İçeriğe atla

Kureyşan

Kureyşan ya da Kureyşan ocağı, Tunceli'de bulunan bir seyyid ocağıdır.[1]

Kureyşan isminin anlamı

Kureyşan isminin anlamı konusunda kaynaklarda farklı bilgiler yer almaktadır. Kureyşan isminin ocağa adını veren Hacı Kureyş'ten geldiği, Kureyş kelimesinin ise Koreyşan/Horeysan/Horasan kelimesinin halk dilinde aldığı biçimlenmeden kaynaklandığı değişik kaynaklar tarafından ifade edilmektedir.[2] Kureyşan ocağı mensupları, soylarını İslâm peygamberi Muhammed'e dayandırsa da ocağın ismi, Muhammed'in mensup olduğu Kureyş kabilesinden gelmemektedir. Kureyşan; ismi Mahmud, lakabı Kureyş olan ve peygamber soyundan geldiği şecere ile tasdiklenmiş olan dervişten gelmektedir. Kureyşan, Kureyş ismine getirilen Farsça çoğul yapma eki olan -an ekiyle oluşturulmuştur.[3]

Kureyşan ocağının Anadolu'ya gelişi

Kirmanşah ya da Horasan'da yerleşik bir hayat süren ocak, Moğol Devleti'nin kurulması nedeniyle 13. yüzyılın başlarında Tunceli'ye göç etmiştir. Ocağın bir kısmı Anadolu'nun çeşitli bölgelerine yayılmış, bir kısmı da Mazgirt'te kalmıştır. Ocağın Anadolu'ya yayılan üyelerinin çoğu, o zamanlar Anadolu Selçuklu Devleti'nin başkenti olan Konya'ya gitmiş ve Karaman bölgesine yerleşmiştir. Eylül/Ekim 1747 tarihli I. Mahmud'un tuğrasını taşıyan şecere ile 10 Kasım 1721 tarihli III. Ahmet'in tuğrasını taşıyan şecereye göre ocağın yaşadığı Mazgirt yöresine Anadolu Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad gelir ve kerametlerini duyduğu Kureyş'i sınar. Bunun üzerine dervişe istediği bir yere yerleşme hakkını verir. Böylece ocak üyelerinin bir kısmı, Hacı Kureyş'le birlikte Nazımiye yöresine yerleşir. Hacı Kureyş, daha sonra buradan ayrılmış ve en son Gaziantep Yukarı Kayabaşı'na yerleşip burada vefat etmiştir. Kureyş'in soyundan gelenler, Adıyaman Kındırali'ye göç etmişlerse de sonrasında Yukarı Kayabaşı'na geri dönmüşlerdir.[4]

Kureyşan ocağının kolları

  • Hüseynan
  • Gulnan
  • Kalyan
  • Valyon
  • Aliyon
  • Heman
  • Süleymaniyan
  • Çitan
  • Gudan
  • Seyhan
  • Gaziyan[5]

Kureyşan ocağı mensuplarının yerleştiği yerler

Kureyşan ocağı mensupları; Erzincan, Pülümür, Tunceli, Mazgirt, Buğulu, Demirkapı, Çalga, Baylık, Doluküp, Kopuzlar, Atlantı, Aktuluk, Batman, Pülümür, Bozağa, Karabendi, Uzunkaya mezrası, Beyceköy'de; Nazımiye ilçesinin Dallıbahçe, Yazgeldi, Çevrecik, Ilısu, Ballıca, Güzelpınar, Turnayol, Eğribelen'de; Mazgirt ilçesinin Kalaycı, Ağaçerdi, Dazkaya, Tarlacık, Kızılcık köyü ve mezralarında; Hozat'ın Binalik, Ovacık köylerinde; Kiğı'nın Tekbaş, Dalbasan, Yavuztaş, Yazgünü ve Çayağzı köylerinde; ayrıca Karakoçan ilçesinin köylerinde yaşarlar.[5]

Selçuklu döneminde Kureyşan ocağı

Anadolu'daki mevcut seyyid ocaklarının içinde en eski tarihli şecerename bu ocağın elindedir. Veriliş tarihi 1232 olan şecereyi Selçuklu sultanı I. Alaeddin Keykubad onaylamıştır. Ocak, gerek Anadolu Selçuklu Devleti gerek Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk yıllarında hürmet görmüştür.

