Kudüs Sancağı
| |||||||||||||||||||||
Kudüs Sancağı asıl adı Kudüs-i Şerif Mutassarıflığı; (Arapça: متصرفية القدس الشريف) 1872 yılında özel yönetim statüsü ile kurulan, 1874 yılında Şam Vilayetinden ayrılan; Kudüs ile birlikte; Gazze (Gaza), Yafa (Jaffa), Halilü’l Rahman (Hebron), Beytülrahim (Bethlehem), Birüssebi (Beersheba)[1] kentlerini kapsayan müstakil sancak. Osmanlı dönemi boyunca Kudüs Sancağı, Nablus ve Akka sancakları ile birlikte Güney Suriye ya da Filistin olarak isimlendirilmiştir.[2][3][4] 12 Aralık 1917 yılında Osmanlı Devletinin elinden çıkana kadar sürmüştür.
1841'de ilk olarak Şam Vilayetinden ayrılarak doğrudan saraya bağlandı.[3] 1872'de Sadrazam Mahmut Nedim Paşa tarafından bağımsız bir vilayet haline getirildi. Bu hususta bölgeye Avrupa ülkelerinin artan ilgisi ve güney sınırının Mısır Hidivliğine karşı güçlendirilmesi gibi birçok gelişmenin etken olabileceği bölge uzmanı akademisyenler tarafından öne sürüldü.
Başlangıçta, Akka Ve Nablus Sancakları, Kudüs Sancağı ile Kudüs Eyaleti olarak bir araya getirildi. İki aydan daha kısa bir süre sonra,[5] Akka ve Nablus Sancakları Kudüs Mutasarrıflığından ayrılarak Beyrut Vilayetine bağlandı. 1906'da Nasra kazası Mutasarrıflığa bağlantısız bir toprakta bulunan parçası olarak eklendi,
Kudüs Sancağının yönetim biçimi Osmanlı başkentine doğrudan bağlandığından beri diğer Osmanlı vilayetleri ile aynı biçimde idi. Kent sakinleri kendilerini daha çok dinsel terminolojileri ile tanımlamakta idiler. Bölge köyleri normal olarak çiftçilikle uğraşırken kent merkezinde tacirler, sanatçılar, toprak sahipleri ve faiz karşılığı borç para temin edenler bulunmakta idi. Kent seçkinleri dinsel önderler, varlıklı toprak sahipleri ve yüksek rütbeli sivil memurlardan oluşmakta idi.
Tarihçe
Bölge ilk olarak 1841'de Şam’dan ayrılarak doğrudan İstanbul yönetimine bağlandı ve 1872’de müstakil bir vilayet olarak oluşturuldu. 1872’ den önce Kudüs Sancağı, 1864 yılında Tanzimat yeniliklerinin ardından oluşturulan Suriye Vilayeti içinde bir sancak idi. Belediyeler, 19. yy' ın son otuz yılı içinde Tanzimat hareketi tarafından oluşturulan kurumlar olmuştu. 20. yy'ın başlarında her belediyenin bütçesi Kudüs Meclisi tarafından onaylanmak zorunda idi. Belediye üyelerinin bir tür halk oyu ile atanmaları da Tanzimat hareketi ile ortaya çıkan bir ilke oldu.[6] 1906'da Kudüs Mutasarrıflığı'nın güney sınırı İngiltere’nin yayılmacı isteklerle yaptığı tahrikle mümkün olduğunca kısa ve kolay denetlenebilir biçimde yeniden çizildi.
19.yy sonlarına doğru, Filistin bölgesi ya da Kudüs Sancağı bölgesi eğitimli Arapların arasında yayılan ayrı bir politik mekan olarak belirdi. 1904'te Kudüs eski görevlisi Necip Azuri Paris, Fransa ’da Osmanlı Hakimiyetinden bağımsız bir Osmanlı Suriyesi ve Irakı kurmayı hedefleyen Arap Yurtseverleri Birliğini kurdu. Azuri 1908’deki Genç Türk devrimi olan II. Meşrutiyetin ilanının ardından teşkil edilen Osmanlı Meclisinde, Kudüs Mutasarrıflığının vilayet statüsüne yükseltilmesi teklifini verdi. 1917’de I. Dünya Savaşı esnasında itilaf devletleri tarafından ele geçirildiğinde Osmanlı İdaresi lağvedilerek İşgal Edilmiş Düşman Toprakları Yönetimi-İEDTY (OETA South) adı altında yönetildi. İEDTY Güney adı altındaki idare, Nablus ve Akka Sancaklarını kapsıyordu. Askeri İEDTY yönetiminin yerini 1920’de İngiliz Sivil idaresi aldı ve 1923’te Lübnan ve Suriye sınırlarında yapılan bir düzenleme ile birlikte İngiltere Mandasındaki Filistin toprakları statüsüne geldi.
Sınırlar
Bölge, Batıda Akdeniz ile doğuda Ürdün Irmağı ve Ölü Deniz ile, kuzeyde Auja Irmağı ağzından Jericho yakınlarındaki köprüye kadar ve güneyde Gazze ve Ariş' ten Akabe’ ye doğru çizilen bir hat ile sınırlanmıştır.
İdari Bölümler
Mutasarrıflığın 1872-1909 arasındaki idari bölümleri:
1. Birussebi (Beerşeba) Kazası: İki alt bölge ve belediye ihtiva eder.
- A Hafir Nahiyesi, Birusseb ve Akabe arasındaki bir noktada kuruldu.
