İçeriğe atla

Kuyruk türbülansı

Kuyruk türbülansında meydana gelen girdapların görselleştirilmiş hali (NASA)

Kuyruk türbülansı veya dümensuyu türbülansı[1] (İngilizce: wake turbulence), uçağın kanatlarının üstü ve altı arasındaki basınç farkı nedeniyle uçağın arkasında oluşan girdaptan (wingtip vortices) kaynaklanan türbülans. İngilizce wake sözcüğü "bir hava veya deniz taşıtının geçtikten sonra havada veya suda bıraktığı iz" anlamına gelir.[2] Bu nedenle kuyruk türbülansı bazen dümensuyu türbülansı olarak da adlandırılır.

Uçuş emniyeti

Kuyruk türbülansı, hava meydanlarındaki uçak kazalarının önemli sebeplerinden biridir. ICAO'ya göre uçuş emniyetini artırmak amacıyla inişte kuyruk türbülansı ile karşılaşan pilotların mümkün olan en kısa sürede ilgili hava trafik kontrol ünitesini haberdar etmesi gerekir.

Meydan turunda ağır bir uçağın arkasından gelen hafif bir uçağın birkaç yüz ft üstte veya en az 1000 ft altta ve rüzgâr içinde (geldiği tarafta) uçması tavsiye edilir.[3] Kalkışta hafif uçağın yerden kesilmeyi (tahmini kuyruk türbülansı bölgesini geçene kadar) geciktirmesi, inişte öndeki uçağın kuyruk türbülansının bittiği noktanın ilerisine konması gerekir.[4]

Önlemler

Uçak sınıflandırmaları

ICAO uçağın azami Kalkış Ağırlığı (Maximum Take Off Mass: MTOM)'na göre aşağıdaki gibi kategorileştirmektedir:[5]

  • Ağır - Azami kalkış ağırlığı 136.000 kilogram veya daha ağır olan uçaklar.
  • Orta - Azami kalkış ağırlığı 7.000 kilogram'dan ağır ve 136.000 kilogram (300.000 pound)'dan hafif olan uçaklar.
  • Hafif - Azami kalkış ağırlığı 7.000 kilogram (15.000 pound) veya daha hafif olan uçaklar.

FAA ise ICAO'nun kategorilerinin yerine aşağıdaki kategorileri kullanmaktadır.[6]

  • Süper - Airbus A380
  • Ağır - Azami kalkış ağırlığı 255.000 pound (116.000 kilogram) veya daha ağır olan uçaklar. (whether or not they are operating at this weight during a particular phase of flight.)
  • Büyük - Azami kalkış ağırlığı 41.000 pound (19.000 kilogram) veya daha fazla 255.000 pound'dan daha hafif olan uçaklar.
  • Küçük - Azami kalkış ağırlığı 41.000 pounds veya daha hafif olan uçaklar.

Minimum ayrım

Daha aşağı vortex kategorisine ait bir uçak daha üst vortex kategorisine ait uçağın kalkışının ardından belirli bir süre kalkış izni verilmez. ICAO'ya göre daha ağır uçakların ardından kalkış veya iniş yapan hafif uçaklar için ayrım şu şekildedir.[7]

Öndeki uçakArkadaki uçakAynı noktadan kalkışta ayrımOrtadaki bir bölgeden kalkışta ayrım
A380-800Hafif3 dakika4 dakika
AğırHafif2 dakika3 dakika
Üst ortaHafif2 dakika3 dakika
Alt ortaHafif2 dakika3 dakika
KüçükHafif2 dakika3 dakika
HafifHafifBelirtilmemişBelirtilmemiş
Öndeki uçakArkadaki uçakSon yaklaşmada yatay mesafe ayrımı
A380-800Hafif8 NM
AğırHafif7 NM
Üst ortaHafif6 NM
Alt ortaHafif5 NM
KüçükHafif4 NM
HafifHafifGerek yok

İz türbülansı kanatlardan geriye ve dış yanlara doğru (genişleyerek) uzaklaşır. Yaklaşık 5 veya daha fazla knotluk yan rüzgâr vorteksleri dağıtır. 3 knotluk yan rüzgâr, kanatlardan birindeki vorteksi pist üzerine taşıyacağından oldukça tehlikelidir.[8]

