İçeriğe atla

Kurultay

Bu sayfa Altay kavimlerinin yasama organı Kurultay hakkındadır. Eski Türklerdeki kağanlık yasama organı için Türk Toyu maddesine bakınız.

Kurultay (Moğolca: Хуралдай, Khuraldai; Türkçe: Kurultay)[dd 1] Altay budunlarında politik ve askeri kararların alındığı meclise verilen addır. Eski Türklerde kurultaya daha çok "toy" adı verilmiştir. Günümüzde ise, hem Moğol hem de Türk topluluklarında parlamento veya seçimli toplantı anlamında kullanılmaktadır.[1]

Sözcük kökeni

Moğolca quralda “toplantı, Cengiz Han yasasında büyük aile meclisi” sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Moğolca qura- “toplanmak” fiilinden türetilmiştir.[2]

Toy ile farkı

Altay budunu bölündükten sonra, kurultay Moğol geleneğinin, Türk Toyu Türk geleneğinin bir kurumu olarak yaşamıştır. Türk töresi ve Moğol töresi arasında bulunan farklar, bu iki meclisin farklı yapılara sahip kurumlar olduğu anlamına gelmektedir.

Moğollar ve Türk-Moğol devletlerinde kurultay

Bu terime ilk olarak Moğolların Gizli Tarihi'nin 282. paragrafında "Yeke Kurilta" (Yüce Kurultay) şeklinde rastlanmıştır. Moğollarda kağanın başa geçmesi için kurultay toplanır ve kurultayda alınan kararlar uyarınca izlenen bir prosedür gereği kağanlık için cülus töreni yapılırdı. 15. yüzyılda yaşayan Alman gezgin Johann Schiltberger, bir Türk-Moğol devleti olan Altın Orda Devleti kurultayındaki bir taç giyme törenini şu şekilde anlatmıştır:[3][4]

“ Onlar, kağanı seçtikten sonra; onu alıp beyaz bir keçenin üzerine oturttular. Bu beyaz keçe içerisinde onu üç kez havaya doğru yükselttiler. Daha sonra onu yukarı kaldırıp çadırına taşıdılar. Orada kendisini tahtına oturttular. Yeni kağanın eline altın bir kılıç verdiler. Daha sonra kağana, töreye sadık kalacağına dair yemin ettirdiler. „

Altın Orda Hanlığı'ndaki kağan seçimleri için Rus boyarlar ve prensler, sık sık devletin başkenti olan Saray'da bekler ve yeni kağandan toprak icazetleri olan yarlıklarını alırdı. Bu iş için "kağan kutarmak" yani kağanı kutsama törenlerine özellikle 14. yüzyılda sıkça katılmak zorunda kalan Ruslar arasında her han değişimi önemli bir sıkıntı olarak görülmüştür. Bugün modern Rusçada "amaçsızca boş boş dolanmak" anlamında kullanılan "кутерьма" (kuter'ma) kelimesi de bu dönemdeki törenlerin adından ortaya çıkmıştır. (Kutarmak: Kağana kut yetkisini vermek)[4]

Devlet erkânındaki önemli atamalar, rütbelendirmeler ve siyasi-askerî kararlar, kurultaylarda alınmıştır. Askerî seferlere, savaşlara ve barışlara da burada karar verilmiştir. Örneğin Cengiz Han'ın kağanlığı 1206'da düzenlenen Moğol Kurultayı'nda ilan edilmiştir. Bunun yanında Moğol devlet kültüründe büyük kurultayın altında olan ve genellikle gündelik devlet meselelerinin görüşüldüğü, daha önemsiz kurultaylar da kurulmuştur.