Osmanlı döneminde Kureyşan ocağı

Osmanlı Devleti'nin İran'la giriştiği mezhepsel siyasî mücadele sırasında Yukarı Murat Havzası'ndaki Alevilerin dinî önderi olan Kureyşanlılar, Safevi Devleti'ne yakınlıklarından ötürü Osmanlı'nın Sünni uleması tarafından dışlanmıştır. Şah Veli İsyanı ve Kalender Şah İsyanı'na destek vermişlerdir.

Tanınırlık

Eski Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'nun mensup olduğu ocaktır.[6][7][8]

Kaynakça

  1. ^ Naşit Hakkı Uluğ (1939). Tunceli Medeniyete Açılıyor. s. 60. 
  2. ^ "Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi Sayı 23 (2002) - Alemdar Yalçın, Hacı Yılmaz". 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2016. 
  3. ^ Kibar Taş (2019). Orta Asya'dan Anadolu'ya Uzanan Köklü Tarihi ile Kureyşan Ocağı. Berikan Yayınevi. s. 55. 
  4. ^ Taş, Kibar (1 Ocak 2018). "Kureyşan Aşireti'nin/Ocağı'nın 16. asırdaki Kureyş Cemaati ile tarihsel bağlamdaki yakınlığı". OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (43): 229-246. ISSN 1019-469X. 30 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2023. 
  5. ^ a b Ali Kaya (2020). Dersim Tarihi. Pervane Yayınevi. s. 151. 
  6. ^ "Kılıçdaroğlu'nun serüveni". NTV. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2023. 
  7. ^ Ali Kemal Erdem (24 Ekim 2021). "Kılıçdaroğlu'nun kökleri Kirmanşah'a mı dayanıyor?". Independent Türkçe. 25 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2023. 
  8. ^ odatv4.com. "İlk kez Soner Yalçın yazdı: Kılıçdaroğlu Babaocağında". www.odatv4.com. 28 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tunceli (il)</span> Türkiyenin Doğu Anadolu Bölgesinde bir il

Tunceli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Bölümü'nde yer alan bir il.

<span class="mw-page-title-main">Mazgirt</span> Tuncelinin ilçesi

Mazgirt, Tunceli'nin bir ilçesi.

<span class="mw-page-title-main">Nazımiye</span> Tuncelinin ilçesi

Nazımiye, Tunceli ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ertuğrul Gazi</span> Osman Gazinin babası ve Kayı boyu lideri

Ertuğrul Gazi ya da Ertuğrul Bey, 13. yüzyılın ortalarında Oğuzların Kayı boyunun lideri ve Osmanlı Beyliği'nin kurucusu olan Osman Bey'in babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kayı boyu</span> Oğüz Türklerinden oluşan Anadolu boyu

Kayı Boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan, Kaşgarlı Mahmud'un Divân-ı Lügati't-Türk eserine göre ise 22 Oğuz boyundan ikincisi. Reşidüddin'nin listesinde sembolleri şahin, yani şahinlerin en büyüğü olan akdoğandır. Kayı güç, kuvvet ve kudret sahibi demektir. Kayı Boyu'nun damgası üç ok ve bir yaydan oluşur. Babası Gün Han ve dedesi Oğuz Han olan Kayı Han bu boyun ilk atasıdır. Divân-ı Lügati't-Türk'te damgaları;olarak tanımlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Pülümür</span> Tuncelinin ilçesi

Pülümür, Tunceli iline bağlı bir ilçedir.

Düzgün Baba, Dersimli Alevilerin mitolojik karakterlerinden biridir. Ayrıca Nazımiye'de Kıl köyü yakınında aynı isimle anılan bir dağı simgelemektedir. İnanışa göre o yöre halkınca Kemerê Duzgıni, Bımbarek (Mübarek) ya da Kemerê Bımbareki olarak adlandırılan bu dağın zirvesinde kaybolmuştur. O Kureşan topluluğunun mitolojik atası olan Seyyid Kureş/Kuresin oğlu varsayılır. Söylencede ise Duzgı/Dızgun değil de, Haydar ya da Şah Haydar olarak geçer. Bununla birlikte ona neden 'Düzgün' denildiğine ilişkin bir rivayet de vardır. Bazı araştırmacılar yöre söylenceleri üzerinde fazlasıyla oynanmış olduğundan hareketle, Şah Haydar'ın onun asıl adı olduğu şeklindeki unsuru kuşkulu bulmuşlardır. Bu görüşe göre, Haydar Duzgı/Dızgun'un sadece lakaplarından biridir. Kategorik bir tasnif yapılacak olursa, Duzgı/Dızgun 'hayali veliler'den sayılabilir. Çünkü bu tür velilerin, çoğunlukla ya anlamı bilinmeyen ya da garip bir anlamı olan adları vardır ve onlar pek çok kez bir dağı simgelerler. Buğday Dede (Tire), Kum Baba (Şile), Çitlenbik Dede (Kemalpaşa) ve Çınar Dede gibi.

