Kurumsal gönüllülük

Kurumsal gönüllülük, gönüllülük çalışmalarının şirketlerin çatısı altında, onların desteği ve yönlendirmesi ile gerçekleşmesidir.^[1]

Özel sektör çalışanların bilgi ve becerilerini geliştirme ve toplumsal faydaya dönüştürme, kurumların çalışan sadakatinin artırma şeklinde faydaları vardır.

Gönüllülük, “finansal kazancı amaçlamayan, kişinin kendi özgür iradesiyle yapılan, üçüncü bir tarafa yarar sağlayan çalışma”dır.^[2] Çeşitli sivil toplum kuruluşlarında ya da bağımsız olarak kendi inisiyatifleri ile gönüllülük faaliyetleri yapan özel şirket çalışanlarının bu faaliyetleri sistemli şekilde gerçekleştirmeleri için çalıştıkları şirket tarafından olanak sağlanması, “kurumsal gönüllülük” olarak adlandırılır.

Kurumsal gönüllülük programları vasıtasıyla şirketler, çalışanlarını gönüllü faaliyetlere teşvik eder ve belirli alanlarda kolektif olarak faaliyetler göstermesini destekler, bunu kolaylaştırır.^[3] Kurumsal gönüllülük; işletmelerin, çalışanlarının planlı ve istekli katılımı yoluyla, çalışanlarına dönük resmî bir zorunluluk olmadan, gönüllülük faaliyetleri gerçekleştirmesidir. çalışanlar kurumsal gönüllülülük aktivitelerini kendi boş zamanında ya da resmi çalışma saatleri içerisinde yapabilmektedir.^[4]

Kurumsal gönüllülük çalışmaları fiziki olarak bedensel faaliyetlerle ya da becerilerle yürütülebildiği gibi ^[5] mobil iletişim teknolojilerinin kullanımıyla çevrimiçi olarak da yürütülebilir.^[6] Faaliyetler bireysel veya ekip çalışmaları ile hayata geçirilir.^[5]

Çevre temizliği ile ağaç dikimi aktiviteleri, bağış koşular, okullar ya da hayvan barınakları gibi mekanların iyileştirilmesi çalışmaları kurumsal gönüllülük örnekleri arasındadır^[5].

İşletme ya da STK çalışanlarının hedef kitlesindeki kişilere çevrimiçi ortamda mentorluk ya da koçluk yapması; yazılım, bilişim, hukuk, psikoloji gibi alanlarda bilgi ve uzmanlık desteği sunması; öğrencilerle derslerine yardımcı olmak üzere düzenli biçimde buluşması; yabancı dil, web sitesi tasarımı, araştırma, metin yazarlığı, editörlük, hikâye anlatıcılığı gibi çeşitli alanlarda atölyeler düzenlemesi aktiviteleri çevrimiçi kurumsal gönüllülük örnekleridir. ^[7][8][9]

Dünyada 1970’li yıllarda yaşanan ekonomik krizler sonrası değişen ekonomik düzende gönüllülük alanında değişimler yaşanmış; refah devletinin yeniden yapılanması sürecinde, eğitim, sağlık gibi ortak tüketim alanları giderek gönüllü faaliyetler ile yürütülmeye başlamıştır. Bu süreçte toplum yararına çalışma toplumsal hayat için eskisinden daha önemli görülmeye başlanmıştır.^[10]

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1985 yılında, gönüllü çalışmaları ve faydalarını dünya çapında duyurmak ve gönüllü programlara katılımı artırmak amacıyla 5 Aralık tarihinin, her yıl Dünya Gönüllüler Günü olarak kutlanmasına karar vermiştir. Bu nedenle, Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 123 ülkede 5 Aralık, Dünya Gönüllüler Günü olarak kutlanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, gönüllü hizmetleri daha da yaygınlaştırmak ve tanıtmak için 2001 yılını Dünya Gönüllüler Yılı ilan etmiştir.^[11]

2020’de koronavirüs pandemisiyle beraber gelişen uzaktan çalışmanın işletmelerdeki kurumsal kültürü etkilemesi sonucu çevrimiçi gönüllülük faaliyetleri, işletme kültürlerinin korunabilmesi ve işletmelerin değişime ayak uydurmasına aracılık etmesi yönünden önem kazandı. Gönüllü faaliyetler, evden çalışanların iş arkadaşlarıyla etkileşim kanallarını zenginleştirmelerini ve toplumsal çıktılar üretebilmelerini sağlamasından ötürü değer kazandı.^[5]

