İçeriğe atla

Ksilografi

"Apocalypse", 1450 ve 1500 yılları arasında Avrupa'da basılmış bir levha kitaptan sayfa.

Ksilografi ya da ağaç baskısı yahut ahşap baskı, ahşap levha kullanılarak, yüksek kazı tekniğiyle hazırlanan tahta kalıplarla gerçekleştirilmiş özgün bir baskı tekniği.[1] Bu kazıresim türünde, resmi meydana getiren tüm çizgiler ahşap baskı levhasının üzerinde, zeminden yüksekte kalacak bir biçimde oyulur. Yüksekte kalan bu kısım üzerine sürülen mürekkep, basım vasıtasıyla kağıt üzerine geçer.Ksilografi, ilk baskı tekniklerinden biridir.[2] Çin'de bulunmuş ve geliştirilmiş[3] olan bu yöntem Avrupa'da bilhassa 15. ve 16. yüzyıllarda yaygınlaşmıştır.

Ahşap baskı örneği 19. yüzyıl

Tarihçe

Yazının çoğaltılması ihtiyacı önce silindir biçiminde kalıplar veya damgalar aracılığı ile balmumu ve kil üzerine yapılan uygulamalarla başlamış, ağaçtan ve pişirilmiş kilden de yararlanılmıştır. Çinliler'in 2. yüzyılda mermer üzerine kabartma şekiller yapıp üzerine ıslak kâğıt presledikten sonra bu kâğıtları mürekkepledikleri bilinmektedir. 8. yüzyıla gelindiğinde Çinliler ağaç oyma tekniğini bularak oluşturdukları kalıpları presle baskı yapmakta kullanmaya başlamışlardır.[4]

Tekniğin bulunup yaygın bir şekilde kullanılmaya başlanmasından önce, yazıya dayalı eserlerin, belgelerin çogaltılması işi güzel yazı sanatıyla uğraşmak üzere eğitim almış yazıcılar eliyle yapılmıştır.[5][6] Çok uzun zaman ve çok emek isteyen bu süreç, çoğaltılmış belge, metin ve kitaba olan ihtiyacın artmasıyla doğru orantılı olarak, daha pratik yöntemlerin aranmasına neden olmuştur. Çin'de Tanglar döneminde (648-907) gerçekleşen büyük reformlar (toprak, maliye, yönetim, ekonomi) sonucunda parlak bir uygarlık döneminin yaşanmasına ve özellikle 712'de Ming Huang’ın tahta çıkışıyla birlikte yaşanan edebiyat ve güzel sanatlar alanındaki büyük gelişmenin ve beraberinde öğretimin yaygınlaşmasının bu ihtiyacı tetiklediği, bu yüzden ksilografi tekniğinin bulunduğu söylenebilir.[7]

Bu baskı tekniğinde; basılması istenilen şey tahta levhalar üzerine ters kazınıp kabartma hâline getiriliyor, daha sonra fırça ile mürekkep sürülüp, preslenerek kağıda baskı yapılıyordu.[8] Çin’de 8. yüzyılda kullanılan bu yöntem, Asya'dan batıya olan göçlerin etkisiyle Mısır ve Suriye’ye kadar yayılmıştı. Önceleri kumaş üzerine desen basmada, kâğıt kullanımının yaygınlaşmasından sonra da sırasıyla kitaplardaki resimlerin, resimlerle birlikte yazıların çoğaltılmasında kullanıldı.[9]

764-770 yılları arasında Japon İmparatoriçesi Şotoku'nun bastırdığı “Budacı Büyüler” ve 868'de Çin'de basılan ve ilk kitap olarak bilinen dini nasihatlari derleyen “Elmas Sutra” ile 932'den başlayarak 130 cilt halinde basılan Çin klâsik yapıtları koleksiyonunun bu yöntemle basımı yapılan en eski eserler olduğu bilinmektedir.[10]

