İçeriğe atla

Kumul İsyanı

Kumul İsyanı
Sincan çatışmaları
Tarih4 Nisan 1931-1934
Bölge
Sincan, Çin
Sonuç Sonuçsuz
Sonraki yıllarda daha fazla çatışmaya yol açtı
Taraflar
 Çin
Kumul Hanlığı		Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Sincan
Rus İmparatorluğu Beyaz Ordu
 Sovyetler Birliği		 Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti
Destek:
Jön Türkler
 Afganistan
 Japonya
 Birleşik Krallık
Komutanlar ve liderler
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Çan Kay Şek
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Zhongying
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Hushan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Zhancang
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Zhang Peiyuan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Huang Shaohong
Yulbars Han
Hoca Niyaz
Osmanlı İmparatorluğu Kemal Efendi		Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Jin Shuren
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Zhang Peiyuan
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Sheng Shicai
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Hoca Niyaz
Rus İmparatorluğu Pavel Pappengut
Çin Cumhuriyeti (1912-1949) Ma Shaowu
Sovyetler Birliği Josef Stalin
Sovyetler Birliği Mihail Frinovski[1]		 Mehmet Emin Buğra
Abdullah Buğra (ölü)
Nur Ahmetcan Buğra (ölü)
Osman Ali
Tevfik Bey
Sabit Damolla
Mustafa Ali Bey
Muhsin Çapanoğlu
Mahmud Nedim Bey
Kayıplar
Bilinmiyor Binlerce Binlerce

Kumul İsyanı (Çince: 哈密暴動; pinyin: Hāmì bàodòng; "Hami İsyanı"), 1931-1934 yılları arasında Sincan'da Kumul Uygurları tarafından başlatılan bir isyandı. İsyan, Sincan valisi Jin Shuren'i devirmek isteyen Hui General Ma Zhongying tarafından çıkarıldı.

Kumul Uygurları, Kumul Hanlığı'na sadıktılar ve varisini hanlığa geri getirmek ve Jin'i devirmek istiyorlardı. Kuomintang yönetimi, Sovyetler Birliği ile olan bağları nedeniyle Jin'in görevden alınmasını istemekteydi, bu yüzden Jin'i vali olarak tanıyormuş gibi yaparken bu operasyonu onayladı. İsyan daha sonra güney Sincan'daki Hotan Uygur isyancıları, Kırgız isyancılarla işbirliği içinde bağımsızlık için ayrı bir isyan başlatırken büyük çaplı çatışmaya dönüştü. Çeşitli gruplar isyan etti ve birleşmediler ve hatta bazıları birbirleriyle savaştı. Savaşın ana kısmı Ma Zhongying tarafından Sincan hükûmetine karşı yapıldı. Ma'nın Sincan'ı ele geçirmesine gizlice izin veren Çin başbakanı Çan Kay-şek tarafından da desteklendi.[2]

Kaynakça

  1. ^ Нэх В. Ф. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20200810184513/http://uighur.narod.ru/History/spets_operatsiya.html arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Специальная операция НКВД в Синьцзяне (Rusça)] 10 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ Andrew D. W. Forbes (1986). Warlords and Muslims in Chinese Central Asia: A Political History of Republican Sinkiang 1911-1949 (illustrated bas.). Cambridge, İngiltere: CUP Archive. s. 335. ISBN 0-521-25514-7. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi</span> Çin Halk Cumhuriyetinde özerk bölge

Sincan veya Şincan Uygur Özerk Bölgesi, Türkiye Türkçesinde yazılmış resmi Çin devlet kaynaklarında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi veya sadece Xinjiang olarak geçer, Çin'in kuzeybatısında bulunan bir özerk bölge. Güneyde Tibet Özerk Bölgesi, güney doğuda Çinghay ve Gansu eyaletleri, doğuda Moğolistan, kuzeyde Rusya, kuzeybatıda Kazakistan ve batıda Kırgızistan, Tacikistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan kontrolündeki Keşmir bölgesiyle komşudur. 1.664.897,17 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin en geniş idari bölgesidir. Başkenti Urumçi, resmî dilleri Uygurca ve Standart Çincedir.

<span class="mw-page-title-main">Uygurlar</span> Doğu Türkistanda yaşayan Türk soylu halk ve bu halktan olan kimse

Uygurlar veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır. Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti</span> eski bir özerk devlet

Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti, bugünkü Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde kurulmuş cumhuriyet.

<span class="mw-page-title-main">Kumul (şehir)</span>

Kumul (şehir) Çin Halk Cumhuriyetinde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneyinde İpek Yolu'nun Taklamakan kuzeydoğu güzergâhı üzerinde yer alan tarihi bir vaha şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Kumul (il)</span>

Kumul İli ya da Hami, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin doğusunda, bir ildir. Yönetim merkezi Kumul (Hami)'dir.