Moğol gelenekleri uyarınca Moğol boylarının başlarındaki beyler kurultaya katılma yetkisine sahiptir. Bir Moğol kağanı öldüğünde ve yeni kağan seçileceği zaman, ordu seferde dahi olsa seferdeki beyler geri dönerek kurultaya katılmak zorundadır. Nitekim, 1241'de Viyana eteklerine kadar gelen Moğol ordusu, Moğol kağanı Ögeday'ın ölümü üzerine başkente geri dönmüştür. Yine, 1259'da Möngke'nin ölümü üzerine Moğol ordusu Suriye'den çekilmiş ve Memlûkler ile yaptığı savaşı sonlandırmıştır.[5]

Bugünkü kullanımı

Bugün Altay uluslarından olan Moğollar ve Türkler arasında bu eski yasama organının adı hâlâ yaşatılmaktadır. Ancak günümüzde sadece bir yasama organı anlamında kullanılmayan kurultay kelimeleri başlıca parlamento, kongre, konferans ve özellikle Türkiye'de siyasi partilerin seçimli genel kurulları anlamlarıyla kullanılmaktadır.[1][6]

Bugün Türk halklarında farklı anlamlarda kurultay kelimesinin kullanıldığı görülmektedir: Dünya Başkurtlar Kurultayı, Dünya Uygur Kurultayı, Kırım Tatar Kurultayı vb. Modern Moğollarda ise millî meclisin adı "Ulsın Ik Kural" (Улсын Их Хурал)'dır. Kurultay kelimesini kurultáj biçiminde yaşatan bir başka millet ise Macarlardır.

Ayrıca bakınız

  • Türk Toyu

Üst notlar

  1. ^ Kazakça: Құрылтай, Qurıltay; Tatarca: Qorıltay; Başkurtça: Qoroltay; Azerice: Qurultay; Türkmence: Gurultaý; Macarca: Kurultáj

Kaynakça

  1. ^ a b TDK, kurultay maddesi 15 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 22 Mayıs 2016 tarihinde erişilmiştir.
  2. ^ "kurultay". 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022. 
  3. ^ Commander J. Buchan Telfer, "The Bondage and Travels of Johann Schiltberger". (London, Hakluyt Society, 1879)
  4. ^ a b George Vernadsky, "The Mongols and Russia". (Yale University Press, 1953)
  5. ^ Ali Kozan. "Moğollar; Ortaçağ Dünya Uluslarını Titreten Güç". beyaztarih. 2 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
  6. ^ "Parti kurultayı nerede ve kimle yapılır?". ulusalkanal.com.tr. 17 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Cengiz Han</span> Moğol İmparatorluğunun kurucusu ve ilk hükümdarı (1162–1227)

Cengiz Han,, Moğol İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk Kağanı olan Moğol komutan ve hükümdardır. Hükümdarlığı döneminde gerçekleştirdiği hiçbir savaşı kaybetmeyen Cengiz Han, dünya tarihinin en büyük askerî liderlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. 13. yüzyılın başında Orta Asya'daki tüm göçebe bozkır kavimlerini birleştirip, bir ulus hâline getirerek Moğol siyasi kimliği çatısı altında toplamıştır. Cengiz Han, hükümdarlığı döneminde 1206-1227 arasında, Kuzey Çin'deki Batı Xia ve Jin Hanedanı; Türkistan'daki Kara Hıtay, Maveraünnehir; Harezm, Horasan ve İran'daki Harezmşahlar, Kafkasya'daki Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ile İdil Bulgarları üzerine seferler yaptı. Bunların sonucunda Pasifik Okyanusu'ndan Hazar Denizi'ne ve Karadeniz'in kuzeyine kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.

Kapgan Kağan ya da Kapağan Kağan, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı'nın kağanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tengricilik</span> Türk ve Moğol halkları tarafından inanılan çok tanrılı ve daha sonra tek tanrılı din

Tengricilik veya Tengrizm, Avrasya stepleri'nde ortaya çıkan, şamanizm ve animizme dayanan dinî bir inançtır. Türk ve Moğol toplumlarının inandığı dinlerden biridir. Tengri'ye tapınmanın yanında Animizm ve Totemlik bu inancın ana kısımlarını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Altın Orda Devleti</span> Türk-Moğol hanlığı

