İçeriğe atla

Kurban Höyük

Arkeolojik Höyük
Adı:Kurban Höyük
il:Şanlıurfa
İlçe:Bozova, Şanlıurfa
Köy:Çınarlı
Türü:Höyük
Tescil durumu:Tescilli[1]
Tescil No ve derece:388
Tescil tarihi:10.02.1990
Araştırma yöntemi:Kazı

Kurban Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce, Şanlıurfa İl merkezinin 60 km kuzey-kuzeybatısında, Bozova İlçesi'nin Cümcüme Köyü'nün 2 km batısında, Fırat Nehri kıyısında yer alan bir höyüktü. Höyük, nehrin güney kıyısındaki 1,5 km genişlikteki alçak bir teras üzerine kurulmuştu. İlk yerleşmenin üst teraslardan kesen vadilerden birinin alüvyal deltasında kurulmuştu. Oldukça alçak, semer biçimindeki iki tepeden oluşur. Güney taraftaki daha yüksek olup, 250 x 180 metre boyutlarında ve ovadan 10 metre yüksekliktedir. Kuzeydeki höyük ise 170 x 120 metre boyutlarında ve 4 metre yüksekliktedir. Toplam olarak 6 hektarlık bir alana yayılmış olan yerleşimin 3 hektarlık bölümü kazılmıştır.[2]

Kazılar

Höyük ilk kez Doç. Dr. Ümit Serdaroğlu'nun Aşağı Fırat Havzası'nda yaptığı yüzey araştırmalarında 1975 yılında saptanmıştır. Daha sonra 1977 yılında Prof. Dr. Mehmet Özdoğan başkanlığında bölgede yüzey toplamaları yapılmıştır. Höyükte kazı çalışmaları ise Atatürk Baraj Gölü altında kalacak olan arkeolojik yerleşmeleri kurtarma projesi çerçevesinde 1980-84 yılları arasında Chicago Üniversitesi Doğu Bilimleri Enstitüsü'nden L. Marfoe başkanlığında yapılmıştır. Kazılar geniş bir alanda yapılmış ve üç sondajda ana toprağa ulaşılmıştır. Bir yandan oldukça başarılı bir tabakalanma tespiti yapılırken diğer yandan Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki diğer yerleşmelerin tarihlenmesinde anahtar rol oynayacak verilere toplanabilmiştir.[2]

Tabakalanma

Kazılarda sekiz ana dönem saptanmıştır. Buna göre en eski yerleşim güney höyükteki Orta ve Geç Halaf Dönemi'dir. Bu höyük Halaf sonrasında, Geç Kalkolitik Çağ'a kadar, diğer ifadeyle Orta Kalkolitik'te, yani Obeyd döneminde iskan edilmemiştir. Her ne kadar Halaf yerleşmesi en alt tabaka olarak ortaya çıkmakta ise de, çok az sayıdaki Neolitik Çağ çanak çömleği, güneydeki höyüğün ortalarında bir yerde neolitik bir yerleşme olduğunu göstermektedir. Ne var kazılan alanlarda bu yerleşmeye rastlanılmamıştır. Halaf yerleşmesinin üzerindeki kültür tabakası Orta Kalkolitik Çağ'a denk düşen Mezopotamya'nın kuzey Obeyd Kültürü ile çağdaştır. Buna göre eskiden yeniye tabakalanma şöyledir.[2]

  • VIII. dönem – Orta – Geç Halaf Dönemi
  • VII. dönem – Obeyd Dönemi (Orta Kalkolitik Çağ)
  • VI. dönem - Geç Kalkolitik Çağ
  • V. dönem - Erken Tunç Çağı başları
  • IV. dönem – Erken Tunç Çağı orta ve sonları
  • III. dönem - Erken Tunç Çağı / Orta Tunç Çağı
  • II. dönem – MS 9. – 10. yüzyıllar Abbasiler
  • I. dönem – MS 12. – 12. yüzyıllar Orta Çağ

Buluntular

Beş evreli Halaf yerleşiminin en iyi korunmuş olan mimari kalıntısı, iç çapı 2,6 metre olan dairesel planlı (tolos) yapıdır. Kerpiç tuğladan inşa edilmiş olan duvarlar 1,5 metre kalınlıktadır. Dikdörtgen ekiyle ve 3,2 metrelik iç çapıyla birlikte tam bir Halaf yapısı (dromoslu tolos) 5. evrede açığa çıkarılmıştır.[2]

