İçeriğe atla

Kutuy Hatun

Kutuy Hatun
DoğumNamalum
Moğol İmparatorluğu
ÖlümNamalum
İlhanlılar Devleti
Defin yeriKarabağlar Türbesi, Nahçıvan, Azerbaycan
DinNestûrî,, Hristiya
EvlilikHülâgû
Çocuk(lar)Ahmed Teküder

Kutuy Hatun, İlhanlılar Devletinin kurucusu Hülagû Han'ın eşi ve 1282'den 1284'e kadar İlhanlılar devletini yöneten Ahmed Teküder Han'ın annesiydi. Oğlunun hükümdarlığı döneminde devlet işlerinde önemli söz sahibi olmuştur. Karabağlar külliyesinin[a] bir bölümü onun anısına dikilmiştir.[1]

Hayatı

Baba tarafından Kongrat boyuna, anne tarafından Cengiz Han'ın soyuna mensuptur. Annesi Cengiz Han'ın torunuydu.[2] İnancı gereği Nasturi bir Hıristiyandı.[3] Hülâgû Han, Guyuk Hatun'un ölümünden sonra onunla evlendi.[4] Hülâgû Han'ın Moğolistan'daki akrabalarının İlhanlılar Devletine gelişinin ikinci dalgasında Hülâgû Han'a gelmiştir.[5] Kutuy Hatun, 1265 yılında kocası Hülâgû Han'ı karşılamaya giderken Hülâgû Han ölmüştür. Bu bilgi kendisine Hulaku Han'ın halefi Abaka Han tarafından Bedahşan'dayken (modern Tacikistan) verildi.[6] İlhanlılar Devleti topraklarına ulaştıktan sonra Abaka Han tarafından karşılandı.[7] Kocasından uzun yaşadığı için Moğol geleneklerine göre Abaka Han ile evlendi.[8]

1282'de Abaka Han'ın ölümünden sonra iki siyasi grup iktidar için savaşmaya başladı. Her iki grup da Hülâgû Han'ın eski eşleri tarafından yönetildi ve kendi oğullarını tahta çıkarmayı amaçlıyordu. Bir gruba Mangu Teymur'u destekleyen Ölcey Hatun, diğer gruba ise Teküder'i destekleyen Kutuy Hatunliderlik etti. Hülâgû Han'ın ailesinin büyük bir kısmı Teküder'i destekledi. Mücadelenin belirleyici anında Mangu Teymur öldü ve böylece Teküder'in taht iddiasını güçlendirdi. Ahmed Teküder 6 Mayıs 1282'de tahta çıktı.[5]

Teküder bir Müslümandı ve bu nedenle tahta çıktıktan sonra Ahmed adını aldı. Kendisini İslam'ın koruyucusu ilan ederek Mısır Memlük Sultanlığı hükümdarı Kalavu'nun meşruiyetini aşındırmaya çalıştı. Bu sırada Kalavun, Levant bölgesini ele geçirmeye çalışan Moğollarla barış yapmaya çalışıyordu. Teküder devlet işleriyle pek ilgilenmezdi[5] ve bu nedenle devlet işlerinin çoğu annesi Kutuy Hatun ve onun emiri Asık[9] tarafından yürütülürdü.[10] Kutuy Hatun bu sırada yabancı diplomatları kabul etti ve Memluk Sultanlığı'na yönelik stratejilerin belirlenmesinde yer aldı. Ahmet Teküder, devlet işlerinde nihai kararı vermeden önce annesine danışır ve ancakbundan sonra son sözü söylerdi.[9]

Ancak Teküder, Eski Moğol grubu olarak adlandırılan Nasturi Hristiyan ve Budist[3] Moğol seçkinleri arasındaki popülaritesini yavaş yavaş kaybetti.[11] Abaka Han'ın oğlu ve Teküder'in yeğeni Argun artık daha çok sevilmeye başlandı.[11][12] Devlet işlerine karışmakla tehdit eden yüce Moğol hanı Kubilay Han'a Teküder'i şikayette bulundular ve onlara kızan Teküder, Doğu Nasturi Kilisesi'ni suçladı ve patrik III Yahballah'ı hapse attı. III Yahballah'ın hayatı bir Nasturi olan Kutuy Hatun tarafından kurtarıldı.[12] Argun, daha önce Teküder'i destekleyen Gongurtay'ın desteğini alarak taht için önemli bir ilerleme kaydetti. Konkurtay daha önce Mangu Teymur ve annesi Ölcey Hatun'nu destekleyen gruptandı.[11] Yanıt olarak Tekudar, Konkurtay'ı Ainag ile değiştirdi ve hem Konkurtay'ın hem de Argu'nun tutuklanmasını emretti. Argun'un ordusu 4 Mayıs 1284'te Kazvin yakınlarındaki Ağhoca denilen yerde bozguna uğradı ve teslim oldu.[12] Argun, Alinag tarafından esir tutulurken Teküder, Argun'un kaderini belirlemek için annesinin fikrini almak için zaman harcadı.[11] Ancak askeri nedenlerle[12] bir saray darbesi gerçekleşti ve 4 Temmuz'da Argun serbest bırakıldı. Teküder, 10 Ağustos'ta kendi ordusu tarafından öldürüldü. Argun ertesi gün tahta çıktı.[12]

