İçeriğe atla

Kuban Nogay Ayaklanması

Azak Denizi'nin doğusunda ve Kafkasya'nın kuzeyinde Kuban bozkırı

1783 Kuban Nogay Ayaklanması, Nogay bozkır göçebelerinin Rusya'nın genişlemesine direnmek için son önemli girişimiydi. Başarısızlığı, Kafkasya'nın kuzeyindeki toprakların Slav kolonizasyonunun yolunu açtı ve Rusya'nın Kafkasya'yı fethinde erken bir adımdı. Rus İmparatorluğu tarafından Kırım'ın ilhak edilmesinden ve çarlığın Nogayları Urallara yerleştirme planlarından kaynaklandı. Birkaç ay içinde Aleksandr Suvorov komutasındaki birlikler tarafından vahşice bastırıldı.

Arka plan

Neredeyse 300 yıl boyunca Karadeniz'in kuzeyindeki Nogaylar teorik olarak Osmanlı Türklerinin bir vasalı olan Kırım Hanlığı'na bağlıydı. Uzak doğuda olan Kuban Nogayları, yakın gruplardan daha bağımsız olma eğilimindeydi. Rusya, Nogayları güneye iterek yavaş yavaş güneye doğru genişledi. Osmanlı-Rus Savaşı'nın (1768-1774) bir sonucu olarak, Kırım Hanlığı Osmanlılardan bağımsız hale geldi, ancak aslında bir Rus himayesi haline geldi (1774-1783). Ruslar tarafından tahta oturtulan Şahin Giray'ın popüler olmadığı ortaya çıktı ve Ruslar tarafından desteklenmesi gerekiyordu. Kuban Nogayları Rus hükûmetine düşman olmaya devam ettiler. 1781'de Nogaylar, Rus yanlısı Kırım Hanı'na düşman olarak yorumlanan Kuban üzerinde ajitasyona başladı. Temmuz 1782'de ayaklanma Kırım'a sıçramıştı. Bu ilk ayaklanma 1782'nin sonunda Rus birlikleri tarafından bastırıldı.[1][2]

Ayaklanma

8 Nisan 1783'te Rus imparatoriçesi II. Katerina, Kırım, Taman ve Kuban'ın Rus mülkü ilan edildiği bir manifesto yayınladı.[3] Bu, Nogayların Kırım'dan Rusya'ya nakledilmesi olarak yorumlandı. Karadeniz Nogaylarının önemli bir kısmı (Yedisan, Edişkul, Cemboyluk) Rus tebaası olmak istemeyerek Kuban'a göç etmeyi seçmiştir.

1783 yazının başlarında, Kuban Kolordusu başkanı Aleksandr Suvorov, Kuban Nogaylarını Rus İmparatorluğu'na bağlılık yemini etmeye ikna etmeye ve ikna etmeye çalıştı. Aynı zamanda, Grigori Potyomkin'in emriyle Nogayların Urallara, ayrıca Tambov Guberniyası ve Saratov Guberniyası'na (güney Uralların batısında) yeniden yerleştirilmesi için hazırlıklar yapıldı. 28 Haziran 1783'te Kuban ve Karadeniz Nogay Mirzaları, Yeya Nehri'nin ağzında Yeysk yakınlarında Rusya'ya sadakat yemini etti. Yeniden yerleşim, Yeya Nehri'nin tüm geçitlerini ve geçişlerini engelleyen Rus ve Kazak birliklerinin eskortu altında başladı.

Buna cevaben, 30-31 Temmuz 1783'te Kuban'da hareket etmeyi reddeden Nogayların çoğunluğunun ayaklanması başladı. 1 Ağustos'ta şafakta, isyancılar (7-10 bin adam), Butyrsky ve Vladimir alaylarının bir kısmının bulunduğu Orak Yylgasa (Uray-Ilgasa) ve Yeya nehirlerinin (yer?) birleştiği noktada karakola saldırdı,[4][5] Teğmen Jidkov tarafından komuta edildi. Şiddetli bir savaş başladı. Birinci Binbaşı Filoları (?премьер-майоров) Kekuatov ve Rautsius Butirski'lerin yardımına geldi. 30 kilometrelik bir yarıçapa uzanan savaş, Nogayların ağır bir yenilgisiyle sonuçlandı. Yine de Nogayların bir kısmı, Kuban'ın kuzeyden akan bir kolu olan Laba Nehri bölgesine doğru ilerledi ve güneye gitti. Hükûmet birlikleri Mambet-Mirza Murzabekov, Kelimbet-Mirza ve diğer birkaç Mirza'yı ele geçirmeyi başardı.

