İçeriğe atla

Kurgan

Kurgan veya Korgan özellikle Orta Asya ve Doğu Avrupa'daki yığma tepe ve höyük şeklinde bulunan genellikle tahtadan yapılmış mezarlar için kullanılan bir tümülüs (gömü yeri) türü.[1]

En eski kurganlar Kafkasya'da MÖ 4. milenyumda inşa edilmiştir[2] ve araştırmacılar bu mezarların Proto-Hint-Avrupalılar olarak da tabir edilen Hint Avrupa halklarının ataları tarafından yapıldığını düşünmektelerdir.[3] Kurganlar Eneolitik, Tunç, Demir, Antik ve Orta Çağ zamanlarında inşa edilmekle beraber hala bazı Güney Sibirya ve Orta Asya halkları tarafından geleneksel bir biçimde inşasına devam edilmektedir. Arkeologlar Kurgan kültürünü çeşitli alt kültürlere ayırmaktalardır. Bu alt kültürlere örnek olarak Srubna, Çukur Mezar, İskit, Sarmat, Hun ve Kuman-Kıpçak kültürleri örnek verilebilir.

Etimoloji

Kelime Rusçanın da dahil olduğu pek çok slav dilinin atası olan Eski Doğu Slavca dili zamanlarından beri var olmuş ve literatüre Rusça vasıtası ile geçmiştir. Kökensel olarak ise Eski Doğu Slavca'ya henüz belirlenememiş bir Türki dilden geçtiği düşünülmektedir.[4] Modern Türkçede bulunan kurğan (kale) kelimesi de bu teze kanıt oluşturmaktadır. Kurğan ise Kur/Kor (yapı) kökünden türemiştir. Terim özellikle Sovyet arkeolojisi tarafından popülerize edilmiş ve Orta Asya ve Doğu Avrupa'da bulunan çeşitli halklar tarafından inşa edilmiş tümülüsler için kullanılan genel bir terim haline gelmiştir.

Kökenleri ve yayılış

Kurgan modeline göre MÖ 4000-1000 arası Hint-Avrupa göçleri.

Kurgan hipotezi

Kurgan hipotezi erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar steplerindeki arkeolojik Kurgan kültürüne dayandığını öne süren teorilerden biridir.

Kurgan modeli Hint-Avrupa kavimlerinin kökenleri ile ilgili olarak en fazla kabul görmüş olan önermedir ve birçok arkeolog ve dil bilimci tarafından tamamen ya da kısmen kabul görmektedir.[5][6]

İskit-Saka-Sibirya anıtları

Kurgan kültürünün öğeleri kendi içlerinde de benzerlik gösteren İskit-Saka-Sibirya kültürlerinin anıtları ile benzerlik göstermektedir.[7] Eski bir kültür olan Altay dağlarında yaşamış Pazırık kültürü de bu anıtlar ile bağdaşlaştırlmaktadır.[8]

Oleg'in yası savaşçıları tarafından tutuluyor, 1899 yılında Viktor Vasnetsov tarafından resmedilmiştir. Bu gömü biçimi İskandinav ve Doğu Avrupa göçebeleri tarafından yaygınca kullanılmıştır.

İskit-Saka-Sibirya sınıflandırması MÖ 8. ve 3. yüzyıllar arasında inşa edilmiş Kurgan ve benzeri anıtları kapsar. Örnek olarak Esik Kurganı MÖ 5. yüzyılda inşa edilmiş ve Kazakistan’ın eski başkenti Almatı’nın yaklaşık 50 kilometre doğusunda yer alan Esik Kurganı verilebilir. Bu Kurgan özellikle içinden çıkarılmış olan "Altın elbiseli adam" adlı zırhı barındırdığı için en önemli kurganlardan biri olmaktadır. Bu periyoda aynı zamanda Erken Göçebe Dönemi de denilmektedir. MÖ 3. ve MS 6. yüzyıllarda inşa edilen anıtların Hunlar tarafından, MS 6. ve MS 13. yüzyıllarda inşa edilen anıtların Türki halklar tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Bu dönemleri daha sonra Moğol çağı izlemiştir.

