İçeriğe atla

Kurtuluş Camii

Koordinatlar: 37°03′37″K 37°22′33″D / 37.06028°K 37.37583°D / 37.06028; 37.37583
Kurtuluş Camii
Kurtuluş Camii (2016)
Harita
Temel bilgiler
KonumŞahinbey, Gaziantep, Türkiye
Koordinatlar37°03′37″K 37°22′33″D / 37.06028°K 37.37583°D / 37.06028; 37.37583
İnançİslam
Açılış1986 (cami olarak)
Durumİbadete açık
Mimari
Mimar(lar)Sarkis Balyan
Mimari türCami
İnşaat başlangıcı1892
Tamamlanma1893
Özellikler
MalzemelerTaş, Ahşap
Eski Ermeni katedrali
Caminin 2023 Kahramanmaraş depremleri sonrasında aldığı hasar

Kurtuluş Cami veya Antep Meryem Ana Kilisesi veya Surp Asdvadzadzin Katedrali (Ermenice: Սուրբ Աստուածածին Եկեղեցի Surp Asdvadzadzin Egeğedzi), Gaziantep'te 1893-1892 yılları arasında Ermeni kilisesi olarak inşa edilmiş, 1980'lerden beri cami olarak hizmet veren gotik üslupta bir ibadet yapısıdır.

Mimar Sarkis Balyan'ın eseri olan kilise binası, Gaziantep'te Ermeniler tarafından yapılmış en büyük yapılardandır. Ermeni Kırımı ve cumhuriyetin ilanından sonraki dönemde ibadete kapatılmış; 50 yıl kadar cezaevi olarak kullanıldıktan sonra 1980'lerde restore edilip cami olarak ibadete açılmıştır.

Geçmişi

İnşası ve kilise işlevinde kullanılması

Gaziantep'te yaşayan Ermenilerin ilk ibadet yeri, bugünkü yapının bulunduğu tepenin doğusundaki kayalık bölgede bulunan bir mağara idi. Zamanla mağaranın batı bölgesindeki kayalar oyulup üç tane sütun eklenerek bir kilise meydana getirilmişti. Rivayete göre Kudüs'e gitmtekte olan Bali adına bir Ermeni, ibadetin mağarada yapıldığını görünce hac yolculuğundan vazgeçip şehirde kalmış ve Osmanlı padişahının iznini alarak Meryem Ana adına bir kilise inşa etmiştir.[1]

Meryem Ana Kilisesi, Gaziantep'in 17. yüzyıldaki ilk önemli Ermeni Kilisesi idi.[2] Zamanla tahribata uğrayan ve onarımlardan geçen Meryem Ana Kilisesi'nin yerine 1873 yılında yeni bir kilise yapılması karar verildi.

Yeni kilise Sultan II. Abdülhamid'in mimarı olan Osmanlı Ermenisi Sarkis Balyan tarafından planlandı ve Sarkis Taşçıyan tarafından inşa edildi. Osmanlı-Rus Savaşı ve salgın hastalıklar sebebiyle inşaat uzun sürdü; 1892'de tamamlandı. Taş işçiliği Sarkis Kadehçiyan tarafından yapıldı.[2] Kilisenin çanı, Londra’da yaşayan Hrant Köşkeryan adlı bir Ermeni tarafından Brezilya’da yaptırıldı.[1] Çan, Gaziantep Arkeoloji Müzesi'nde korunmaktadır.

1901 yılında kilisenin avlusuna çocukların eğitimi için bir okul inşa edildi. Keşiş Movses Zamgoçyan tarafından yaptırılan okul, Vartanyan Anaokulu adını taşır.[1] [not 1]

1915 Ermeni Soykırımının ardından boş kalan kilise binası; cumhuriyet devrinde ibadete kapandı.

Cezaevi dönemi

1930-1980 arasında Adalet Bakanlığı'nın kullanımına tahsis edildi ve cezaevi olarak kullanıldı. Hapishane olduğu dönemde pencerelerine demir parmaklıklar eklendi ve bazı açıklıklar kapatıldı.[4]

Camiye dönüştürülmesi

Yapı 1980-1985 arasında onarım görerek camiye dönüştürüldü ve Kurtuluş Camii adını aldı.[4] Bu dönüşüm sırasında dört köşeli çan kulesinin bir kısmı yıkılıp, tek şerefeli silindirik bir yapıya dönüştürüldü. Daha sonraki tarihlerde ikinci bir minare yapıldı.[4]

Kültür varlığı olarak tescil edilmesi

Geleneksel mimari yapım tekniği örneği olması, dönemin yaşam şeklini aktarması ve geleneksel sokak dokusunu oluşturması bakımından önemli görülen yapı; 2017'de Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edildi.