Orta Kalkolitik olarak değerlendirilen Obeyd yerleşimi çanak çömleği, saman ve taşçık katkılı, özensiz boyalı mallar ile, kaba, saman katkılı, genellikle açkılanmamış mallardır. Çanak çömleğin genel özellikleri Kuzey Mezopotamya Obeyd kültürleri ile yakın ilişki olmadığı, daha çok yerel özellikler gösterdiği, ancak bu yerel özelliklerin kültürel ilişkiler anlamında değil, kronolojik anlama geldiği belirtilmektedir. Geç Kalkolitik Çağ çanak çömleğinin ise Uruk yayılımı ile bağlantılı olduğu devrik ağızlılar gibi Geç Kalkolitik'in tipik Uruk mallarının ağırlıkta olduğu, ithal olduğu düşünülen az sayıda Karaz malı görüldüğü rapor edilmektedir.[2]

Halaf Dönemi'yle ilişkilendirilen bir iskelet 40 yaşlarında Akdeniz ırkından bir kadına aittir. Geç Kalkolik yerleşmede ise, gömülmekten çok bulundukları yere atılmış ya da düşmüş halde 25-30 yaşlarında bir kadın ve 20-22 yaşlarında bir erkek iskeleti bulunmuştur. Yanlarında bir kap vardır.[2]

Geç Kalkolitik sonuna değin ele geçen hayvan kemikleri arasında en fazla domuz kemiği vardır, koyun, keçi ve büyükbaş hayvanlara ait kemikler görece daha azdır.[2]

Kaynakça

  1. ^ "TAY – Yerleşme Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2012. 
  2. ^ a b c d e f g "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Obeyd kültürü</span>

Obeyd Kültürü ya da Ubeyd Kültürü, Güney Mezopotamya'da MÖ 5.900 – 4.300 tarihleri arasında var olmuş bir yerel ve tarihöncesi kültürdür. Güney Mezopotamya'nın en eski yerleşimi olarak Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'dan Kalkolitik Çağ'a uzanan ve Uruk Dönemi başlarına kadar süren bir kültürdür.

Pirot Höyük ya da İkiz Höyük, Malatya ilinin yaklaşık 42 km. doğusunda yer alan bir höyüktür. Adını, hemen yakınında bulunan Kıyıcak köyünden almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Halaf kültürü</span>

Halaf Kültürü, Kuzey Mezopotamya'nın Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'ında, Tell Halaf'da kesintisiz olarak gelişen bir tarihöncesi kültürdür. Tell Halaf yerleşimi, MÖ 6.000 civarı ile MÖ 5.400 arasında Halaf Dönemi olarak adlandırılan bir dönem boyunca gelişmiştir. Halaf Kültürü'nü yine aynı bölgede Obeyd Kültürü izlemiştir. Halaf Kültürü adını, günümüzde Türkiye – Suriye sınırının hemen güneyinde yer alan ve Erken Kalkolitik Çağ'a tarihlenen Tell Halaf yerleşiminden almaktadır. Halaf Kültürü'nün Samarra ve Hassuna kültürlerinden kaynaklanmadığı ama onlardan etkilendiği görüşü hakimdir.

Domuztepe Höyüğü, Osmaniye il merkezinin 35 km. güneydoğusunda yer alan bir höyüktür. Günümüzde Aslantaş Barajı kıyısında yer alan höyüğü tarihöncesi yerleşim katları su altında kalmıştır.

Çavi Tarlası, Şanlıurfa ili Siverek ilçesine bağlı Nusaybin yerleşmesinin 500 metre kuzeydoğusunda yer alan bir höyüktür. Bölgedeki en yakın höyük olan Hassek Höyük'ün 4,5 km. doğusundadır. Höyük çevresinde çok sayıda su kaynağı olmasına bağlı olarak "su kaynağı tarlası" gibi bir anlama gelen Çavi Tarlası olarak adlandırılmış olan yükselti 140 x 120 metre boyutlarındadır.