Çalışan sayısı ve faaliyet gösterilen coğrafya ile sektöre göre değişiklik gösteren^[5] kurumsal gönüllülük aktiviteleri şirketlerin öncelikleri ve güçlü yönleri, çalışanların istekleri ve güçlü yanları ile toplumun ihtiyaçlarından yola çıkılarak tasarlanır. Organizasyon şeması oluşturulur, gönüllü grubu içerisindeki rol ve sorumlulukları belirlenir, gönüllülerin uzmanlık ve ilgi alanlarına göre planlama yapılır. Gönüllü olarak yürütülen aktivite gerçekleştikten sonra, beraber çalışılan gruplardan geri bildirim alınır, diğer gönüllülerin yaşadıkları deneyimler paylaşılır ve gönüllülüğün faydasının somut olarak görülmesi sağlanır. Gönüllü çalışanların projelerini gönüllülerin isimleriyle birlikte duyurmak, teşekkür mektubu yazmak, ödül vermek gibi iletişim çalışmaları yürütülür.^[12]

Şirketler ile sivil toplum kuruluşlarının işbirliği, kurumsal gönüllülük faaliyetlerinde karşılaşılan bir dinamiktir. Kurumlar birbirlerinin eksiğini tamamlayan, birbiriyle sinerji yaratan ve birbirine değer katan çeşitli rollerde iş birlikleri gerçekleştirilir. STK’ların tecrübelerini sunması karşılığında destek görmesi; özel sektörün ise insan kaynağını değerlendirerek, gönüllülük yoluyla sivil topluma destek vermesi gibi uygulamalar görülür. STK’lar ile yürütülen projelerin, şirketlerin tek başına gerçekleştirdikleri projelere göre daha geniş kitleler tarafından benimsenmesi ve kabul görmesi de şirketleri bu iş birliğine teşvik eder.^[12]

Kurumsal gönüllülük, toplumsal meselelerin gündeme gelmesine ve çözümlenmesine olanak sağlayan bir mekanizmadır. Özel sektör çalışanlarının çeşitli toplumsal meseleler hakkında farkındalıklarını artırılmasına ve böylece söz konusu farkındalıkların toplum çapında yayılmasına olanak sağlar. Özel sektör çalışanların beceri ve yetenekleri, kurumsal gönüllülük yoluyla toplumsal faydaya dönüştürülür.^[12]

Ormanların korunması, su tasarrufunun sağlanması ve eğitim gibi alanlarda kurumsal gönüllülük faaliyetleri, bir bireyin bu tür alanlarda tek başına yapabileceğinden daha büyük bir etki doğurur.^[13] Böylece çalışanların gönüllü olarak katıldığı kurumsal gönüllülük projeleri, o alanda hedeflenen uzun vadeli ve sürdürülebilir dönüşümleri kolaylaştırır.

Kurumsal gönüllülük programları, hem gönüllü bireylere hem kuruma yönelik fayda sağlar. Gönüllülük çalışmaları, çalışanların iş ve ev arasındaki rutinde sosyalleşmeleri ve toplumla bütünleşmeleri için imkan sağlar.^[5] Çalışanlar, kurumsal gönüllülük faaliyetleri sırasında esneklik, liderlik ve ekip oluşturma gibi profesyonel becerilerin geliştirme fırsatları bulurlar. Bu faaliyetler sırasında çalışanların iletişim ve organizasyon becerileri gelişir; iyi hissetmek, öğrenmek, tanınmak gibi motivasyonlarına katkı sağlanır.^[5]

Kurumsal gönüllülük uygulamaları, çalışanlarının topluluk katılımını önceleyen bir şirkete bağlı olmaktan gurur duymalarını sağlamakta ve çalışanların işletmelerine olan bağlılıklarını artırılmasını sağlamaktadır.^[5] İşletmenin kurumsal sosyal performansının, işletmenin çalışanların gözündeki çekiciliğini olumlu etkilediği tespit edilmiştir. Kişinin kendi değerleri ile kuruluşunun değer seti arasındaki örtüşme işletmenin çekiciliğini artıran bir unsurdur.^[5]

