Kutsal Perşembe
| Kutsal Perşembe | |
|---|---|
 Simon Uşakov'un Gizemli Akşam Yemeği ikonu (1685) | |
| Diğer adları | Ahit Perşembesi, Büyük Perşembe, Gizemler Perşembesi Hâlis Perşembe |
| Takip edenler | Hristiyanlar |
| Önemi | Ayak yıkama ibadeti ifa edilir ve İsa'nın Son Akşam Yemeği anılır |
| Tarih | Paskalya'dan üç gün önce |
| 2020 Tarihi | 9 Nisan (Batı Hristiyanlığı) 16 Nisan (Doğu Hristiyanlığı) |
| Sıklık | Her sene |
| İlgili | Çile Haftası |
Kutsal Perşembe, Paskalya'dan önceki perşembedir ve Hristiyanlar tarafından dini gün olarak kutlanmaktadır. Bu dini günde, kanonik incillerde anlatılanlar temel alınarak, İsa'nın havarilerinin ayaklarını yıkaması ve havarilerle birlikte yediği Son Akşam Yemeği yad edilir.[1] Çile Haftası'nın beşinci günü olan Kutsal Perşembe'nin öncesinde Kutsal Çarşamba gelir, sonrasında ise Kutsal Cuma gelir.[2] Bu dini gün, her zaman 19 Mart ile 22 Nisan arasında bir tarihe denk gelmektedir, Jülyen ya da Gregoryen takvimlerinden hangisinin kullanılacağına göre tarih değişiklik gösterir. Doğu kiliseleri genellikle Jülyen sistemini kullanır.
Kutsal Perşembe, Paskalya Üçgünü'nün başlangıcıdır. Paskalya Üçgünü, İsa'nın acı çekerek geçirdiği son günlerinin, ölümünün ve dirilişinin anıldığı günlerdir. Bu günlere, Kutsal Cuma ve Kutsal Perşembe de dahildir.[1][3] Son Akşam Yemeği Ayini, genellikle Kutsal Perşembe'nin akşamında, Kutsal Cuma'nın başlangıcında ifa edilir (Yahudilikten tevarüs edilen geleneğe göre, gün akşamdan başlar, dolayısıyla Kutsal Perşembe'nin akşamı, Kutsal Cuma'nın başlangıcıdır). Bunun sebebi, Son Akşam Yemeği'nin Sinoptik İncillere göre Hamursuz Bayramı'na denk geldiğinin kabul edilmesidir.[4]
Kilise toplu ibadetleri
Batı Hristiyanlığında
Kilise toplu ibadetleri
Ayak yıkama, birçok Hristiyan topluluğunda Kutsal Perşembe'de yapılan karakteristik bir ibadettir. Bu ibadet birçok mezhepte ifa edilir, buna örnek olarak şu mezhepler anılabilir; Ermeni Apostolik Kilisesi,[5] Etiyopya Ortodoks Tevhîdî Kilisesi, Doğu Katolik Kiliseleri, Alman Baptist Kardeşliği, Kardeşlik Kilisesi, Mennonitler ve çeşitli Roma Katolik gelenekleri. Ayak yıkama ibadeti, Protestanlık içerisinde özellikle Anglikan, Episkopal,[6] Lüterci, Metodist,[7] Baptist, Presbiteryen kiliselerinde ve diğer Protestan topluluklarında gittikçe daha yaygın hale gelmektedir.