23 Ağustos gecesi, Yeysk çevresindeki Kazak gözcülerini indirerek ve iletişimi keserek, 5.000 kişilik bir Nogay atlı birliği Yeysk kasabasına bir saldırı başlattı. Yeysk garnizonu iki saldırıyı püskürttü. Azak Denizi'nden (sic) büyük bir Nogay atlı grubunun saldırganların yardımına hareket ettiğini öğrenen Leşkeviç, birliklerini kaleden çekti ve saldırganları topla dağıttı. Yeisk'e saldıran liderler arasında çoğunlukla genç Nogay aristokratları olan 40 mirza ve ağa vardı. Rus topları hafif silahlı göçebe süvarilere ciddi bir engel olduğu için Yeysk'i almak mümkün olmadı. Nogaylar ağır kayıplar verdi.

1 Ekim 1783 gecesi, Kuban Kolordusu ve Suvorov komutasındaki Don Kazaklarının bir kısmı gizlice Kuban nehrini geçti ve Kermenchik yakınlarındaki Laba Nehri'nin Kuban ile birleştiği noktanın 12 kilometre uzağındaki isyancıların ana kampının üzerine üşüştü.[6] Bu belirleyici savaşta Suvorov, Nogay birliklerini tamamen yendi.[5] Edişkul, Kasaev ve Navruz ordularından Mirzalar savaşta öldürüldü.

Yılın sonunda Suvorov, Kuban boyunca Nogayların bireysel gruplarına karşı seferler gönderdi.

Sonuçlar

Nogaylar için, bu savaşlarda 7.000'e kadar Nogay savaşçısı düştü ve kadınları ve çocukları saymazsak sayıları 1.000'i geçmeyen kişiler esir alındı. Sonuç olarak, mirzaların çoğunluğu Suvorov'a itaat teklifinde bulundu ve sonunda Kırım ve Nogay topraklarının Rus İmparatorluğu'na katılımını kabul etti. Buna karşılık, Rus makamları Nogayları Urallara yerleştirmek için orijinal planlarını terk etti. Kuban Nogaylarının bir kısmı, günümüzde birçok Nogay'ın yaşadığı Hazar kıyılarına taşındı. Cemboyluk ve Yedisan orduları, Azak Denizi'nin kuzeybatısındaki Moloçna Nehri bölgesine taşındı.

Nogaylar, tüm insanları etkileyen önemli kayıplara uğradı. Göçebe Nogay ordularının siyasi bağımsızlığı sonunda kayboldu. Birçok modern Nogay sosyal örgütü tarafından ayaklanmanın bastırılması bir soykırım eylemi olarak algılanıyor. Bazı Nogay örgütleri tarafından sağlanan rakamlara göre, ayaklanmanın bastırılması sırasında kadın ve çocuklar da dahil olmak üzere on binlerce insan öldürüldü.

Ayaklanmanın bastırılmasından sonra Rus İmparatorluğu için artık Kafkasya'nın kuzeyindeki bozkırların sömürgeleştirilmesinin yolu açıktı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Российские военные и дипломаты о статусе Крыма в период правления Шагин-Гирея". 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2019. 
  2. ^ "Владимир Гутаков. Русский путь к югу (мифы и реальность). Часть вторая". 9 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2021. 
  3. ^ "Высочайший Манифест от 8 апреля 1783 года о принятии полуострова Крымского, острова Тамана и всей Кубанской стороны под Российскую Державу (СПб., 1783) - РуссПортал. Историческая библиотека русской цивилизации" (Rusça). www.russportal.ru. 5 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  4. ^ "Василий Каширин: Вступление русских войск в Бессарабию и ликвидация Буджакской татарской орды в начале русско-турецкой войны 1806-1812 гг. - ИА REGNUM". ИА REGNUM (Rusça). 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  5. ^ a b Гутаков В. Русский путь к югу (мифы и реальность). Ч. 2. 9 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // Вестник Европы, 2007, № 21. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":1" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  6. ^ "Картины сражений и портреты Генералиссимуса". 27 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Nogaylar</span> Türkî etnik grup