Dirijan aşireti, Türkiye'nin Doğu ve Güneydoğu bölgesinde ve İran'da bulunan bir Kürt aşiretidir.

<span class="mw-page-title-main">Yayıkağıl, Nazımiye</span>

Yayıkağıl, Tunceli ilinin Nazımiye ilçesine bağlı bir köydür.

Şadıllı Aşireti Türkiye'nin Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Akdeniz bölgelerinde, İran ve Azerbaycan'da mensupları bulunan, Kürt asıllı bir aşirettir. Bazı araştırmacılar ise Türk kökenli olduğu iddiasında bulunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Dersim aşiretleri</span> Yerel insan grupları

Dersim aşiretleri, Doğu ve İç Anadolu Bölgesi'nde Tunceli, Sivas, Tokat, Erzincan, Bingöl, Muş, Kahramanmaraş, Kayseri, Amasya, Gümüşhane, Elazığ, Adana, Adıyaman, Malatya, Ardahan, Erzurum çevresine yayılmışlardır. Aşiretlerin çıkış noktası "İç Dersim" olup aşiretlerin Dersim ile birlikte en yoğun olduğu diğer yöre, zamanla çeşitli nedenlerle verdiği göçlerle, Dersimlilerin yoğun ve hakim olduğu iki bölgeden biri haline gelen Koçgiri yöresidir.

<span class="mw-page-title-main">Ebu'l-Vefa el-Bağdadi</span>

Ebu'l-Vefâ el-Bağdâdî, el-Kâkes veya el-Kürdî lakaplarıyla da bilinen Ebu'l-Vefâ Tâcü'l-Ârifîn Seyyid Muhammed bin Muhammed Arîz el-Bağdâdî, Vefâ'îyye tarikâtının kurcusudur. Menâkıbnâme'sinde Ali el-Mûrtezâ'nın soyundan bir seyyid olduğu kaydedilmiştir.

Dede, Alevilikte Ehl-i Beyt soyundan geldiğine inanılan şerif ve seyyidlere, içtimai ve dinî liderlere, yani önderlere verilen addır.

Dersim ayaklanmaları, Osmanlı Devleti döneminde Dersim bölgesinde 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyıl başlarında çıkmış isyanlara verilen ad.

<span class="mw-page-title-main">Balpayam, Pülümür</span>

Balpayam, Tunceli ili Pülümür ilçesinin eski bir bucak merkezi.

Karakeçili aşireti, Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyuna mensup olan ve 1071'deki Malazgirt Meydan Muharebesi'nin ardından günümüzdeki Türkiye topraklarına yerleşen aşiret. Günümüzde, İç ve Batı Anadolu ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yoğunlaşmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Bâtınîlik</span> İslam dininin kutsal kitabı olan Kuranın bâtıni tevillere dayanan ezoterik yorumu

Bâtınîlik ya da Bâtınîyye ; İslamda Kur'an ayetlerinin görünür anlamlarının dışında, daha derinde gerçek anlamları bulunduğu inancı, ayetleri buna göre yorumlayan akıma Bâtınîlik, bu düşünceyi benimseyen kişiye de Bâtınî denir. Şiîlikte bu anlamları ancak Tanrı ile ilişki kurabilen ve Ali'nin soyundan gelen masum On İki İmam'ın bilebileceğine inanılır.

<span class="mw-page-title-main">Dersim</span> Coğrafi bölge

Dersim, Türkiye'nin doğu kesiminde tarihi bir bölgenin adıdır.

Şeyh Hasanlılar, bir Alevi Türkmen aşiretidir,.

<span class="mw-page-title-main">Malatya Ulu Camii</span>

Malatya Ulu Camii, Türkiye'nin Malatya ilinin Battalgazi ilçesinde şehir surları içinde yer alan tarihi cami.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.