Altın Orda, Altın Ordu Devleti, Uluğ Ulus veya Kıpçak Hanlığı bir Türk hanlığıdır. Cengiz Han ölmeden önce topraklarını oğulları arasında paylaştırmış ve Seyhun Irmağı ile Balkaş Gölü'nün batısındaki yerleri büyük oğlu Cuci Han'a vermişti. Cuci Han'ın küçük oğlu Batu Han, batıya doğru giriştiği seferlerle bu toprakları genişletti. Cuci'nin toprakları sonradan Batu Han ile ağabeyi Orda Han arasında paylaşıldı. Balkaş ile Aral gölleri arasındaki ve Seyhun Irmağı'nın güneyindeki yerler Orda'ya verildi. Harezm ve yeni alınan topraklarsa Batu'nun yönetimine bırakıldı. Orda'nın yönetimindeki doğu bölgesine Ak Orda, Batu'un yönetimindeki batı bölgesine de Gök Orda adı verildi. Gök Orda sonradan Altın Orda olarak adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Karluklar</span> Orta Asyada göçebe Türk boylarının bir federasyonu

Karluklar, 766-1215 yılları arasında, Orta Asya'da varlığını sürdüren Türk boylarıdır. "Karluk" adı Arap kaynaklarında "حارلوق Harluk", Farsça eserlerde "حاللوه Halluh", Çin yıllıklarında ise "Géluólù" biçimlerinde kullanılmıştır. Kadim Türk çağlarında Karluklara "Üç Oğuz" yani "Üçboy" da denilmiştir. Türkçe anlamı "karlık" olan Karlukların Türk soyundan geldiği ve bir Gök-Türk boyu olduğu Çin kaynağında (T'ang-shu) belirtilmiş ve oturduğu saha olarak Altaylar'ın batısındaki Kara-İrtiş ve Tarbagatay havalisi gösterilmiştir. Karluklar burada üç kabileden kurulu bir birlik halinde bulunuyorlardı. Daha İstemi zamanında Türk hakimiyetinin Hazar'ın kuzeyi ve Maveraünnehir'e doğru genişlemesinde şüphesiz büyük rolleri vardır. 630-680 yılları arasında, diğer Türk boyları gibi kendi başlarına buyruk olarak zaman zaman Çin'e karşı geldikleri görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tatarlar</span> Doğu Asyadan köken alan etnik grup

Tatarlar veya Tatar Türkleri, "Tatar" ismini taşıyan farklı Türki etnik gruplar için kullanılan bir şemsiye terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Göktürk Kağanlığı</span> Göktürk devletinin ikiye ayrılmasıyla kurulmuş bir Türk devleti

Doğu Göktürk Kağanlığı, 582-630 yılları arası varlığını sürdüren tarihi Türk devleti. 582 yılında bölünen Göktürk Kağanlığı'nın doğu kısmıdır.

Han, eski Türk - Moğol topluluklarında hükümdar. "Ulu insan", "lider" anlamları taşımaktadır. Moğolcada ve bazı Altay lehçelerinde Kan (Gan) olarak da söylenir. İngilizcede king denilen kral sözcüğünün Türkçedeki karşılığıdır.

Bulca Han, Türk ve Moğol mitolojisine göre Türklerin ve Moğolların ilk ve ortak atası olan kağan. Abulca (Amulca) Han veya Olca Han olarak da bilinir. İslamiyet'in ve Arapçanın da etkisiyle Ebülce Han şeklinde de söylenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Göktürk İç Savaşı</span>

Göktürk İç Savaşı, Taspar Kağan'ın ölümünden sonra başlayan taht mücadelelerinin neden olduğu iç savaştır. 584'te, İşbara Kağan'ın ordularının Apa Kağan'ın egemenliğindeki topraklara saldırmasıyla tırmanan gerilim; 587'e hem İşbara hem de Apa Kağan'ın ölmesiyle azalmıştır. Ancak, iç savaş yıllarında zayıflayan Göktürk Kağanlığı iyice güç kaybetmiş ve ikiye ayrılmıştır. Bu siyasi istikrarsızlık sonunda 630 yılında Doğu Göktürk 658 yılında da Batı Göktürk devleti ortadan kalkmış, İkinci Göktürk devletine kadar Ulus Bunalımı Yılları başlamıştır.

Tarduş Kağan ya da Tardu, Batı Göktürk Kağanlığı'nın kurulmasını sağlayan siyasi ortamı oluşturan yabgu. Aslen bir Yabgu olmasına rağmen, yaptığı fetihlerle Türk Kağanlığı'nın genişlemesini sağlamış; İşbara Kağan ile girdiği mücadele ise ülkenin 604 yılında ikiye bölünmesiyle sonuçlanmıştır.