Nogaylar, Kuzey Kafkasya bölgesinde yaşayan bir Türk etnik grubudur. Çoğu Kuzey Dağıstan ve Stavropol Krayı'nın yanı sıra Karaçay-Çerkesya ve Astrahan Oblastı'nda bulunur; bazıları Çeçenistan'da da yaşamaktadır. Nogayca konuşurlar ve Nogay Ordası'nı oluşturan çeşitli Moğol ve Türk kabilelerinin torunlarıdır. Yedi ana Nogay boyu vardır: Ak Nogay, Karagaş, Kuban-Nogay, Kundraw-Nogai, Kara-Nogay, Utarlar, Yurt-Nogay

<span class="mw-page-title-main">Nogay Ordası</span> Türk devleti

Nogay Ordası, Altın Orda yıkıldıktan sonra 14. yüzyılın sonlarında Kafkasya ve Deşt-i Kıpçak bölgesinde Cengiz Han'ın sülalesinden olmayan Moğol Mangıt boyunun önderi Edige tarafından kurulmuş bir Türk devleti.

<span class="mw-page-title-main">Yaş Antlaşması</span> 10 Ocak 1792 tarihli bir Osmanlı-Rus antlaşması

Yaş Antlaşması; 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda, 10 Ocak 1792 tarihinde imzalanan Osmanlı-Rus barış antlaşmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Şahin Giray</span> Kırım Hanlığının son hükümdarı

Şahin Giray, 47'nci ve son Kırım hanıdır. Birinci hanlık dönemi 1777-1781 ve ikinci hanlık dönemi ise 1782-1783 yılları arasında gerçekleşmiştir.

<span class="mw-page-title-main">1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı</span> Osmanlı İmparatorluğu ile Rus Çarlığı arasında 1768-1774 yılları arasında yapılmış savaş

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı, Osmanlıların Ruslara yenik düşmesiyle sonuçlanmış bir savaştır. Bu savaşın sonucunda Ukrayna'nın güneyi, Kuzey Kafkaslar ve Kırım, Rusya'nın eline geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksandr Suvorov</span> Rus Mareşal

Alexandr Vasilyeviç Suvorov, 18. yüzyıldaki Osmanlı-Rus Savaşlarında Osmanlılara karşı büyük bir başarı göstermiş Rus mareşal, Rymik Kontu ve Smolensk Prensi. Suvorov hiç savaş kaybetmemiş olan nadir komutanlardandır. Transdinyester rublesi'nde Suvorov'un resimleri bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Krasnodar Krayı</span> Rusyada bir idarî bölge

Krasnodar Krayı, tarihi Çerkes topraklarının %60'lık kuzeybatı kısmını kapsar. Krasnodarskiy kray), Kuzey Kafkasya'da, Rusya (RF) ve Güney okrugu içerisinde federal bir yönetim birimi. Kuzeyde Rostov Oblastı, doğusunda Stavropol Kray ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, güneyinde Kafkas Dağları ve Gürcistan'dan tek yanlı ayrılıp bağımsızlık kararı alan Abhazya Cumhuriyeti ile çevrilidir. Batısında Azak Denizi, Kerç Boğazı ve Karadeniz bulunur. Ayrıca Kray topraklarının güney orta bölümünde, bir iç cep biçiminde, RF üyesi Adıgey Cumhuriyeti yer alır.

Ukrayna tarihi, bugünkü Ukrayna topraklarının tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar uzanan tarihini kapsar.

Bahçesaray Antlaşması ya da Çehrin Antlaşması, 1676-1681 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda Osmanlı İmparatorluğu ile Kırım Hanlığı ve Rusya Çarlığı arasında Bahçesaray, Kırım'da 3 Ocak 1681'de imzalanmış olan bir antlaşmadır. Aynı zamanda Rus Çarlığı ile Osmanlı İmparatorluğu arasında yapılan ilk resmî antlaşmadır.

IV. Devlet Giray Han Arslan Giray’ın küçük oğludur. İlki 1769 ila 1770, ikincisi 1775 ila 1777 yılları arasında olmak üzere iki kez saltanat sürmüştür. Amcası Kırım Giray Han'ın vefatı üzerine tahta geçmiştir. Kırım Hanlarının 38.'sidir.