Bundan sonra Kutuy Hatun, Argun'a karşı bir mücadele düzenlemeye çalışsa da Karaunas, Argun'un emriyle[13] onun yerine saldırıp onları soydu.[14]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Azerbaycan ortaçağ mimarisinin en değerli kalıntılarından biri olan türbe kompleksi, Nahçıvan'ın Karabağlar köyünde bulunmaktadır.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b "Нахчыван. Мавзолей Карабаглар. XII - XIII в.в." www.ksam.org. 2011. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2022. 
  2. ^ Yildiz 2012, s. 32.
  3. ^ a b Grousset 1970, s. 371.
  4. ^ De Nicola 2017, ss. 155-156.
  5. ^ a b c De Nicola 2017, s. 95.
  6. ^ De Nicola 2016, s. 91.
  7. ^ De Nicola 2017, s. 94.
  8. ^ De Nicola 2017, s. 156.
  9. ^ a b De Nicola 2017, s. 97.
  10. ^ De Nicola 2017, s. 130.
  11. ^ a b c d De Nicola 2017, s. 98.
  12. ^ a b c d e Grousset 1970, s. 372.
  13. ^ De Nicola 2017, s. 99.
  14. ^ De Nicola 2017, s. 179.

Kaynak

  • Sara Nur Yildiz (2012). Post-Mongol Pastoral Policies in Eastern Anatolia during the Late Middle Ages. Publications de l'Institut Français d'Études Anatoliennes. 
  • René Grousset (1970). The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. Rutgers University Press. ISBN 9780813513041. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023. 
  • Bruno De Nicola. The Economic Role of Mongol Women: Continuity and Transformation from Mongolia to Iran. In De Nicola, Bruno; Melville, Charles (eds.). The Mongols' Middle East: Continuity and Transformation in Ilkhanid Iran. Brill Publishers. ISBN 9789004314726. 
  • Bruno De Nicola (2017). Women in Mongol Iran: The Khatuns, 1206-1335. Edinburgh University Press. ISBN 9781474437356. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Abaka</span> İlhanlıların ikinci hükümdarı.

Abaka Han, Moğolca: Абаха/Абага хан (Khalkha Kiril), ᠠᠪᠠᠭ᠎ᠠ
ᠬᠠᠨ
(Geleneksel yazı)
İlhanlı hükümdarı. Cengiz Han'ın torunu ve İlhanlılar devletinin kurucusu Hülagû Han'ın ve Yesuncin Hatun'un oğludur.

<span class="mw-page-title-main">İlhanlılar</span> İran merkezli Moğol devleti (1256–1335)

İlhanlılar veya İlhanlı Devleti, Cengiz Han'ın torunu Hülagû Han tarafından, merkezi Tebriz olmak üzere Orta Doğu'da kurulan Moğol devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Hülâgû</span> Moğol İlhanlı Devletinin kurucu hükümdarı

Hülâgû Han, Batı Asya'nın çoğunu ele geçiren Moğol hükümdar. İlhanlılar'ın kurucusudur. Cengiz Han'ın torunu olmakla birlikte Moğol İmparatorluğu'nun diğer büyük hanlarından Mengü Han, Arıkbuka Han ve Kubilay Han'ın da kardeşidir. Annesi Sorgaktani Hatun ve karısı Dokuz Hatun, tıpkı yakın arkadaşı ve komutanı olan Ketboğa gibi dinine bağlı birer Nasturi Hristiyanlardı. Moğol İmparatorluğu'nun dinlere karşı alışılmış hoşgörüsüne karşın Hülâgû'nün Müslümanlara olan düşmanlığında bu üçünün etkisi olduğu düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Sâhib Ataoğulları Beyliği</span>

Sâhib Ataoğulları Beyliği Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılmasında sonra Afyonkarahisar ve çevresinde kurulan II. Dönem Anadolu Beylikleri'ndendir. Anadolu Selçuklu Devleti veziri Sâhib Ata Fahreddin Ali'nin oğulları tarafından kurulan beylik, 1275-1341 yılları arasında varlığını sürdürdü.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed Teküder</span> Hükümdar

Ahmed Teküder, 1282 - 1284 arasında hüküm sürmüştür.) İlhanlı hükümdarı, Hülagü'nün oğlu ve Abaka Han'ın kardeşiydi. Nikolas Teküdar Han adıyla Nesturi Hristiyan olarak dünyaya gelen Teküdar sonradan İslam dinini benimseyip adını Ahmet Teküder olarak değiştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Alâeddin Atâ Melik Cüveynî</span> 13. yy.da yaşamış olan Fars asıllı Moğol tarihçi.