Ayrıca bakınız

Not

  1. ^ DHMİ Havacılık Terimleri Sözlüğü (PDF). DHMİ APK Daire Başkanlığı. 2011. s. 90. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Haziran 2020. 
  2. ^ "wake." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  3. ^ Pooley's 371
  4. ^ Pooley's 373
  5. ^ "Eurocontrol". 25 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010. 
  6. ^ "FAA". 3 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010. 
  7. ^ "Wake turbulence separation minima". 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2012. 
  8. ^ "Pilot's workshop". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2012. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Airbus A380</span> Dünyanın en büyük yolcu uçağı

Airbus A380, Airbus tarafından üretilen, dünyanın en büyük geniş gövdeli yolcu uçağıdır. Ağırlığı 560 ton'dur.

<span class="mw-page-title-main">Uçak</span> Motorlu hava taşıtı

Uçak veya tayyare; hava akımının başta kanatlar olmak üzere kanat profilli parçaların alt ve üst yüzeyleri arasında basınç farkı oluşturması sayesinde havada tutunarak yükselebilen, uçma özellikli motorlu bir hava gemisi ve hava taşıtıdır. Pistonlu ya da jet motorlu, sabit kanatlı ve havadan ağır pek çok hava taşıtı uçak kategorisine dahildir. Günümüzde en temel uçak tipleri, yolcu uçağı, savaş uçağı, kargo uçağı olarak bilinirken, farklı coğrafi şartlara göre özelleştirmiş uçaklar da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Rockwell B-1 Lancer</span> Bombardıman Uçağı

B-1 Lancer, ABD Hava Kuvvetleri'nde serviste bulunan uzun menzilli stratejik bombardıman uçağı. B-52 Stratofortress ve B-2 Spirit ile beraber ABD uzun menzilli bombardıman kuvvetinin belkemiğini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Sürükleme</span>

Sürükleme; akışkanlar mekaniğinde bir cismin, bir akışkan içindeki hareketine gösterdiği direnç. Sürükleme İngilizce drag sözcüğüne atfen "D" harfi ile gösterilir.

<span class="mw-page-title-main">Learjet 24</span>

Learjet 24 6-8 kişilik çift motorlu, yüksek hızlı, ticari jettir. Learjet firması tarafından Learjet 23'ün yerini alması için üretilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Rule</span> Hava aracının kendi gücüyle yerde hareketi

Rule veya taksi; bir hava taşıtının kendi gücünü kullanarak yerdeki yolculuğu. Bu hareket genellikle tekerlekleri üzerinde olabileceği gibi bazı hava taşıtları için kızakları ya da dubaları üzerinde olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Learjet 25</span>

Learjet 25, ikisi mürettebat olmak üzere on koltuklu, çift motorlu, yüksek hızlı bir iş jetidir. Learjet firması tarafından Learjet 24'lerin yerini alması için imal edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Suhoy Su-33</span> Sovyet yapımı dördüncü kuşak savaş uçağı

Suhoy Su-33 Rus firması olan Sukhoi tarafından 1982'de uçak gemileri için üretilmiş bir donanma savaş uçağıdır. Su-27 'Flanker' 'dan türetilmiş bir uçaktır ve Su-27K olarak da bilinir. Su-27'den başlıca farkı, Su-33'ün uçak gemileri tarafından kullanılmak üzere tasarlanmış olmasıdır. Su-27'nin aksine Su-33 havada yakıt ikmali yapabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Havaalanı</span> hava aracı operasyonları için genişletilmiş destek olanaklarına sahip, hava araçlarının kalktığı ve indiği yer

Havaalanı, hava meydanı veya havalimanı; hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine ilişkin tesisleri bünyesinde bulunduran yerlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Parazit sürükleme</span>

Parazit sürükleme bir akışkan içerisinde bağıl olarak hareket eden cisme kendi varlığından kaynaklanarak etkiyen sürükleme kuvvetidir.