Tang Hanedanı'nın ordusunun önemli bir bölümü, Çin kaynaklarında "Tujue" olarak adlandırılan Türk savaşçılardan oluşmuştur. Kuzey Çin'deki Tang elitleri Türk kültürüne aşinaydır. Bu durum, Türk savaşçılarının Tang ordusuna katkı sağlamasında önemli bir etmendir. Tang İmparatoru Li Shimin, "Kutsal Kağan" unvanını benimsemiş ve devletini kozmopolit bir kültürün üzerine inşa etmiştir. Li, düzenli olarak askeri kadrolar ihdas etmiş ve Türk kökenlilerin ordu içerisinde istihdam edilmesini desteklemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tang'ın Doğu Türklerine seferi</span>

Tang Hanedanlığı tarafından tehdit olarak algılanan İllig Kağan'a karşı; Seyanto Hanlığı ile kurulan ittifak ordusuyla Doğu Göktürk Kağanlığı üzerine yönelen askerî seferdir.

Bayırku seferi, Kapgan Kağan'ın Dokuz Oğuzlardan Bayırkular üzerine düzenlediği ve zaferle sonuçlandırdığı son seferidir.

<span class="mw-page-title-main">Kutlug Bilge Kül Kağan</span>

Kutluk Bilge Kül Kağan, 744'te Uygur Kağanlığı'nı kuran devlet adamı. Uygur Kağanlığı'nı 744'ten 747'ye kadar yönetmiştir. Uygurları oluşturan dokuz boydan, hükümdar ailesinin mensup olduğu Yaglakar uruğundandır. Bilge Kül Kağan'ın adı Karabalgasun Yazıtı'nın Çince metninde Kutlug Boyla şeklinde geçmektedir. Kağan olduktan sonra bugünkü Karabalsagun olarak bilinen yerde başkent olarak inşa ettirdiği Ordu-Balık kenti Türklerin kurduğu ilk kenttir. Böylece Türklerin kutsal başkenti Ötüken başkentliğini kaybetmiş, Türkler yerleşimlerini Orhun Nehri'nin dış havzasındaki yamaçlardan bizzat nehrin yatak boylarına taşımıştır.

Toy ya da kengeş, İslamiyet öncesinde Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp ve tartışıldığı aynı zamanda yasama, yürütme ve yargı yetkisini kullanan meclistir. XIII. yüzyılın ortalarından itibaren Türkçe kaynaklarda geçmeye başlayan kurultay kelimesi, toy yerine kullanılmaya başlanmış ve toy sadece yemekli eğlenceler için kullanılan bir kelime hâline gelmiştir.

Taryat Yazıtları ya da Terhin Yazıtları, Moğolistan'ın Arhangay ilinin Doloon Mod bölgesindeki Terhin Irmağı'nın yakınlarında bulunan Orhun alfabesi ile yazılan Uygur yazıtlarıdır. Bu yazıt Uygur kağanı Bayan Çor Kağan tarafından sekizinci yüzyılın ortalarında taşa işletilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Kurultay</span>

Büyük Kurultay veya kısaca Kurultay, Orta Asya Türk kökenli halklarının geleneksel etkinliğidir ve Ağustos ayının ilk haftasında Macaristan'ın Bugac kentinde gerçekleşir. Bu etkinliğin amacı, Macarlar ile kültürel akrabaları, doğu Türk halkları ve Altay halkları arasındaki Avrasya bozkırının ortak göçebe at kültürü ve geleneklerinin birliğini güçlendirmektir. İlk Kurultay, 2007 yılında Kazakistan'ın Torgai bölgesinde gerçekleştirildi. Macaristan'daki ilk Kurultay 2008'de yapıldı. Bu etkinlikler Altay öz farkındalığının yeniden canlanmasına çok katkıda bulundu.

<span class="mw-page-title-main">Kimek-Kıpçak Konfederasyonu</span>

Kimek-Kıpçak Konfederasyonu, Obi ve İrtiş nehirleri arasındaki bölgede Kimek ve Kıpçakların oluşturduğu bir Orta Çağ Türk devletidir. 9. yüzyılın sonlarından 13. yüzyılın başlarındaki Moğol istilasına dek hüküm sürmüştür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.