2023 depremi

Caminin kubbesi ve duvarları 2023 Gaziantep-Kahramanmaraş depremlerinde çöktü, minaresi ise kısmen yıkıldı.[5]

Mimari özellikleri

1100 metrekare alan üzerinde kurulmuş, 31 metre yüksekliğinde gotik üslupta bir yapıdır. Etrafı duvarlarla çevriliş zemini taş bir avlu içerisinde yer alır. İkisi kuzey, ikisi güney, biri batıya bakan beş kapısı vardır.[2]

Kesme taş ile yapılan duvarların üzerinde ilk iki sırada sivri kemerli pencereler, üst kısmında yuvarlak pencereler vardır. Malzeme olarak yöresel "keymıh", "havara" ve bazalt taşları kullanılmıştır.[2] Mihrap, dikdörtgen bir niş şeklinde dışarıya çıkıntılıdır. Mihrap duvarında üç sıra halinde pencere dizisi, alınlığın ortasında yuvarlak bir pencere bulunur. Yapının köşeleri, pencere silmeleri, yöresel siyah ve beyaz taşlardan yapılmıştır.

Üzeri kırma çatıyla örtülmüştür. Ana mekanın orta kısmı dairesel kasnaklı yüksek kubbelidir.

Konuyla ilgili yayınlar

  • Thomas A. Sinclair: Eastern Turkey. An Architectural and Archaeological Survey. Band 4. The Pindar Press, London 1990, s. 111
  • Demir, E. (2021). Ayintab'da Bir Cami Kilise: Surp Asdvadzadzin Kilisesi (Kurtuluş Cami). Ortadoğu ve Göç, 11 (1), 111-132 .

Notlar

  1. ^ Okul binası 2013'te bir iddiaya göre doğal nedenlerle yıkılmış, bir iddiaya göre belediye tarafından yıktırılmıştır.[3]

Kaynakça

  1. ^ a b c Demir, Enver (30 Haziran 2021). "Ayıntab'da bir cami kilise: Surp Asvadzadzin Kilisesi (Kurtuluş Cami)". Ortadoğu ve Göç. 11 (1): 111-132. doi:10.31834/ortadoguvegoc.881629. ISSN 2718-0980. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  2. ^ a b c d Haciarap, Enes; Öncel, Fernaz (30 Aralık 2022). "Kilise Yapılarının dönüşümünün Gaziantep örneği üzerinden incelenmesi". İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 21 (42): 254-276. doi:10.55071/ticaretfbd.1083685. ISSN 1305-7820. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  3. ^ Korucu, Serdar (4 Ocak 2013). "Antep'te 120 yıllık kilise yıkıldı". Agos. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2016. 
  4. ^ a b c "Kiliseden hapishaneye: Kurtuluş Cami". 7 Temmuz 2022. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  5. ^ "Kahramanmaraş'ın Pazarcık ilçesi merkezli 7,4 şiddetindeki depremde Gaziantep'teki tarihi yapılar da hasar gördü. Depremde Şahinbey ilçesindeki tarihi Kurtuluş Camisinin kubbesi ve minaresi de çöktü". Sabah. 6 Şubat 2023. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yedi Kilise (Van)</span>

Yedi Kilise, Varagavank ya da Varak Surp Haç manastırı, bugün Van Merkeze bağlı, Yukarı Bakraçlı köyünde yer alan ve 8. yüzyılda inşa edilmiş olan tarihî Ermeni manastırı. 1915 Ermeni Kırımı'nda büyük hasar görmüştür ve 1960 senelerde çoğu kısımları valilik tarafından yıkılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Surp Asdvadzadzin Patriklik Kilisesi</span>

Surp Asdvadzadzin Patriklik Kilisesi veya Türkçe Azize Meryem Ana Patriklik Kilisesi, İstanbul'un Kumkapı semtinde Şarapnel Sokağı'nda bulunan Ermeni Gregoryen kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Yağ Camii</span> Adananın merkezinde, eski çarşı içindeki tarihî cami

Yağ Camii, Adana Eski Cami veya eskiden Surp Hagop Ermeni Apostolik Kilisesi, Adana'nın merkezinde, eski çarşı içindeki tarihî cami.