Kültürel etkiler

Kurgan geleneği kültürlerinde bu gelenek bulunmayan bazı komşu halklar tarafından da uygulanmaya başlanmıştır. Çeşitli Trakyalı krallar ve liderler kompleks Kurgan benzeri mezarlara gömülmüşlerdir ve günümüzde bu mezarların büyük çoğunluğu Bulgaristan'da bulunmaktadır. Büyük İskender'in babası olan II. Filip'in kurganı Yunanistan'da, Firigya kralı Midas'ın kurganı ise Ankara yakınlarındaki antik bir şehir olan Gordion'da bulunmaktadır.[9]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "kurgan." Webster's Third New International Dictionary, Unabridged. Merriam-Webster, 2002. http://unabridged.merriam-webster.com 10 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (14 October 2006).
  2. ^ Kipfer 2000, s. 291.
  3. ^ Mallory & Adams 1997, s. 339.
  4. ^ Vasmer, Max (1953–1958). Russisches etymologisches Wörterbuch. Heidelberg: Winter. s. 2424. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2015. 
  5. ^ ^ Mallory (1989:185). "The Kurgan solution is attractive and has been accepted by many archaeologists and linguists, in part or total. It is the solution one encounters in the Encyclopædia Britannica and the Grand Dictionnaire Encyclopédique Larousse."
  6. ^ ^ Strazny (2000:163). "The single most popular proposal is the Pontic steppes (see the Kurgan hypothesis)..."
  7. ^ Akishev K.A., Kushaev G.A., Ancient culture of Sakas and Usuns in the valley of river Ili, Alma-Ata, Kazakh SSR Academy of Sciences publication, 1963 (pp 121 - 136)
  8. ^ "Ice Mummies: Siberian Ice Maiden". PBS - NOVA. 4 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2007. 
  9. ^ "The Funerary Feast of King Midas @ UPM". 4 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mart 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Frigya</span> Anadolunun ortabatısında var olmuş antik bölge

Frigya veya Firigya, Sakarya Irmağı ile Büyük Menderes'in yukarı çığırları arasında kalan bölgenin eski çağdaki adıdır. Bu ad, Balkanlar’dan gelip bu bölgeye yerleşen Friglerden geliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Tümülüs</span>

Tümülüs, Latince bir sözcük olup, bir mezar ya da mezarlık içeren, toprak yığılarak oluşturulmuş tepeciklere verilen addır. Höyük ve kurgan da denilen tümülüs yapma geleneğine sahip ulusların sayısı fazla değildir. Bunlara en çok Anadolu'da, Trakya'da, Orta Asya'da, Rusya'da ve Meksika'da rastlanır.

<span class="mw-page-title-main">Hint-Avrupa dil ailesi</span> dil ailesi

Hint-Avrupa dil ailesi, yüzlerce dil ve lehçe içeren dünyanın en büyük dil ailesi. Dünyada 3,2 milyarı aşkın kişinin anadili bu aileye ait bir dil olup, bu değer dünya nüfusunun %46'sına tekabül etmektedir. Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en çok konuşulan diller Hint-Avrupa dilleridir. Ethnologue'a göre yaşayan 445 Hint-Avrupa dili bulunmaktadır ve bu dillerin üçte ikisinden fazlası (313) Hint-İran koluna bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">İskitler</span> Avrasya bozkırlarında yaşamış tarihî Halk

İskitler veya yayıldıkları doğu bölgelerindeki isimleri ile Sakalar, MÖ 8. yüzyıl ile MS 3. yüzyıl arasında Avrupa'nın doğusu ile Orta Asya'da, Tanrı Dağları ve Fergana Vadisi'ni de içine alan bölgelerde yaşamış, Tuva ve (Altay-Sayan) kökenli, Doğu Avrasya-Batı Avrasya kültür ve genetik bileşenlerini içerdiği varsayılan heterojen göçebe halktır. İskitler için tarih boyunca Grek kaynaklarında Skuthēs (Σκύθης), Asur kaynaklarında Aşguzai, Fars kaynaklarında Sakā ve Çin kaynaklarında Sai tabirleri kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Andronovo kültürü</span>

Andronovo kültürü, MÖ 2000-900 yılları arasında Altay ve Tanrı dağları, Batı Sibirya ve Hazar'ın kuzeydoğusuna kadar uzanan bölgede yaşamış Tunç Çağı toplumları için kullanılan terim. Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve İskit, Hunlar, Moğollara devam eden bozkır konfederasyonu yönetiminin temsilcisidir.