<span class="mw-page-title-main">Zaporojya Kazakları</span> Dinyeper Nehrinin çağlayanlarının ötesindeki Zaporijya bölgesinde yaşayan Kazaklar

Zaporojya Kazakları veya kısaca Zaporojyalılar, Dinyeper Nehri'nin çağlayanlarının ötesindeki Zaporijya bölgesinde yaşayan Kazaklardı. Günümüzde Orta Ukrayna'da "Büyük Çayır" olarak bilinen bu bölge, Sovyet döneminde Kakhovka Reservuarı'nın suları altinda kalmıştır. Zaporijya Siçi 15. yüzyılda Lehistan-Litvanya Birliği'nden kaçan serfler ile hızla büyümüştü. Parlamenter sistemi olan, saygın bir siyasi varlık haline gelmişti.

<span class="mw-page-title-main">Kuban</span>

Kuban, Güney Rusya'da Kuban Nehri çevresinde, Karadeniz kıyısında Don Stepleri, Volga Deltası ve Kafkasya arasında ve Kırım Yarımadası'ndan Kerç Boğazı ile ayrılmış olan bir coğrafî bölgedir. Krasnodar Krayı hem resmen hem gayriresmî olarak sıkça Kuban olarak belirtilse de, Kuban sadece burayı içermez, ayrıca Adıge, Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetlerini ve kısmen Stavropol Krayını da içerir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Cüzleri</span>

Cüz üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Kırım</span> Karadenizdeki bir yarımada

Kırım, Doğu Avrupa'da, Karadeniz'in kuzey kıyısında yer alan ve Karadeniz ile Azak Denizi tarafından çevrelenen Ukrayna’da bulunan bir yarımada. Ukrayna'nın Herson Oblastı'nın güneyinde ve Rusya'nın Kuban bölgesinin batısında bulunmaktadır. Perekop Kıstağı ile Herson Oblastı'na bağlanmaktadır ve Kerç Boğazı ile Kuban'dan ayrılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı</span> Rus İmparatorluğunun 1783 yılında Kırım Hanlığını ilhakı

Rus İmparatorluğu'nun Kırım'ı ilhakı, öncesinde Kırım Hanlığı'na bağlı bir yarımada olan Kırım'ın, 19 Nisan [E.U. 8 Nisan] 1783 tarihinde Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmesi olayıdır. İlhaktan önceki süreçte Rus İmparatorluğu Kırım'ın içişlerine müdahalelerde bulunurken Kırım'ın bağlı olduğu Osmanlı İmparatorluğu Kırım ile yeterince ilgilenememekteydi. İlhak sonrası tam 134 yıl boyunca Rus İmparatorluğu tarafından yönetilen Kırım'daki Rus egemenliği 1917 Rus Devrimi'nin hemen sonrasında kısa ömürlü Kırım Halk Cumhuriyeti'nin ilan edilmesiyle son buldu.

Kanjal Savaşı; 1708'de Prens Kurğoko önderliğindeki Kabardey Çerkeslerinin, Kırım Tatarları ve Türklerden oluşan Kırım Hanı Kaplan Giray'in birliklerini mağlup ettiği bir savaş. 2013 yılında, Rusya Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Kanjal Savaşı'nın "Çerkes ve Osetlerin ulusal tarihinde büyük önem taşıdığını" belirtti.

1735-1740 Başkurt İsyanı, Başkurtlar tarafından Rus İmparatorluğu'na karşı başlatılan bir isyandır. 1735'te başlayan isyan bir dizi ağır çatışmanın ardından 1740'ta Rus birlikleri tarafından bastırıldı.

Canhot Kuşuk, Kabarda'nın son baş prensi (1809-1822); Kabardey geçici mahkemesinin ilk başkanı (1822-1830).

<span class="mw-page-title-main">Azak Seferi (1641-1642)</span>

Azak Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kazaklar ve Rusya Çarlığı ile askerî mücadelelerinde evre.

<span class="mw-page-title-main">Yedisan</span>

Yedisan, bugünkü Güney Ukrayna'da Dinyester ile Güney Bug (Boh) arasında yer alan, 17. ve 18. yüzyıllarda Osmanlılar tarafından Nogay Ordası'nın kontrolüne verilen ve adını Nogay Ordularından birinden alan Silistre Eyaleti'ne bağlı Özi [Paşa] Sancağı'nın şartlı adıydı. Rus İmparatorluğu'nda Ochakov Oblastı olarak anılırken, Osmanlı Türkleri idari merkez olarak hizmet veren Ochakiv şehrinden sonra sadece Özü olarak adlandırdı. Kullanılan bir diğer isim de Batı Nogay idi.