Tilkitepe Höyüğü ya da eski kaynaklarda Şamramaltı Van il merkezinin 7 km. güneybatısında yer alan bir höyüktür. Günümüzde Van Havaalanı sınırları içinde olup kısmen havaalanı olarak kullanılmaktadır. Höyük 55 metre çapında, 6-7 metre yüksekliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Coba Höyük</span>

Coba Höyük, Gaziantep il merkezinin yaklaşık 45 km. batı kuzeybatısında, eski adı Keferdiz olan Sakçagözü bucağına 3 km. mesafede yer alan bir höyüktür. Orta boy bir höyük olan Coba Höyük, 140 x 90 metre boyutlarında ve 9 metre yüksekliğinde bir tepedir. Bazı arkeolojik metinlerde Sakçegözü ya da Sakçagözü olarak de geçen höyük bu adı, İslahiye Ovası'nın devamı olan Sakçagözü Ovası'ndan almıştır. Ova, Amanos Dağları ve Sof Dağı'ndan kaynaklanan ve güneyde Asi Nehri'ne dökülen küçük derelerin yer aldığı verimli bir ovadır.

Tepecik / Makaraz Tepe Höyüğü, Elazığ İl merkezinin yaklaşık olarak 31 km. doğusunda, günümüzde Keban Baraj Gölü suları altında kalmış olan bir höyüktür. Höyüğün asıl ismi Makaraz Tepe'dir. Fakat arkeolojik yazında daha çok Tepecik olarak geçmektedir. Tepe, 200 metre çapında olup 16-17 metre yüksekliktedir.

<span class="mw-page-title-main">Hacınebi Höyüğü</span> Birecikte bir höyük

Hacınebi Höyüğü, Şanlıurfa İl merkezinin kuzeybatısında, Birecik İlçesi'nin 5 km kuzeyinde, Uğurcuk Köyü'nün (Hacınebi) yanında yer alan bir höyüktür. Fırat'ın bölgede doğuya doğru kıvrım yaptığı kesimde bulunan höyük, nehir vadisi üzerinden, Mezopotamya'dan İç Anadolu'ya uzanan ticaret yollarının ve üzerinde ve kavşağındadır. Tepe, 240 x 140 metre boyutlarında ve 7-2 metre yüksekliktedir. Bu boyutlarıyla 33 dönümlük bir alanı kaplamaktadır.

Karaoğlan Höyüğü, Ankara İl merkezinin 25 km. güneyinde, Mogan Gölü'nün güneydoğu ucunda yer alan bir höyüktür. Bulunduğu bölge Ankara bölgesinden güneydoğu ve güneybatı yönlerine uzanan ana ticaret yollarının kavşağı durumundaydı. Tepe, 260 x 180 metre boyutlarında ve 18-20 metre yüksekliğindedir. Höyük Ankara – Konya kara yolu üzerindedir.

Takyan Tepe Höyüğü, Şırnak İl merkezinin güneyinde, Silopi İlçesi'nin 10,5 km. güneybatısında, Buğdaylı (Nerivan) Köyü'nün yaklaşık 2 km. güneydoğusunda, Şurik Deresi'nin doğusunda yer alan bir höyüktür. Tepe, 680 x 350 metre boyutlarında olup 15 metre yüksekliktedir. Höyükteki yerleşmenin 12 hektarlık bir alanı kapladığı belirtilmektedir.

Nervan Tepe Höyüğü ya da Nehirvan Höyüğü, Şırnak İl merkezinin güneyinde, Silopi İlçesi'nin 7 km. güneybatısında, Kavallı Köyü sınırları içinde yer alan bir höyüktür. Takyan Tepe Höyüğü'nden 3 km. mesafedeki höyük Şurik Deresi'nin doğu kıyısındadır. Tepe, 400 x 210 metre boyutlarında olup 16 metre yüksekliktedir.

Girharrin Höyüğü, Mardin il merkezinin 11 km. güney-güneydoğusunda, Mardin - Nusaybin karayolunun hemen batısında, eski adı Girharrin olan Ortaköy Köyü'nün ortasında yer alan bir höyüktür. Bazı kaynaklarda Gülharrin olarak geçmektedir. Tepe, teraslarıyla birlikte 400 x 300 metre boyutlarında ve 40 metre yüksekliktedir. Navala Kutte Vadisi'nde yer alan ve Riji Deresi'nin batı tarafında olan höyük, bu vadinin kuzeydoğu yönünde doğal bir geçit sağlamaktadır. Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Kültepe Karum'a uzanan ve Kral Yolu olarak bilinen ana ticaret hattının yerleşimden geçtiği bilinmektedir. Tepenin ve köyün eski adı olan Girharrin'in, gir (tepe) ve harrin (yol) sözcüklerine dayandığı ileri sürülmektedir. Diğer yandan Asur belgelerinde adı Huzirina olarak geçen kentin burası olduğu düşünülmektedir.