Katolik Kilisesinde ve bazı Anglikan kiliselerinde, Son Akşam Yemeği Ayini sıradan bir şekilde başlar. Gloria ilahisi okunurken çan çalarak ilahiye eşlik edilir. Bunun ardından, Paskalya Nöbeti'ne kadar çanlar sessiz bırakılır.[8] Vaazın ardından ayak yıkama ibadeti ifa edilir. Katoliklerin ayininde, Mukaddes Sakrament yiyeceğinin üstü açık bırakılır. Bu açık bırakma, yiyeceği toplu ibadetin devamında, dinlenme sunağına götürene kadar devam eder. Sonra, dinlenme sunağı ve diğer sunaklar, örtülerinden soyundurulur.[9] 1970 öncesi Missa Kitabı baskılarında bu sürecin, 21. ve 22. Mezmur eşliğinde törensel olarak ifa edilmesi önerilmektedir.[10] Birçok Anglikan kilisesinde ayin halen bu önerilen şekilde ifa edilmektedir. Lüterci ya da Metodist gibi diğer Hristiyan mezheplerinde, sunağın örtülerinden soyundurulması ve kilise mihrabı çevresinin eşyalardan arındırılması geleneği görülebilir. Bu yapılanlar, kederli Kutsal Cuma günü için bir hazırlıktır (Kutsal Cuma, İsa'nın çilesinin, yani Çarmıh öncesi ve Çarmıh esnasında çektiği eziyetlerin, anıldığı gündür, bu yüzden Hristiyanlar tarafından kederli olarak yad edilir).[11]
Yağla Meshetme Ayini
Yağla Meshetme Ayini, Roma Katolikliğinde, Lütercilikte ve Anglikanizmde ifa edilen bir ibadettir.[12][13] Kutsal Perşembe'nin özel yanlarından birisi, her piskoposlukta Yağla Meshetme Ayini'nin icra edilmesidir. Bu ayini icra eden Hristiyan mezheplerinde, Yağla Meshetme Ayini, en vakur ve mühim dini faaliyetlerden birisidir. Bu ayin, genellikle piskoposluğun merkezi olan katedrallerde ve Kutsal Perşembe'nin sabah vaktinde icra edilir. Böyle olmadığı durumlarda, Çile Haftası'nın başka bir gününde icra edilişine de rastlanabilir.[14] Birçok piskoposlukta bu ayin, bölgenin bütün din adamlarının ve Hristiyan cemaatinin toplandığı yılın en kalabalık ayinlerinden biridir.[15] Yağla Meshetme Ayini, aynı zamanda rahiplik kurumunun kutlanması anlamını taşır.[12][16] Ayin sırasında, orada bulunanlardan, vaftizlik yeminlerini tazelemeleri istenir. Rahipler ve diyakozlar göreve getirilme esnasında verdikleri sözleri yenilerler.[15][17]
Ayin, ismini yıl boyunca icra edilen sakramentlerde kullanılan meshetme yağından alır. Bu kutsanmış yağlar, kendi kilise idari bölgelerine götürmeleri için rahiplere teslim edilir.[18] Kutsanmış Yağların Teslim Alınması Ayini, bütün kilise idari bölgelerinin piskoposlukla olan birliğini ve piskoposun kilisesine bağlılıklarını temsil eder.[19] Yağla Meshetme Ayini, 200lü yıllarda tarihçi Hippolytus tarafından kaydedilmiş bir dini törenin 1967 senesinde yeniden uygulamaya konulmasından beri ifa edilmektedir. Hippolytus'un aktardığına göre Paskalya Nöbeti esnasında gerçekleştirilen bu törensel ayinde, iki yağ dualanmış ve bir yağ ise kutsanmıştı. Beşinci yüzyılda, kutsanmış yağlarla ilgili bu ayin, Paskalya Nöbeti'nden Kutsal Perşembe'ye taşındı. Bu ayini yeniden yürürlüğe koyan kararnamede VI. Paulus, şunları dile getirdi: "Yağla Meshetme Ayini, bir piskoposun din adamlığının tamlığının başlıca ifade ediliş şeklidir ve rahiplerin piskoposa yakınlığını ortaya koyar".[20] Kutsanmış yağlar şunlardır:
- Meshetme yağı - Vaftiz, Teyit ve Kutsal Makamlar ayinlerinde ve ayrıca sunakların kutsanması ve kiliselerin adanması dini törenlerinde bu yağ kullanılır.[21]
- Katekizm yağı - Vaftiz sırasında bu yağ da kullanılabilmektedir.
- Hasta yağı - Hastaların Meshedilmesi Ayini'nde kullanılır.