Ara Moriendi, "Dua" Hollanda 1460

Ünlü gezgin Marco Polo’nun Çin’de gördüğü ağaç baskı bloklarıyla baskı yöntemi bilgisini Avrupa sunmasından sonra 14. yy.da parşömenden kağıda geçişle birlikte ksilografi Avrupa’da da uygulanmaya başlamıştır.[11]

İlk uygulamalar, tahta üstüne yüksek kazı tekniğiyle tersten yapılan gravürlerin kağıda basılmasıyla üretilen ve tek yapraktan oluşan gravür örnekleridir. Ksilografi yöntemine göre hazırlanmış bu tür kalıplarla, 15. yüzyılda birkaç yapraktan oluşan ve ancak bir yüzüne baskı yapılabilen küçük kitapçıklar basılmıştır. tek parça kalıplardan üretildikleri için İngilizce'de bu kitaplara "blockbook" denilmektedir. Tekniğin yaygınlaşmasıyla, Avrupalı sanatçılar siyah ve beyaz renk hakimiyetinde özgün yapıtlar vermişlerdir.[9][12] Alman ressam ve gravürcü Albrecht Dürer ksilografi tekniği ile 1498 ve 1511'de basılan 15 tabloluk Apokalips dizisi ile popüler olmuştur.[13]

Zamanla ksilografik yöntem özellikle uzun metinlere imkân vermemesi açısından yetersiz kalmış ve çare olarak tipografinin gelişmesine neden olmuştur.[9][12] 15. yüzyılda bir kuyumcu ustası olan Johannes Gutenberg (1400-1468), baskı tekniğindeki yeni ihtiyaçları; kurşun ve pirinçten dökülerek hazırlanan tek tek harflerle yapılan ve bugünkü matbaacılığın oluşmasında temel teknik olan tipografi tekniğini geliştirerek karşılamıştır.[4] Bu teknikle basılan ilk kitap, Kitab-ı Mukaddes olmuştur.[14]

Utagawa Hiroshige'nin (1797-1858) ağaç baskı eserlerinden biri

Uygulama

Tekniğin en önemli özelliği ahşap kalıp ile gerçekleştirilmesidir. Ahşap kalıp sağlam yapılı ve dokusu oymaya elverişli olan ağaçlardan hazırlanır (Armut, şimşir vb). Kalıp hazırlamak için seçilen ağaç gövdesi, uzunlamasına kesilir. Kesilen parça, tahta ya da kontrplâk haline getirilip, yüzeyi rende ile düzeltilir. Ağacın elyaflarından yararlanmak istenilirse; çelik tel fırça ile fırçalanarak yumuşak kısımların aşınması ve sert kısımların yüksek kalması sağlanır. Böylece baskı yapıldığında ağacın damarları hoş bir etki yaratır. Bu olsun istenmiyorsa levha perdahlanıp pürüzsüz bir yüzey olarak da kullanılabilir. Basılacak olan resim kalıba ters olarak çizilir ve oyma işlemine geçilir.[15] Resmi oluşturan çizgiler ahşap baskı levhası üzerinde zeminden yüksekte kalacak biçimde oyulur. Mürekkep bunlar üzerine sürülür ve kâğıt kalıba preslenerek baskı tamamlanır.[3] İlk kitap kopyaları bu teknik sayesinde ortaya konmuştur. 15. ve 16. yüzyıllar Avrupa'sında çok uygulanmış bir baskı tekniğidir.[16] Bu tekniğin çıkmasının ardından baskı teknikleri her geçen gün gelişmiş ve hız kazanmıştır.[2]

Türkiye'de ksilografi

Çin kökeni ksilografi Türkler tarafından bilinmesine rağmen, kitap çoğaltma işinde kullanılmamış, daha çok yazmacılık tekniği olarak kullanılmıştır. Tekstil endüstrisindeki gelişmeler nedeniyle günümüzde yazmacılık yok olmaya başlamıştır.