Beceri temelli gönüllülük çalışmaları; çalışanlara eleştirel düşünme, problem tanımlama, sorumluluk, iletişim, yaratıcılık ve entelektüel merak, takım olma gibi yetkinlikleri geliştirebilmek için fırsatlar sunabilir. Bu düşünceyle günümüzde üniversitelerde sosyal sorumluluk derslerinin ve/veya kulüpleri; işletmelerde kurumsal gönüllülük çalışmalar teşvik edilmektedir.^[14]

Kurumsal hayatın beraberinde getirdiği özelliklere, bilgi, beceri ve deneyime sahip olan çalışanlar, gerçekleştirdikleri gönüllülük faaliyetlerinin etkisini artırmaktadır.^[12] Kurumlar ve çalışanları, kurumsal gönüllülük çalışmaları ile daha iyi bir toplum ve daha iyi bir gelecek inşasında değişim öncüsü olarak rol oynaması fırsatı bulur.^[13]

Kısaca, kurumsal gönüllülük programlarının işletme açısından nitelikli iş gücünün kuruma çekilmesi, motive edilmesi ve kurumda çalışmaya devam etmesine dönük yararları mevcuttur. Kurumsal gönüllülük sonucu ilişki kurulan topluluklarla ve paydaşlarla da bağlar arta, kurumların toplumsal itibarı ve saygınlığı pekişir.^[15]

Öte yandan, toplumu ilgilendiren konularda sorumluluk almak ve gönüllülük gerektiren konulara katılmak, “bireylerin içinde yaşadıkları kent ya da ülke sorunlarını belirleme, bunlarla mücadele etme ve yaşam kalitesini artırma doğrultusunda katılım olanağına sahip olması” anlamına gelen “aktif vatandaşlık” olgusunun da temellerini oluşturmaktadır.^[16]

Uluslararası çalışan gönüllü programları ağını oluşturan Uluslararası Kurumsal Gönüllülük Konseyi (Global Corporate Volunteering Council)^[17], 2006 yılındaki Dünya Gönüllü Konferansı’nda kurulmuştur. Kurumsal gönüllülükteki iyi örneklerin paylaşılmasını ve çalışanların topluma sağlayabileceği katkı konusunda farkındalık yaratılmasını amaçlar. Şirketler, devletler ve STK’ların ortak çalışma fırsatlarını teşvik etmek için kaynak sağlamaktadır.^[12]

İş dünyası tarafından yönetilen ve sorumlu iş metotlarını yaygınlaştırmayı amaçlayan bir dernek olan İngiltere merkezli Business in the Community^[18], 1982’de kurulduğundan bu yana dünya çapında 850’den fazla üyeye sahip olmuştur ve 10.700 şirketi kampanyalarına dahil etmiştir.^[12]

Türkiye’de kurumsal gönüllülük programları alanında faaliyet gösteren ilk sivil toplum kuruluşu Özel Sektör Gönüllüleri Derneği (ÖSGD)’dir.^[12] Dernek, 2002 yılında kurulmuştur ve 2024 yılı itibarıyla, ağıma kurumlardaki gönüllülük çalışmalarına tüm çalışanların katılımını teşvik eden ve bunun için sistemler geliştiren 50 şirketi, bu şirketlerde çalışan 15 binin üzerinde aktif gönüllüyü ve işbirliği yapılan 125’in üzerinde sivil toplum kuruluşunu dahil etmiştir.^[19]

Gönüllülüğün tanınması, güçlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasını destekleyen stratejik bir danışma organı olan Ulusal Gönüllülük Komitesi (UGK)^[12], 2013 yılında kurulmuştur ve gönüllülük alanındaki aktörleri bir araya getirerek, işbirliğini desteklemeyi ilke edinmiş bir yapıdır. Bu komitenin daimi sekreteri Birleşmiş Milletler Gönüllüleri (UNV)’dir. Her yıl komite üyeleri arasındaki STK yöneticileri tarafından Genel Sekreterlik belirlenir ve daimi hedef ile amaçlar doğrultusunda çalışmalar sürdürülür.^[20]

Birleşmiş Milletler (BM), Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın gerçekleştirilmesinde çalışan gönüllülüğü programlarının önemli bir rolü olduğunu vurgulamaktadır, bu çerçevede çalışanların şirketlerinde ve içinde bulundukları toplumda yaratacakları farka, gönüllüler tarafından verilecek dersler aracılığıyla Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları konusunda öğrenciler arasında yaratılabilecek farkındalığa dikkat çekmektedir.^[21]