Kapu Camii, Konya'da 17. yüzyıl Osmanlı dönemine ait tarihi cami. Şehirdeki Osmanlı camileri arasındaki en büyük camidir. Merkez Karatay ilçesi, Sarraflar caddesi üzerindeki caminin mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü'ne ait olup, Karatay Müftüğülüğü'ne bağlı olarak faal durumdadır.

<span class="mw-page-title-main">Surp Giragos Ermeni Kilisesi</span> Diyarbakırdaki Ermeni Ortodoks Kilisesi

Surp Giragos Ermeni Kilisesi veya Aziz Kyriakos Kilisesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde bulunan ve 2016 senesinde hükûmet tarafından kamulaştırılmış olan tarihi bir Ermeni Apostolik Kilisesi.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Eyüpsultan ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. Daha önce bölgede var olan kilise 1785'te yıkılarak yerine ahşap edilen ahşap kilise 1841'de yıkılır ve 1855'te kâgir olarak yeniden inşa edilir. Kilise 2000 yılında onarılmış olup İstanbul Ermeni Patriği II. Mesrob tarafından ibadete açılmıştır.

Surp Stepanos Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Beyoğlu ilçesinin Halıcıoğlu semtinde bulunan Ermeni kilisesi. 17. yüzyılda Eğin'den gelen Ermeni göçmenlerin Hasköy'e yerleştirilmeleriyle bu göçmenler semtte bir kiremit fabrikası açmıştır. 1703 yılında Rahip Haçadur evinde bir şapel açmış, daha sonra küçük ve ahşap olan bir Surp Stephanos Kilisesi inşa edilmiştir. Harutyun Amira Bezciyan'ın vasiyeti olan bir ferman ile 1831'de taş olarak Hassa mimarları Kazaz Hovhannes Amira Serveryan ve Krikor Amira Balyan tarafından inşa edilmiştir. 1845'te yenilenen kilise 1904'te yeniden bir onarımdan geçmiş, I. Dünya Savaşı'nda askeri depo olarak sonrasında ise göçmen yurdu olarak kullanılmıştır. 1930'da yeniden onarılarak ibadete açılan kilisenin arazisi 1975'te Haliç Köprüsü yapımı için istimlak edilmiştir. Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi'nin alt galerisinde 30 yıl barınan kilise 2007 yılında Halıcıoğlu Mezarlığı içinde inşa edilen şapelde varlığını sürdürmektedir. Şapelin açılışını İstanbul Ermeni Patriği II. Mesrob yapmıştır.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Beşiktaş ilçesinin Ortaköy semtinde bulunan Ermeni kilisesi. 17. yüzyılda Eğin'den bölgeye gelen Ermenilerin burada 1665 yılında Surp Giragos adlı bir kilise inşa ettikleri bilinmektedir. 1725'te Ermeni Patriği IX. Hovahannes zamanında tekrar inşa edilerek Surp Asdvadzadzin olarak adlandırılan kilisenin yerine 1825'te taş bir kilise inşa edilmiştir. 2012 yılında restore edilen kilise ibadete açıktır.

<span class="mw-page-title-main">Surp Takavor Kilisesi</span> Türkiyede İstanbul iline bağlı Kadıköy ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi

Surp Takavor Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Kadıköy ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. 1722 yılında Surp Asdvadzadzin adıyla var olduğu bilinen kilise daha sonra yeniden inşa edilerek 1814'te açılmıştır. 1840 depreminden sonra onarılan kilise daha sonra yanmış ve 1855'te kâgir olarak yeniden inşa edilmiştir. 1858'de açılan kilise Surp Takavor olarak adlandırılmıştır. 2006 yılında yeniden onarılan kilise İstanbul Ermeni Patriği II. Mesrob tarafından ibadete açılmış, 2007 yılında ise çan kulesi yeniden inşa edilmiştir. Kilise son onarımını 2011 yılında görmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Beşiktaş Surp Asdvadzadzin Kilisesi</span>

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Beşiktaş ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. 1838'de hassa mimarı Garabed Amira Balyan tarafından kâgir olarak inşa edilen kilise 1987'de Ermeni Patriği I. Şınorhk zamanında yenilenmiş, 1993'te avlusuna Garabed ve Sarkis Balyan'ın büstleri yerleştirilmiştir. 2013 yılında yenilenen kilisede Artin Dadyan Paşa gömülüdür.

<span class="mw-page-title-main">Surp Hıreşdagabed Kilisesi</span> Türkiyedeki Ermeni Kilisesi

Surp Hıreşdagabed Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesinde bulunan Ermeni kilisesi.