Sanatsal anlamda ksilografi, 1930'lu yıllara kadar kullanılmamış, Turgut Zaim'in tahta üstüne oyma resimleriyle gündeme gelmiştir. Güzel Sanatlar Akademisi'nin Resim Bölümü'ne Fransız ressamı Léopold Lévy'nin atanmasından sonra kurulan gravür atölyesinde Sabri Berkel, Bedri Rahmi Eyüboğlu'nun teknikle lgilendiği bilinmektedir. Aliye Berger, Mustafa Aslıer, Mustafa Plevneli, Fethi Karakaş, Gündüz Gölönü, Cemal Tollu, Muammer Bakır, Orhan Peker, Devrim Erbil gibi sanatçılar tahta kazı tekniğini denemişlerdir. Mustafa Aslıer, siyah-beyaz tahta kazısında halk sanatına özgü motifleri üsluplaştırmıştır.[12]

Dipnotlar

  1. ^ Resim Sözlüğü
  2. ^ a b Ksilografi Nedir
  3. ^ a b Ahşap Baskı/AğaçBaskısı/Ksilografi
  4. ^ a b Matbaacılık Tarihi
  5. ^ Matbaacılık Tarihi Matbaacılığın Doğuşu ve Gelişimi
  6. ^ Baskı ve Tarihçesi
  7. ^ Çin Uygarlığı
  8. ^ Matbaacılık Tarihi
  9. ^ a b c Kitap
  10. ^ Matbaacılığın Ortaya Çıkması ve Gelişme Süreci
  11. ^ Matbaacılık Tarihi Matbaacılığın Doğuşu ve Gelişmesi
  12. ^ a b c Gravür Sanatı Nasıl Yapılır? Tarihi ve Türkiye’deki Durumu
  13. ^ Alman Ressam ve Gravürcü-Albrecht Dürer
  14. ^ Tarihsel Süreç İçinde Fikri Mülkiyet Hakları
  15. ^ Resim Teknikleri
  16. ^ Ksilografi

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gravür</span>

Bir baskı tekniği olarak matbaacılıkta ve sanat ürünlerinin yaratımında kullanılan gravür, bir kazıma şekli, çukurbaskı veya oyma baskı olarak adlandırılabilir. Baskı yapılacak görüntü ahşap, metal veya taş levha üzerine çeşitli yöntemler aktarıldıktan sonra levha mürekkep ile sıvanır. Levhanın yüzeyi temizlenince mürekkep yalnız çukur yerlerde kalır ve levhanın üzerindeki görüntü baskı uygulanarak kağıda aktarılır.

<span class="mw-page-title-main">Aliye Berger</span> Türk gravür ve grafik sanatçısı, ressam

Aliye Berger, Türk gravür ve grafik sanatçısı, ressam. Türkiye'nin ilk kazıma ve oyma gravür sanatçılarındandır. Adını geniş sanat çevrelerine ilk kez 1954'te Yapı Kredi Bankası'nın düzenlediği resim yarışmasında birinci seçilerek duyuran sanatçı, dışa vurumcu oyma baskıları ile tanınır.

<span class="mw-page-title-main">Taş baskı</span> Basım tekniği

Taş baskı ya da litografi/litografya, kireç taşı üzerine yağlı mürekkeple çizilmiş şekil ve yazıların basım sanatı. Taşbaskıya el litografyası da denir. Taşbaskı, modern ofset litografyanın başlangıcıdır. Taşbaskı tekniğinin esası, yağın suyu itmesi özelliğine dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Matbaacılık</span>

Matbaacılık ya da basımcılık, metin ve görüntülerin genellikle kâğıt gibi yüzeyler üzerine basılarak çoğaltılma işidir.