<span class="mw-page-title-main">Karasuk kültürü</span> M.Ö. 1500 ile M.Ö. 800 yılları arasında Aral Gölü, Tanrı Dağları, Yenisey ırmağı ve Altay Dağları arasındaki bölgede yaşamış Tunç Çağına ait kültür

Karasuk kültürü, MÖ 1500 ile MÖ 800 yılları arasında Aral Gölü, Tanrı Dağları, Yenisey ırmağı ve Altay Dağları arasındaki bölgede yaşamış Tunç Çağı'na ait kültür ve toplumları tanımlar.

<span class="mw-page-title-main">Esik kurganı</span> Kazakistandaki kurgan

Esik Kurganı, 1969 yılında Kazakistan SSC'nin Salgar alüvyonlu toprağının 20 kilometre doğusunda Kemal Akişev başkanılığındaki Kazakistan Tarih, Etnografya ve Arkeoloji Enstitüsü'nün arkeolog timi tarafından keşfedilen İskit /Saka kurganı. MÖ 5. yüzyıldan kalma olduğu düşünülen kurgan, Kazakistan'da gün ışığına çıkarılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Frigler</span> Antik Hint-Avrupa halkı

Frigler, Antik Çağ'da Orta Anadolu'da yaşamış Hint-Avrupa kökenli bir halk. Hititlerin MÖ 1200 civarında yıkılmasından sonra muhtemelen Güneydoğu Avrupa'dan bölgeye gelmişlerdir. Herodot ve Strabon gibi antik yazarların verdikleri bilgiler, dilbilim bulguları ve Güneydoğu Avrupa halkları ile aralarındaki maddi kültür benzerlikleri nedeniyle Friglerin Avrupa kökenli oldukları düşünülmektedir. Makedonyalıların komşuları olan ve Avrupa'da oturdukları sırada Brigler adını taşıyan Frigler, Makedonya ve Trakya'dan Boğazlar yolu ile Anadolu'ya göç eden Trak boylarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Altın elbiseli adam</span> MÖ 5. yüzyıldaki bir Saka prensi ya da prensesinin elbisesi

Altın elbiseli adam, 1969'da dönemin Kazakistan SSC'nin Almatı şehrinin 50 km. ve Salagar Alüvyonlu toprağının 20 kilometre doğusunda, garaj yapmak ve yolu düzenlemek için yapılan çalışmalar sırasında tesadüfen bulunan binlerce altın parçadan oluşan zırh. Kemal Akişev başkanlığındaki Kazakistan Tarih, Etnografya ve Arkeoloji Enstitüsü'nün arkeolog ekibi tarafından incelenen Esik kurganından çıkartılmıştır. İskitler veya Sakalara ait olduğu düşünülmektedir. MÖ 5. yüzyıla ait olması ve kurganın bulunduğu bölgede MÖ 5.yy.'da Sakaların hüküm sürmesi gerekçesiyle Altın Elbiseli Adam'ın, 18 yaşlarında bir Saka prensi veya prensesi olduğu düşünülmektedir Zırh, 2019 yılında 2 hafta boyunca Ankara'da sergilenmiş, daha sonra tekrar Kazakistan'a taşınmıştır. Günümüz itibarıyla Kazakistan Milli Müzesinde sergilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kurgan hipotezi</span>

Kurgan hipotezi (teorisi) erken Hint-Avrupa kökenlerinin, Karadeniz-Hazar stepleri'nde bulunan arkeolojik "Kurgan kültürüne" dayandığını öne süren teorilerden biridir. Kurgan Türkçe "korugan" sözcüğünden türetilmiş höyük mezar anlamına gelen bir terimdir.

<span class="mw-page-title-main">Arjaan</span>

Arjaan veya Arzhan, Rusya'nın Krasnoyarsk Krayı'nda ve hemen güneyindeki Tuva Cumhuriyeti'nde bulunmuş, MÖ 9. ve MÖ 8. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülen İskitlere ait kurganlarının bulunduğu arkeolojik alandır.