Tupolev TB-1 SSCB döneminde üretilen ağır bombardıman sınıfında bir uçaktır. Uzun yıllar Sovyet Hava Kuvvetleri bünyesindeki en önemli bombardıman uçağı olmuştur. 1929 yılında tasarlanan uçaktan toplamda 212 adet üretilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Convair XFY</span>

Convair XFY Pogo, ABD ordusu için geliştirilmiş deneysel dikey kalkış ve inişli hava aracı. Pogo, delta kanatlara ve üç bıçaklı ters yönlere dönen pervanelere güç sağlayan 5.500 hp turboprop motora sahipti. Küçük savaş gemilerinden kalkış ve iniş yapabilecek yüksek performanslı bir avcı uçağı olarak tasarlanmış, ancak kuyruk üzerine inişin pilotlar için zorluğu sebebiyle kullanımının riskli olacağından proje iptal edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Azami kalkış ağırlığı</span> bir aracın kalkışına izin verilen maksimum ağırlık

Azami kalkış ağırlığı (MTOW) veya azami brüt kalkış ağırlığı (MGTOW) veya azami kalkış kütlesi (MTOM), yapısal veya diğer sınırlamalar nedeniyle pilotun kalkış yapmasına izin verilen en yüksek ağırlıktır.

<span class="mw-page-title-main">İniş takımı</span> Uçağın yere inişini kolaylaştıran yapı

İniş takımı, havacılıkta uçağın yere inişini kolaylaştıran yapıya denir. İniş takımları uçak kalktıktan inene kadar geçen süre içinde kapalı tutulur.

<span class="mw-page-title-main">Alet uçuşu</span> (IFR) Insturment Flight Rules

Alet uçuşu, aletli uçuş veya IFR uçuş; uçak dışındaki (haricî) görsel referanslarla uçuşun tehlikeli olduğu durumlarda; uçak içindeki cihazları, göstergeleri ve seyrüsefer yardımcılarını kullanarak gerçekleştirilen uçuş. IFR, İngilizce instrument flight rules kavramının akronimidir. Alet uçuşu, havacılıkta kullanılan iki uçuş kategorisinden biridir. Bir pilotun alet uçuşu yapabilmesi için uygun lisans ve derecelere (rating) sahip olması gerekir.

<span class="mw-page-title-main">Uçuş planı</span> (FPL) Flight Plan

Uçuş planı (FPL), uçucuların uçuşa dair niyetlerini ve uçuş hakkındaki çeşitli bilgileri havacılık otoritelerine bildirmek için doldurdukları belgeler. FPL kısaltması, İngilizce flight plan kavramının akronimidir. Uçuş planı kavramıyla genellikle yazılı formlar kastedilmekle birlikte bazı koşullarda uçuş planının pilot tarafından yerde veya uçuş esnasında sözlü olarak bildirilmesi (doldurulması) de mümkündür.

<span class="mw-page-title-main">Pist (havacılık)</span> hava araçların iniş ve kalkış yaptığı alan

Pist, hava araçlarının iniş ve kalkış yapması için kullanılan dikdörtgen şeklindeki alan. Türkçeye Fransızca piste sözcüğünden geçmiştir. Asfalt, toprak veya çim gibi farklı yüzeylere sahip olabilir. Piste geliş-gidişlerde ve meydanın diğer kısımlarında hava taşıtlarının kendi motor gücü ile yerdeki hareketlerine (rule) tahsis edilmiş yollara taksi veya rule yolları denir. Pistler ve rule yolları, bir meydandaki manevra sahasını oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Yer sürati</span>

Yer sürati (GS), uçuştaki herhangi bir hava aracının yeryüzü üzerindeki izdüşümünün hızı. GS kısaltması İngilizce ground speed kavramının akronimidir. Havacılıkta yer süratinin hava sürati ile ilişkisinin anlaşılabilmesi için öncelikle şu süratlerin bilinmesi gerekir:

<span class="mw-page-title-main">Baykar Bayraktar Kalkan</span>

Bayraktar DİHA, Baykar Savunma tarafından geliştirilen ve ilk kez 2019 yılında duyurulan dikey iniş kalkışlı insansız hava aracı sistemidir. 2023 yılında hizmete girmesi planlanan TCG Anadolu isimli amfibi hücum gemisinde de kullanılması beklenen Bayraktar DİHA, tam otonom uçuş özellerine de sahiptir.

TAI Pelikan, IHA-X2, radyo kontrollü bir keşif, gözetleme ve hedef tespit insansız hava aracıdır. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) tarafından tasarlanan, geliştirilen ve inşa edilen insansız hava aracı (İHA), taktik İHA TAI Baykuş hava platformunun yarı ölçekli bir modelidir. TUSAŞ Baykuş'a eğitim ve köprü platformu olarak üretildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.