Çile Haftası'nda, Kutsal Cumartesi'yi Paskalya'ya bağlayan geceye denk düşen Paskalya Nöbeti sırasında katekizm yağı ve meshetme yağı, kiliseye ihtida edenlerin vaftizi ve teyidi sırasında kullanılır. Katekizm yağı ve hasta yağı sadece dualanmış olurken, meshetme yağı kutsanmış olur. Meshetme yağı, zeytinyağı ve pelesenk karışımı güzel kokulu bir sıvıdır. Pelesenk, zeytinyağına katılır ve böylece, yağa yaklaşanlara onun kutsanmış olduğunu hatırlatan güzel bir koku verilmiş olur. Piskopos, kutsanmış yağı içeren kaba üfler, böylece Yuhanna 20:22 1 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'de bahsedilen, İsa'nın havarilerine üfleyip "Kutsal Ruh'u alın..." dediği olay yad edilmiş ve ayrıca Kutsal Ruh'un o yağı kutsadığı inancı sembolik olarak ima edilmiş olur.[15][20]
Anglikanizm'de, 1979 Genel Dua Kitabı (s. 307), meshetme yağının piskopos tarafından kutsanmasını öngörmektedir. Birçok piskoposlukta, piskoposun yağı kutsaması, Çile Haftası sırasında, din adamlarının atandıkları görevlerin yeminlerini tazelemelerine denk gelmektedir. Efkaristiya sırasında piskopos, bir sene boyunca vaftizlerde ve iyileştirme dualarında kullanılacak olan yağı kutsar. Ayrıca, hem piskopos hem de diğer din adamları, atanmış oldukları görevler için yemin tazelerler.[13]
Doğu Hristiyanlığında
Doğu Ortodoksluğunda
Doğu Ortodoks Kilisesi'nde, ayin renkleri daha göz alıcıdır, beyaz yaygındır. Paskalya öncesi orucu, sadece Kutsal Perşembe'de, şarap ve yağ tüketimi lehine gevşetilir. Kutsal Perşembe'de ifa edilen en önemli ibadet Günbatımı Duası'dır. Bu dua, Basileios Litürjisi de dahil edilmiş olarak okunur. Bu okumada, "Ahit Müjdesi" olarak bilinen birinci çile incili okunur (birinci çile incili, Yuhanna 13:31-18:1'dir). Kutsal Litürji'de geçen birçok duanın yerinde aşağıdaki troparion (bir tür manzume) tekrar tekrar okunur:
"Senin gizemli akşam yemeğine, ey Tanrı'nın Oğlu, beni de katılanlardan birisi olarak kabul eyle; zira ben senin gizemini düşmanlarına açıklamayacağım, ne de sana Yahuda'nın verdiği gibi bir ihanet öpücüğü vereceğim, fakat yakalanmış bir hırsız gibi sana günahımı itiraf edeceğim. Krallığında, ey Rab, beni de hatırla."
Kutsal litürjiyi takip etmeyen bir hastalar efkaristiyası için ayin yiyeceklerini yenilemek gerektiğinde başka bir kuzu hazırlanır, şaraba batırılır ve Kutsal Cumartesi'ye kadar kurumaya bırakılır. O gün bölündüğünde, mum alevi ile tamamen kurumuş olur ve parçalar artoforionda saklanır. Katedrallerde ve manastırlarda, ayak yıkama ibadeti uygulanmaktadır. Eğer daha fazla meshetme yağı kutsamak gerekirse, bu işi patrikler ve her otosefal kilisenin lideri konumundaki kişiler yapar. Litürji sonrasında akşamleyin, bütün perdeler ve örtüler kaldırılıp yerlerine siyah ya da başka karanlık renklerden oluşan örtüler konulur. Bu değişiklik ile Çile'nin başlangıcı sembolize edilir. Sabah ibadetleri beklenirken, On İki İncil okuması ifa edilir. Bu okumalarda, İsa'nın havarilerine son öğretileri, Çarmıh vakası, İsa'nın duası ve yeni ahdi bulunmaktadır. On İki İncil okumasında İncillerden şu kısımlar okunur:
- Yuhanna 13:31-18:1
- Yuhanna 18:1-29
- Matta 26:57-75
- Yuhanna 18:28-19:16
- Matta 27:3-32
- Markos 15:16-32
- Matta 27:33-54
- Luka 23:32-49
- Yuhanna 19:19-37
- Markos 15:43-47
- Yuhanna 19:38-42
- Matta 27:62-66
Kutsal Perşembe'de başlamak üzere, Tomas Pazarı'na kadar dini cenaze hizmetleri yasaklanır.
Yerel adetler
Yunan kiliseleri, Kutsal Çarşamba günü, Kutsal Perşembe günü uygulanacak olan Efkaristiya'ya ve pazar günü uygulanacak olan Paskalya'ya hazırlık olarak, meshetme sakramentini ifa ederler. Bu sakrament, Osmanlı döneminden kalmadır. Eğitimsiz yerel rahipler itiraf sakramentini uygulamaya ehil olmadıkları için bu meshetme sakramentini uygulayarak günahları sildikleri kabul edilirdi.
Yunan geleneğinde, On İki Çile İncili ibadeti sırasında yapılan bir uygulamada, beşinci incil okumasından sonra, "Bugün Çarmıha Gerilen Kişi" ilahisi okunurken, İsa'nın sembolik bedeni ile beraber büyük bir haç, kilise boyunca taşınır, bu sırada ışıklar söndürülür, çanlar yavaşça çalınır ve inananlar secdeye gider. Üzerinde İsa'nın sembolik bedeni asılı olan haç, Kraliyet Kapıları'nın önüne getirilir. İsa'nın sembolik bedeni, ellerinden ve ayaklarından defalarca haça çivilenmiş bir halde dik halde yerleştirilir ve tütsülenir.