Kimal Akishev, bilim insanı, arkeolog ve tarihçidir.

<span class="mw-page-title-main">Sakaca</span>

Bazı araştırmacılar; Sakaca'nın Sakalar tarafından Kotan Krallığı, Shule Krallığı ve Tomşuk gibi Tarım Havzasında hüküm sürmüş Budist devletlerce konuşulmuş ve dil bilimciler tarafından Hotanca ve Tomşukça da denen 2 adet şiveye ayrılmış bir Doğu İran dili olduğunu iddia etmektedirler. Fakat bazı araştırmacılar da Sakaca'nın Ön-Türkçe ile ilişiği olduğunu düşünmektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Yamnaya kültürü</span>

Yamnaya kültürü veya Yamna kültürü geç Bakır Çağı'ndan erken Tunç Çağı'na kadar var olmuş, Ural Nehri, Dinyester ve Güney Bug arasındaki bölgelerde yaşamış halkların oluşturduğu bir arkeolojik kültür. Arkeolojik mezar kazılarınca bulunan mezarların çukur şeklinde odalardan oluşmasından dolayı Çukur Mezar kültürü ve Aşıboyası Mezar kültürü olarak da adlandırılan kültür M.Ö. 3300 ve 2600 yılları arasında var olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Proto Hint-Avrupalılar</span> Tarih öncesi etnik grup

Proto-Hint-Avrupalılar veya Ön Hint-Avrupalılar, dilsel yeniden yapılandırmalara göre Hint-Avrupa dillerinin atası olan Proto-Hint-Avrupa dilini konuşmuş Avrasya'nın tarih öncesi insanları.

<span class="mw-page-title-main">İp Baskılı Seramik kültürü</span> Avrupada var olmuş bir arkeolojik rekonstrüksiyon kültürü

İp Baskılı Seramik kültürü, Avrupa'da MÖ 2900 ile 2350 dolaylarında, geç Neolitik dönem, Bakır Çağı ve erken Tunç Çağı'nda var olmuş arkeolojik kültür. İp Baskılı Seramik kültürü, batıda Ren Nehri'nden doğuda Volga Nehri'ne kadar uzanan Kuzey Avrupa, Orta Avrupa ve Doğu Avrupa bölgelerini içine almış geniş bir alanı kapsamaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Toharlar</span>

Toharlar, eski zamanlarda Tarım Havzası'nın kuzeyinde yer alan vaha şehir devletlerinde yaşamış bir Hint-Avrupa halkıdır. Halk, Tohar dilleri olarak adlandırılan ve birbirine çok yakın üç farklı dil konuşmuş ve büyük ölçüde Budist inancını benimsemiştir.

<span class="mw-page-title-main">İskit dini</span> Din

İskit dini, Klasik Antik Çağ boyunca Orta Asya ve Doğu Avrupa'nın Karadeniz-Hazar stepleri içerisinde egemen olmuş antik bir halk olan İskitlerin mitolojilerini, ritüel uygulamalarını ve inançlarını kapsar. Din hakkında bilinen az şey, 5. yüzyıl Yunan tarihçisi ve etnografı Herodot'un eserine dayanır. İskit dininin, öncülü olan Proto-Hint-İran diniyle ilgili olduğu ve daha sonra gelecek Slav, Macar ve Türk mitolojilerinin yanı sıra bazı çağdaş Doğu İran ve Oset geleneklerini de etkilediği varsayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Maykop kültürü</span> Batı Kafkasyaya hakim olmuş arkeolojik kültür

Maykop kültürü, Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.

Bulan-Koba Kurganı, Altay dağlarında Pazırık Kurganının yerini alan arkeolojik bir kurgandır. Bu kültürün zaman dilimi, Rus arkeolojisinde Huno-Sarmat dönemi olarak adlandırılan döneme kadar uzanır. Bu kültürün taşıyıcıları Hiung-nu, Xianbei eyaleti ve Cücenler döneminde yaşamışlardır. Altay'da bu kültürün yerini Türk ölü gömme gelenekleri aldı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.