- El Mulayha, 1908'de Hafir ve Akabe arasındaki noktada kuruldu.
- Birusseb Belediyesi, 1901'de kuruldu.
2. Gazze Kazası: 1903' te kuruldu. 3 alt bölge ve bir belediye içerir.
- El Faluja Nahiyesi, 1903' te kuruldu.
- Hanyunus Nahiyesi, 1903'te kuruldu ve 1917'de belediye oldu.
- Mücdel Nahiyesi, 1880' de kuruldu.
- Gazze Belediyesi, 1893' te kuruldu.
3. Halilü'r Rahman Kazası: İki alt bölüm ve bir belediye içerir.
- Beyt-i a'tâb Nahiyesi, 1903' te kuruldu.
- Beyt-i Cireyn Nahiyesi, 1903'te kuruldu
- Halilü'r Rahman belediyesi, 1886' da kuruldu.
4. Yafa Kazası: İki alt bölüm ve bir belediye içerir.
- Na'leyn Nahiyesi, 1903' te kuruldu.
- Remle Nahiyesi, 1880' de kuruldu, 1888' de belediye oldu ve 1889' da tekrar alt idari birim oldu.
- Lod Belediyesi,
5. Kudüs-i Şerif Kazası: 4 alt bölüm ve iki belediye içerir.
- Abaveyn Nahiyesi,1903' te kuruldu.
- Beytü'l lahim nahiyesi, 1883' te kuruldu, 1894' te belediye oldu.
- Ramallah Nahiyesi, 1903' te kuruldu, 1911' de belediye oldu.
- Safa Nahiyesi,
- Kudüs-i Şerif Belediyesi, 1867' de kuruldu.
- Beyt el Cala Belediyesi, 1912' de kuruldu
6. Nasra Kazası: 1906'da Nasra Kazası ilave olundu.
Kudüs Mutasarrıfları
Mutasarrıflar, Osmanlı idaresi tarafından bölgeyi idare etmek üzere atanırlardı. Arapça, Farsça veya Avrupa dillerinden birisini genellikle Fransızca yı bilirlerdi.[7]
Şam Vilayeti'nden ayrılmadan öncekiler
- Mehmed Tayyar Paşa 1841-43
- Mehmed Reşid Paşa 1843
- Haydar Paşa 1844
- Miralay Ali Paşa 1844-45
- Kıbrıslı Mehmed Paşa 1845-47
- Mustafa Zarif Paşa 1847-48
- Bahri Paşa 1848-49
- Seyyid İbrahim Ethem Paşa 1849-51
- Seyyid Ahmed Hafız Paşa 1851-53
- Yakup Paşa 1853-54
- Kâmil Paşa 1854-57
- Süreyya Paşa 1857-63
- Mehmed Hurşid Paşa 1863-64
- İzzet Paşa 1864-67
- Mehmed Nazif Paşa 1867-69
- Kamil Paşa 1869-71
- Ali Bey 1871
- Kıbrıslı Kamil Paşa 1871-72
Şam Vilayeti'nden ayrıldıktan sonrakiler
- Kamil Paşa (2. kez) 1873-74
- Süreyya Paşa (2. kez) 1874
- Besim Bey 1874
- Mehmed Nazif Paşa (2. kez)
- Ali Bey
- Faik Bey
- Şerif Mehmed Rauf Paşa 1877-89
- Kıbrıslı Kamil Paşa (2. kez) 1871-72
- Reşad Paşa 1889-90
- İbrahim Hakkı Paşa 1890-97
- Mehmet Tevfik Biren 1897-01
- Mehmet Cavit Bey 1901-02
- Osman Kazım Bey 1902-04
- Ahmet Reşit Rey 1904-06
- Ali Ekrem Bolayır 1906-08
II. Meşrutiyet'in ilanından sonrakiler
- Suphi Bey 1908-09
- Nazım Bey 1909-10
- Azmi Bey 1910-11
- Cevdet Bey 1911-12
- Muhdi Bey 1912
- Tahir Hayreddin Bey 1912-13
- Ahmet Macit Bey 1913-15
Ayrıca Bakınız
Notlar
- 1 Filistin Risalesi, 1915 Mersinli Cemal Paşa, 8. Kolordu Komutanı
- 2 Shifting Ottoman Conceptions of Palestine-Part 2: Ethnography and Cartography, Salim Tamari
- 3 The Rise of the Sanjak of Jarussalem, Butrus Abu Manneh
- 4 Late Ottoman population and its ethnic distribution, pp. 29–31 Servet Mutlu
Kaynakça
- ^ Beshara, 2012, Part 1
- ^ Büssow, Johann (2011-08-11). Hamidian Palestine: Politics and Society in the District of Jerusalem 1872-1908. BRILL. p. 5. ISBN 978-90-04-20569-7. Retrieved 2013-05-17.
- ^ a b Ilan Papeh (1999). The Israel - Palestine Question. Routledge. p. 36. ISBN 978-0-415-16948-6. Retrieved 2013-05-17.
- ^ Jankowski, 1997, p. 174.
- ^ Butrus Abu Manneh. The Rise of the Sanjak of Jerusalem. p. 39.
- ^ İnalcık, Halil&Seyitdanlıoğlu, Mehmet. Tanzimat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, S. 258,259, ISBN 978-605-360-274-3,
- ^ Satış, İhsan (2015). "KUDÜS MUTASARRIFLARI (1841-1902)". Tarih İncelemeleri Dergisi. XXX (2). ss. 545-572. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2023.