<span class="mw-page-title-main">Ara Türük İlçesi</span>

Ara Türük İlçesi,, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin doğusunda, Kumul İli'ne bağlı bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Bortala</span>

Bortala, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeyinde Bortala Moğol Özerk İline bağlı şehir düzeyinde bir yerleşim yeridir.

<span class="mw-page-title-main">Maralbeşi İlçesi</span>

Maralbeşi İlçesi, Çinnde Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin güneybatısında, Kaşgar İli'inde bir ilçedir.

<span class="mw-page-title-main">Hoca Niyaz</span>

Hoca Niyaz, Hoca Niyaz Hacı olarak da bilinir, Sincan'da önce Kumul Hanlığı, sonra Çinli hükümdar Jin Shuren, sonra da Hui savaş ağası Ma Zhongying'e yönelik isyanlarda önderlik yapmış Uygur bağımsızlık hareketi lideri idi. Hoca Niyaz, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti'nin Kasım 1933'teki kuruluşundan cumhuriyetin 1934 yılındaki teslim oluşuna kadar bu kısa ömürlü cumhuriyetin ilk ve tek başkanı olmakla hatırlanır.

<span class="mw-page-title-main">Sabit Damolla</span>

Sabit Damolla Abdülbeki, Birinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti'nin başbakanı ve Doğu Türkistan bağımsızlık hareketi lideri olan Uygur siyasetçi. Damolla, Jin Shuren'in Sincan eyalet hükûmetine karşı Kumul İsyanı'na ve daha sonra cumhurbaşkanı Hoca Niyaz'a karşı isyana önderlik etti.

Kemal Kaya Efendi, Osmanlı İmparatorluğu ve Kuomintang ordusunda görev yapmış bir Osmanlı subayıydı. Almanya ve Paris'te okudu, I. Dünya Savaşı sırasında Kafkasya'da Von Epp komutasında savaştı.

Kırgız İsyanı, Mart 1932 tarihinde Sincan'da Kırgızlar tarafından başlatılan bir isyandı. İd Mirab liderliğindeki Kırgız isyancılar, Sincan'daki daha geniş Kumul İsyanı'nın bir parçası olarak Tanrı Dağları'nda ayaklandılar, ancak Kaşgar'dan Hui askeri komutanı Ma Shaowu liderliğindeki hükûmet güçleri tarafından Sovyetler Birliği'nin yardımıyla çabucak yenilgiye uğratıldılar.

<span class="mw-page-title-main">Jin Shuren</span>

Jin Shuren, 1928-1933 yılları arasında Sincan valisi olarak görev yapan bir Çinli savaş ağası. Yaklaşık beş yıl süren egemenliği, yolsuzluk, baskı ve aksamadan kaynaklanan istikrarsızlık ile karakterize edildi. Etnik ve dini çatışmalar yoğunlaştı ve rejimine karşı sayısız isyanla ve nihayetinde çöküşüyle sonuçlandı.

<span class="mw-page-title-main">Sheng Shicai</span>

Sheng Shicai, 1933-1944 yılları arasında Sincan eyaletini yöneten bir Çinli siyasetçi ve savaş ağası.

<span class="mw-page-title-main">Yulbars Han</span>

Yulbars Han, Uygur aşiret lideri ve Çin İç Savaşı sırasında Kuomintang generali.

Maksut Şah, Kumul Hanı. Saltanatı 1908'den 1930 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kumul Hanlığı</span>

Kumul Hanlığı, 17. ve 20. yüzyıllar arasında var olan bir Türk hanlığıydı. Hanlık, günümüz Kumul ilini kapsamakta olup Çing Hanedanı ve daha sonra Çin Cumhuriyeti'nin haraçgüzar devletiydi.

İli İsyanı veya Üç İl Devrimi, 1944-1949 yılları arasında Sincan'da Kuomintang yönetimine karşı çıkan Sovyet destekli bir isyandı. İsyan sırasında isyancılar 1944'te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti Geçici Hükûmeti'ni kurdular.

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi tarihi</span>

Sincan tarihsel olarak farklı tarihsel isimlere sahip iki ana coğrafi, tarihsel ve etnik olarak farklı bölgeden oluşuyordu: Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki Çungarya; ve günümüzde çoğunlukla Uygurların yaşadığı Tanrı Dağları'nın güneyindeki Tarım Havzası. Her iki bölge de Dungan Ayaklanması'ndan (1862-1877) sonra Çin Çing hanedanı tarafından yeniden ele geçirildiğinde, 1884'te "yeni sınır" anlamına gelen Sincan olarak yeniden adlandırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Pavel Pappengut</span>

Pavel Petrovich Pappengut, Rus asker.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.