<span class="mw-page-title-main">Kâğıt</span> Hamur durumuna getirilmiş türlü bitkisel maddelerden yapılan, yazı yazmaya, baskı yapmaya, bir şey sarmaya yarayan kuru, ince yaprak

Kâğıt, çoğunlukla yazma işlemlerinde kullanılan, üzerine baskı ya da çizim yapılabilen veya ambalaj amacıyla kullanılan ince malzemedir.

Albrecht Dürer, Alman ressam, matematikçi ve matbaacı. Geç gotik Flaman sanatı uygular. Rembrant ve Goya ile birlikte eski basımların en önemli isimlerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Basma</span>

Basma, çeşitli basit ve karmaşık desenlerin, baskı yoluyla, pamuklu bezayağı kumaşa uygulanmasıyla elde edilen desenli kumaşlara verilen isimdir. Baskı, boyaların beyazlatılmış kumaşa baskı şablonları yardımıyla desene göre, üst üste uygulanmasıyla gerçekleşir.

<span class="mw-page-title-main">Ukiyo-e</span> XVII - XIX. yy arasında ürünleri verilen Japon resim sanatı

Ukiyo-e (浮世絵)(Fani Dünya Resimleri), Edo Dönemi'nde ortaya çıkan bir Japon resim sanatı türüdür. Tiyatro, klasik edebiyat, şiir, yerel efsaneler, natürmort, imparatorluk ailesi ve din gibi birçok teması vardır. Ukiyo'nun kelime anlamı, içinde "modern olma"yı da barındırır. Çağdaş tarzı tasvir eden resim türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Transfer baskı</span>

Transfer baskı, kağıt üzerine monokrom baskının yapıldığı kazınmış bakır veya çelik plaka kullanılarak çanak çömlek veya diğer malzemeleri süsleme yöntemidir. Daha sonra parçanın üzerine bastırılarak desen aktarılır.

<span class="mw-page-title-main">Akılsız Yaratıklar</span>

Akılsız Yaratıklar ya da Atasözleri, Francisco de Goya tarafından 1815 ile 1823 yılları arasında, bakır levha üzerine asitle yapılmış kalıplardan oyma baskı yoluyla elde edilip hakkâk kalemi ve perdah ile düzeltilerek çizilen, 22 adet gravürden oluşan resim serisidir.

<span class="mw-page-title-main">Tifdruk</span>

Tifdruk, Matbaacılıkta kullanılan temel baskı tekniklerinden biridir. Almanca Tiefdruck sözcüğünden gelmektedir. Tifdruk tekniğini Türkçede en iyi karşılayan tanımlama ise çukur baskı tekniğidir. Bu teknikte basılacak içerik önce metal bir tabakaya aşındırma yöntemi ile derinlemesine işlenir. Daha sonra metal tabaka üzerine baskı mürekkebi dökülür. Dökülen mürekkep metal levha üzerindeki çukurlara dolar. Daha sonra bu tabakanın üzerine baskı yapılacak malzeme konarak basınç uygulanır ve böylelikle çukurlardaki mürekkebin baskı yapılacak malzemenin yüzeyine geçmesi sağlanır.

Paul Gustave Doré, Fransız ressam, illüstratör ve baskı resim sanatçısı. Doré genelde ahşap ve çelik oyma baskı resimler üzerinde çalıştı. İllüstratör olarak Fransa ve İngiltere'de basılan pek çok kitabı resimlendirdi.

<span class="mw-page-title-main">Marcantonio Raimondi</span> İtalyan gravürcü (1480-1534)

Marcantonio Raimondi ya da kısaca Marcantonio,, İtalyan gravürcü. Sanatçı, meşhur tabloların kopyalarını üreten tarihteki ilk önemli grafiker olarak tanınmıştır ve reprodüksiyon tablo yapımının yaygınlaşmasında önemli bir rol oynamıştır. Ayrıca, başta İtalya olmak üzere tüm Avrupa'da kullanılan bir taşbaskı tekniğini de geliştirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hans Baldung</span> Alman ressam (1484-1545)