<span class="mw-page-title-main">Hatay Surp Asdvadzadzin Kilisesi</span> Samandağda bir kilise

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de Hatay iline bağlı Samandağ ilçesi Vakıflı Mahalleninde bulunan Ermeni kilisesi. 1895'te inşasına başlanan kilisenin ilk zamanlarda daimi ruhanisi bulunmayıp 1921 yılına kadar ruhanileri çevredeki köylerden değişimli olarak gelen din görevlilerinden karşılanmıştır. Şu andaki kilise 2007'de inşa edilmiş ve İstanbul Ermeni Patriği II. Karekin tarafından ibadete açılmıştır.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, şu anlamlara gelebilir;

<span class="mw-page-title-main">Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi</span> İstanbulda bir kilise

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesi Karaköy semtinde bulunan Ermeni kilisesi. İstanbul'un fethinden önce İstanbul'a yerleşmiş olan Ermeniler ve Cenevizliler arasındaki iyi ilişkilerin bir sonucu olarak Cenevizliler kendilerine ait bir kutsal alanı Ermenilere satar. Kırım-Kefe kentinden İstanbul'a gelen Goms veya Gozma adlı bir hayırsever Ermeni tüccar, Cenevizlilerden alınmış olan bu arsa üzerine bir kilise inşa ettirir. Aved adlı bir demirci ustasının da kilisenin mihrabını tamamlayıp yanına Surp Haç Mabedi'ni inşa ettiği bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Surp Pırgiç Ermeni Katolik Kilisesi</span>

Surp Pırgiç Kilisesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesi Karaköy semtinde bulunan bir kilisedir.II.Mahmud 6 Nisan 1830 tarihinde bir ferman yayınlar ve bu fermanla "Katolik Milleti" adıyla ayrı bir cemaat oluşturur. Kilise Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşayan Katolik Ermenilerin, Sultan II. Mahmud'un verdiği 7 Ekim 1831 tarihli fermanla İstanbul'da inşa ettikleri ilk kilisedir. 12 Mayıs 1832'de Başpsikopos Andon Nuriciyan ve Nazır Agopos Çukuryan tarafından temeli atılmıştır. İsa'nın sünnet gününde ibadete açılmıştır.(13 Ocak 1834)Kilise Ermeni Katolik cemiyetinin bağışlarıyla kâgir olarak inşa edilmiştir.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Beyoğlu ilçesinde bulunan bir Ermeni Katolik kilisesi. 6 Kasım 1866'da ibadete açılan kilise, Bedros Bey Mısırlıyan'ın bağışları ile inşa edilmiştir. Bina 1880-1881 yıllarında, Ermeni Katolik Kilisesi Patriği Andon Hasun tarafından onartılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Surp Asdvadzadzin Verapokhum Kilisesi</span> İstanbulda bir Ermeni Katolik kilisesi

Surp Asdvadzadzin Verapokhum Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Adalar ilçesindeki Büyükada'da bulunan Ermeni Katolik kilisesi. 1 Kasım 1856 tarihli padişah fermanıyla inşa edilen kilise 1858 yılında, Meryem Ana'nın Göğe Yükseliş Yortusu'nda Andon Ağa Apelyan tarafından açılmıştır. Kilise binası 1956 ve 1985 yıllarında restore edilmiştir.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi, Türkiye'de İzmir iline bağlı Bayındır ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. 1857 yılında inşa edilen kilise 2010 yılında İzmir Valiliği ve Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın desteğiyle restore edilmiş ve kültür merkezi yapılmak üzere Bayındır belediyesine devredilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Naregavank</span>

Narega Anabad ya da Nareg Manastırı, 908 yılında Vasburagan krallığı döneminde inşa edilmiş Van Gölü'nün güney kıyısında bulunmakta olan tarihî Ermeni Apostolik manastır, 1915 Ermeni Kırımı'ndan sonra yıkılmıştır. Bugün arazisinin üstünde Gevaş ilçeye bağlı Yemişlik köyü'nün camisi yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Surp Sarkis Ermeni Ortodoks Kilisesi</span> Diyarbakırda yer alan bir kilise

Surp Sarkis Ermeni Ortodoks Kilisesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde yer alan tarihî bir kilisedir. Kilise ayrıca Hızır İlyas Kilisesi ya da Çeltik Kilisesi olarak da bilinir. Ortodoks Ermenilere aittir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.