Doğu'da Karadeniz ile çevrilidir. Tarihsel olarak Mezya, Trakya ve Makedonya bölgelerini kapsar. Günümüzde Doğu-Batı doğrultusunda uzanan Balkan Dağları, ülkeyi Kuzey Bulgaristan ve Güney Bulgaristan olmak üzere 2'ye böler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.