Kroyçer Sonat

Kroyçer Sonat (Rusça: Крейцерова соната, Kreitzerova Sonata) adını Beethoven'ın Kreutzersonate isimli kemanlı bestesinden alan, Tolstoy'un 1889 yılında yayımlanan uzun hikâyesidir.

Bir tren yolculuğu esnasında yolcular arasında evlilik ve karı koca ilişkileri gibi konularda sohbet edilmeye başlanır. Sohbete katılan yaşlıca bir kadın, evliliğin ve her türlü beraberliğin en temel koşulunun aşk olduğunu ileri sürmektedir. Tren'de bu konuşmaları dinleyenlar arasında, karısını öldürdükten sonra belirli bir süre hapishanede yatmış Pozdnişev de vardır. Konuşulanlar karşısında kendisini tutmayı başaramayan Pozdnişev, sohbete müdahil olarak kendi düşüncelerini dile getirir. Onun sıra dışı düşüncelerinden rahatsız olan grup, yavaşça dağılarak vagon değiştirirken, Pozdnişev kendi hikâyesini yanına oturduğu bir yolcuya anlatmaya koyulur. Pozdnişev gençliğinde sefih bir hayat sürmüştür. Büyük bir ihtirasla evlendiği karısıyla evlilikten hemen sonra şiddetli geçimsizlik yaşamaya başlamıştır. Öyle ki bütün konuşmaları şiddetli tartışmalara yol açmaktadır. Karısını hem seven, hem de ondan nefret eden Pozdnişev, beş çocuk sahibi olmalarına rağmen, doktorun karısının sağlığı için daha fazla çocuk doğurmaması gerektiğini önermesiyle karısının onu aldatabileceği düşüncesiyle korkmaya başlar. Zira artık doğumlar ile yıpranmayan karısı toparlanmaya başlamıştır. Oldukça kıskanç bir insan haline gelen Pozdnişev'i, karısının onu kendisinin tanıştırdığı bir müzisyenle aldattığı şüphesi yiyip bitirmektedir. Nihayet bu iç kemiriş, aniden eve döndüğünde müzisyen ve karısını evlerinin oturma odasında yakalaması ve karısını bir hançer ile öldürmesi ile son bulur.

Eserde sıra dışı fikirleri olan bir adam tarafından kadın-erkek ilişkisi yorumlanmakta; toplumdaki ahlak anlayışının değişmesi ile yaşanan sancılar gözler önüne serilmektedir. Henüz hikâyenin başındaki karşılıklı sohbet ile, Rus toplumunda evlilik ve beraberlik hakkında hakim olan belirli düşünceler gün yüzüne vurulur. Bir taraf eski geleneklerin yok olduğunu ve kadının erkeğe hizmet etmesi gerektiğini savunurken diğer taraf eşitlikçi bir yaklaşımı savunmaktadır. Tüm bu sohbetler esnasında öykünün baş kahramanı Pozdnişev henüz sohbete müdahil olmamıştır. Pozdnişev'in anlatıyı ele geçirdiği monologları esnasında Rus toplumuna yönelik ağır eleştiriler yapılır. Pozdnişev, mutlu bir evliliğin mümkün olmadığını çünkü hem erkek hem kadın herkesin birbirini aldattığını düşünmektedir.

Eserin sebep olduğu tartışmalara bir nokta koymak adına Tolstoy, yaklaşık 10 yıl sonra, 1900'de bir sonsöz kaleme almıştır. Burada yazarın Pozdnişev'i bir nevi bir mikrofon gibi kullanarak kendi düşüncelerini dile getirdiği ve sık sık Kitab-ı Mukaddes'e atıflar yaparak, öyküyü hristiyan bir bağlamda yorumlamaya çalıştığı görülür.

Beethoven'ın Rodolphe Kreutzer'a ithaf ettiği ve bu yüzden “Kreutzer (Kroyçer) Sonatı" olarak bilinen op. 47 9 numaralı keman-piyano sonatı hikâyenin içerisinde de bahsedilmektedir.

Tolstoy'un bu eseri şiddetli bir ruhsal kriz içerisindeyken kaleme aldığı bilinir. Romana ilhamı veren fikrin Tolstoy'a, tiyatro oyuncusu arkadaşı Vasilii Nikolevich Andreev-Burlak tarafından, 1887'de Yasnaya Polyana’yı ziyareti sırasında verildiği düşünülür. 1888 Baharı’nda Tolstoylar’ın evinde bir grup amatör müzisyen tarafından Kreutzer Sonatı'nın çalınması, müziğin tehlikeli baştan çıkarıcılığı düşüncelerini güçlendirdi ve eserin yazılmasında etkili oldu.

Tolstoy, bu eseri yayımladığında toplumu ahlaksızlığa yöneltmekle suçlandı. Kutsal Kilise Meclisi Başvekili bu konuda Çar’a bir mektup yollayarak Tolstoy’un cezalandırılmasını istedi ve bu, Tolstoy’un 1901’de Rus Ortodoks Kilisesi tarafından aforoz edilmesi sürecinin başlangıcı oldu.

Roman, birçok yönetmen tarafından filme çekildi ve oyunlaştırıldı.

• Leoš Janáček 1923 yılında bestelediği 1. Yaylı çalgılar dörtlüsüne Tolstoy’un kahramanından esinlendiği için Kroyçer Sonat adını verdi.
• William Saroyan, İmzalı Kreutzer Sonat adlı bir öykü kaleme almış, konusu evlilik olan öyküde baş karakterine Tolstoy'un eserini kastederek "Tekrar okumalıyım, mümkün olduğu kadar çabuk!" dedirtmiştir.
• Éric Rohmer, 1956 yılında bu öyküye dayanan bir film çevirmiş ve başrolü de kendisi üstlenmiştir.

• Kroyçer Sonat, Çevirmen: Ergin Altay, İletişim yayınları
• Kreutzer Sonat, Rusça aslından çeviren: Ayşe Hacıhasanoğlu, Türkiye İş bankası yayınları, Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi (İstanbul 2013)