Bazı Slav geleneklerinde, On İki Çile İncili okunduktan sonra, cemaat dağılmadan hemen önce İsa'nın sembolik bedeninin asılı olduğu bir haç, ikonların ortasında bir yere yerleştirilir ve din adamları tarafından tütsülenir, ardından da takdis edilir.
Kaynakça
- ^ a b Ramshaw, Gail (2004). Three Day Feast: Maundy Thursday, Good Friday, and Easter. Augsburg Books. s. 35. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. "Üç Gün'ün ayinlerinde Kutsal Perşembe'de yapılacak olan ibadet, hem İsa'nın Son Akşam Yemeği'nin hikayesini anlatmak, hem de ayak yıkama amelini gerçekleştirmektir."
- ^ Stuart, Leonard (1909). New Century Reference Library of the World's Most Important Knowledge. Syndicate Pub. Co. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. "Kutsal Hafta ya da Çile Haftası (Paskalya'dan hemen önceki hafta), hususiyetle Rabbimizin acılarını anmaya tahsis edilmiştir. Bu haftada dini olarak kutlanan günler, Kutsal Çarşamba, Kutsal Perşembe, Kutsal Cuma ve Kutsal Cumartesi'dir."
- ^ Bower, Peter C. (2003). The Companion to the Book of Common Worship. Geneva Press. s. 113. ISBN 0664502326. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. "Bütün Çile Haftası, İsa'nın çilesi, ölümü ve dirilişine doğru yol alır. Haftanın son üç günü (Perşembe günbatımından Paskalya günbatımına kadar olan süre) İsa'nın çilesinin anılışının tamamlandığı günlerdir. Bu üç güne Latince triduum denir."
- ^ Windsor, Gwyneth; Hughes, John (1990). Worship and Festivals. Heinemann. s. 64. Erişim tarihi: 25 Şubat 2020. "Kutsal Perşembe olarak bilinen perşembe günü, Hristiyanlar, İsa'nın havarileri ile birlikte yediği Son Akşam Yemeği'ni anarlar. Bu akşam yemeği, Yahudilerin Hamursuz Bayramı'na denk gelmişti ve onların yedikleri yemek Pesah Sederi'ydi. O akşam bütün Yahudiler, kim nerede ise orada, Pesah Sederi'ni yiyorlardı."
- ^ "Maundy Thursday". The Armenian Church. 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ Book of Occasional Services. Episcopal and the African Methodist Episcopal Church. 1994. s. 93.
- ^ "What is Maundy Thursday?". United Methodist Church. 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ "Maundy Thursday". Catholic Culture. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ A. J. Schulte (1907). "Altar Cloths". The Catholic Encyclopedia. Robert Appleton Company. 15 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ Missale Romanum 1962 (PDF). s. 161. 15 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Pfatteicher, Philip H.; Messerli, Carlos R. (1979). Maundy Thursday: Stripping the Altar. Lutheran Church. ISBN 9780806616766. Erişim tarihi: 26 Şubat 2020.
- ^ a b How is oil used in worship?. Amerika Lüterci Evanjelik Kilisesi. 2013. s. 2.
Yağla Meshetme Ayini denilen bu toplu ibadet, Çile Haftası'nda, bir piskoposun gözetiminde ifa edilir. Bu kendine has litürji sırasında, yağla kutsama ameli, bütün din adamlarının yeminlerini tazelemeleriyle birlikte yapılır. Bu toplu ibadetin geleneksel zamanı, Kutsal Perşembe'dir.
- ^ a b "Chrism Mass 2017". Tennessee Episkopal Piskoposluğu. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ Saunders, William (18 Nisan 2019). "What is the Chrism Mass?". Arlington Catholic Herald. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ a b c Jalbert, Jason. "Chrism Mass". Manchester Piskoposluğu. 18 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ "What is the Chrism Mass?". The Monitor. 11 Nisan 2017. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.[]
- ^ "Chrism Mass". Cathedral of St. Mary's, Diocese of Lafayette-in-Indiana. 4 Nisan 2017. 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2020.
- ^ Chatelain, Kim. "Chrism Mass to be celebrated at 10 a.m. at St. Louis Cathedral". 11 Nisan 2017. Times-Picayune. 25 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ "Reception of the Holy Oils". USCCB. 11 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ a b "Chrism Mass". Catholic Review. 27 Mart 2008. 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
- ^ "Chrism Mass 2017". St. James Cathedral, Seattle. 6 Nisan 2017. 1 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2020.