Alâeddin Atâ Melik Cüveynî, Farslı bir Moğol tarihçisi. Moğol İmparatorluğu hesabına Tarih-i Cihan Güşa ismindeki kitabı yazmıştır.

Berke Han, 1257-1266 yılları arasında hüküm sürmüş Altın Orda Devleti hanı.

Hasan-ı Büzürg veya Büyük Hasan, Celâyirî devletinin kurucusu ve ilk sultanı.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Humus Muharebesi</span> 1281 yılında Memlükler ve Moğollar arasındaki muharebe

İkinci Humus Muharebesi, batı Suriye'de, Humus kenti ve civarında, Türk kökenli Memlük Sultanlığı ve Moğol İmparatorluğu'nun, İran merkezli İlhanlı İmparatorluğu kolu arasında, 29 Ekim 1281 tarihinde yapılan ve Memlük zaferiyle sonuçlanan savaştır.

Abiş Hatun ya da Abaş Hatun, Fars atabegi.

<span class="mw-page-title-main">Geyhatu Han</span> İlhanlı Hanı

Geyhatu Han; Moğolca: ᠭᠠᠶᠺᠠᠲᠦ, Гайхат Gaikhat, ; 1291-1295 yılları arasında hüküm süren beşinci İlhanlı Devleti'nin hükümdarı.

Mengü Timur ya da Mangu Temür ; 1266-1280 yılları arasında Altın Orda Devleti Hanı.

<span class="mw-page-title-main">Argun Han</span>

Argun Han diğer adıyla Argon Moğol İmparatorluğu İlhanlılar'ın 1284 ile 1291 yılları arasındaki hükümdarı. Abaka Han'ın oğluydu ve babası gibi o da bir Budistti. Kutsal Topraklardaki Müslümanlara karşı Franco-Moğol ittifakı kurma amacıyla Avrupa'ya birkaç elçilik göndermesiyle tanınıyordu. Ayrıca Argun büyük amcası Kubilay Han'dan yeni bir gelin talep etmişti. Genç Kököçin Asya üzerinden Argun'a giderken ona refakat etme görevi Marco Polo'ya verildiği bildirildi. Kököçin gelmeden önce Argun öldüğü için onun yerine Argun'un oğlu Gazan ile evlendi.

Muzaffereddin Yavlak Arslan, 1280-1292 yılları arası hüküm sürmüş Çobanoğulları Beyi. Saltukname'de Melik Muzaffereddin olarak da anılmaktadır.

Konkurtay, Cengiz Han'ın soyundan gelen bir prens ve Anadolu'daki İlhanlı valisidir. Hitay kabilesinden Hülaku Han'ın cariye eşinden dünyaya gelen Konkurtay, doğrudan tahta sahip çıkamasa da askeri ve siyasi yeteneği sayesinde Elhanlı devletinin yönetiminde önemli kişilerden biri haline geldi. Ahmed Teküder'in 1282'de iktidara gelmesi ve 1284'te Argun tarafından devrilmesi gibi olaylarda önemli rol oynadı. Devlet içinde seçildiği bir diğer konu da uzun süre İlhanlılar devletinin Anadolu naibi olarak görev yapmasıydı.

<span class="mw-page-title-main">Berke-Hülâgû savaşı</span> İlhanlılar ile Altın Orda arasındaki çatışma

Berke-Hülâgû savaşı, iki Moğol lideri, Altın Orda'nın Berke Hanı ile İlhanlılar'ın Hülâgû Hanı arasında gerçekleşmiştir. 1258 yılında Bağdat'ın yıkılmasından sonra 1260'lı yıllarda daha çok Kafkas Dağları bölgesinde savaşılmıştır. Savaş, Moğol İmparatorluğu'nda, her ikisi de Büyük Han unvanını alan Tuluy ailesinin iki üyesi Kubilay Han ve Arık Böke arasındaki Toluid İç Savaşı ile örtüşmektedir. Kubilay, Hülâgû ile ittifak kurarken Arık Böke, Berke'nin yanında yer aldı. Hülâgû, Möngke Han'ın yerine yeni bir Kağan'ın seçilmesi için Moğolistan'a gitti, ancak Ayn Calut Muharebesi'nin Memlüklere yenilmesi onu Orta Doğu'ya geri çekilmeye zorladı. Memluk zaferi Berke'yi İlhanlıları işgal etme konusunda cesaretlendirmiştir. Berke-Hülâgû savaşı ve Toluid İç Savaşı ile bunu takip eden Kaydu-Kubilay savaşı, Moğol İmparatorluğu'nun dördüncü Büyük Hanı Möngke'nin ölümünden sonra Moğol imparatorluğunun parçalanmasında önemli bir an oldu.

<span class="mw-page-title-main">Moğol hükümdarları listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Bu listede Moğol İmparatorluğu'nu yöneten Moğol hükümdarları yer almaktadır.