Sultantepe Höyüğü, Şanlıurfa ili'nin Harran İlçesi'nin Akçakale yolu 13 km kuzeybatısında, Kötüçay ile Kömürcü Dere arasında, Sultantepe Köyü'nün hemen yanında yer alan bir höyüktür. Tepenin tabanda çapı 550 metre olup Urfa Ovası'nın en büyük höyüğüdür. Yüksekliği 43 metredir. Adana İli Kozan İlçesi yakınlarındaki, günümüzde yeri tam olarak bilinmeyen Sultantepe Höyüğü ile karıştırılmamalıdır.

Arpalı Höyükleri, Manisa il merkezinin kuzeydoğusunda, Saruhanlı İlçesi'nin doğusunda, Burhaniye Köyü'nün 2 km. güneyinde yer alan bir höyüktür. Yan yana iki tepe şeklindedir. Tepelerden kuzeydeki 50 metre çapında, bir metre yükseklikte, güneydeki ise 80 metre çapında ve 3 metre yüksekliktedir. Bazı kaynaklarda sadece Arpalı 2 olarak geçmektedir.

Gelinciktepe, Malatya il merkezinin kuzeydoğusunda, Orduzu Beldesi'nin ve Arslantepe Höyüğü'nün 2 km. kuzeydoğusundaki kayalı üzerinde yer alan bir tepe üstü yerleşmedir. Kayalık yükseltinin özellikle güneybatı yamacındaki kaya oyukları yerleşme yeri olarak kullanılmıştır. Erozyonla ortaya çıkan büyük kaya blokları bu tür oyuklar ve kaya sığınakları yaratmıştır. Ayrıca savunma kolaylıkları da sağlamaktadır.

Kumartepe, Şanlıurfa il merkezinin 1,5 km kuzeybatısında, Bozova İlçesi'nin kuzeydoğusunda, İğdeli Köyü'nün kuzeyinde yer alan bir düz yerleşmedir. Günümüzde Atatürk Baraj Gölü altında kalmıştır. Barajın yapımından önce Fırat'ın güney kıyısında, İncesu Vadisi ile Fırat Vadisi'nin birleştiği yerdeydi.

<span class="mw-page-title-main">Domuztepe Höyüğü (Kahramanmaraş)</span>

Domuztepe Höyüğü, Kahramanmaraş il merkezinin 32 km. güney – güneydoğusunda, Emiroğlu Köyü'nde yer alan bir höyüktür. Aksu Nehri'nin doğu kıyısında, Maraş Ovası'nda bulunan tepe, 18 hektarlık bir alanı kaplayıp 12 metre yükseklikteki bir tepedir. Kazı başkanlarından Elizabeth Carter tarafından KM 97 olarak adlandırılmıştır. K ve M harfleri Kahramanmaraş'ın kısaltması olarak kullanılmıştır.

Kanlıtaş Höyük, Eskişehir il merkezinin kuzeyinde, Aşağıkuzfındık Köyü'nün 1 km. doğusunda, "Kanlıtaş Mevkii" olarak bilinen yörede yer alan bir höyüktür. Yerleşme, vadinin ortasındaki kayalık bir yükseltinin kuzey yamacındadır. Tepe, 30 metre çapında olup 4 - 7 metre yüksekliktedir.

Yazır Höyük, Eskişehir il merkezinin güneydoğusunda, Günyüzü İlçesi'nin batısında, Dutlu Köyü'nün doğusunda yer alan bir höyüktür. Höyüğün bulunduğu mevkii Örenbağları olarak bilinmektedir. Yerleşme, yakından geçen Yazır Deresi'nden 20 metre yükseklikte doğal bir yükselti üzerindedir. Çanak çömlek dağılımına göre yerleşme alanı çapı 95 metrelik bir alandır. Ankara – Sivrihisar karayolunun 6 km. güneyindedir.