Hans Baldung Grien (d. yak. 1484, Schwäbisch Gmünd, Svabya, Almanya – ö. Eylül 1545, Strazburg, Serbest İmparatorluk Şehri Alman yağlı boya ve karakalem resim ve gravür üzerinde isim yapmış bir ressam. Ünlü Rönesans Alman ressamı Albrecht Dürer'in en yetenekli ve hünerli öğrencisi olduğu kabul edilir. Sanat hayatı boyunca Hans Baldung, renkler, hisler ve hayal gücü dolu kandine has bir resim stili geliştirmiştir. Çok geniş alanlarda yetenekli olup alegorik ve mitolojik konulari işleyen tablolar, protreler, eskizler, tahta baskılar, dokuma duvar halılari hazırlamıştır.

Dijital baskı dijital bazlı görselin doğrudan çeşitli materyallerin üzerine basılması.

<span class="mw-page-title-main">Vinyet (grafik tasarımı)</span>

Vinyet bir kitapta veya el yazmasında dekorasyon, metnin başında veya sonunda küçük bir çizim veya süslemedir. Grafik tasarımda resimlere veya resme bir çerçeve için verilen eşsiz bir form gibi de bilinir. Resmin kenarları düz çizgisel (doğru) olmaktan ziyade, benzersiz bir taslağa sahip dekoratif resimlerle örtülüdür. Bu, vinyet görüntüsünün kenarlarının doğrusal olmayan veya bazen bir maske ile yumuşatılmış olmasına - genellikle ekranın tanıtıldığı "karanlık oda işlemi"nde objektin fotoğraf alanında kullanılışına benzer. Oval bir vinyet muhtemelen en yaygın örnektir.

<span class="mw-page-title-main">Kâğıt tahta</span>

Kâğıt tahta kalın kâğıt bazlı bir malzemedir. Kâğıt ile mukavva arasında keskin bir ayrım olmamasına rağmen, mukavva genellikle kâğıttan daha kalındır ve katlanabilirlik ve sertlik gibi bazı üstün özelliklere sahiptir. ISO standartlarına göre karton, gramajı 250 g / m²nin üzerinde olan bir kâğıttır, ancak istisnalar da vardır. Kâğıt tahta tek veya çok katlı olabilir. Parke, ahşap, sert kereste, yumuşak kereste içerikli olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Jean Cousin (Baba)</span> Fransız heykeltıraş (1500-1589)

Jean Cousin Fransız ressam, yontucu, gravürcü, oymacı ve geometriciydi. Kendisinin yine bir sanatçı olan oğlu Jean Cousin (oğul)'den ayırt edilmesi için "Jean Cousin (Baba)" olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Ahşap baskı</span>

Ahşap baskı, Doğu Asya'da yaygın olarak kullanılan ve antik çağda Çin'de tekstil ve daha sonra kâğıt üzerine baskı yöntemi olarak kullanılan metin, resim veya desenleri basma tekniğidir. Her sayfa veya görüntü, orijinal düzeyde yalnızca bazı alanlar ve çizgiler bırakacak şekilde ahşap bir blok oyularak oluşturulur; bir kabartma baskı işleminde mürekkeplenen ve baskıda gösterilen bunlardır. Blokları oymak yetenekli ve zahmetli bir iştir, ancak daha sonra çok sayıda baskı basılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Thomas Bewick</span>

Thomas Bewick,, İngiliz ahşap oymacısı ve doğa tarihi yazarıdır. Kariyerinin ilk zamanlarında, çatal bıçak oymacılığı, reklamlar için tahta bloklar yapma ve çocuk kitapları resimleme gibi her türlü işi yapmıştır. Zamanla yavaş yavaş kendi kitaplarını çizmeye, yazmaya ve yayınlamaya yönelerek ve A History of Quadrupeds'deki güzel çizimleriyle yetişkin bir izleyici kitlesi edindi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.