Kriptomnezi

Kriptomnezi, unutulan bir anının, onun yeni ve orijinal bir şey olduğuna inanan kişi tarafından tanınmadan geri döndüğünde meydana gelir. Bir kişinin bir düşünceyi, bir fikri, bir melodiyi, bir ismi veya bir şakayı oluşturduğunu,^[1] kasıtlı olarak intihal yapmayarak, aksine bir anıyı yeni bir ilhammış gibi deneyimlediğini yanlış bir şekilde hatırlayabileceği bir hafıza yanlılığıdır.

Kriptomnezi ilk olarak 1874'te, rahip ve medyum olan Stainton Moses'i de içeren bir şekilde belgelendi.^[2][3]

Sözcük ilk olarak psikiyatrist Théodore Flournoy tarafından,^[4] medyum Hélène Smith (Catherine-Élise Müller) vakasına atıfta bulunarak, psişiklikte yüksek oranda görülen "medyum tarafından ortaya çıkarılan gizli anıların, sıradan rüyalarımızda sıklıkla olduğu gibi, bazen bilinçaltı bir hayal gücü veya akıl yürütme çalışmasıyla büyük ölçüde bozulmasını" önermek için kullanıldı.

Carl Gustav Jung, konuyu "Okült Denen Fenomenlerin Psikolojisi ve Patolojisi Üzerine" (1902)^[5] adlı tezinde ele almış ve "Kriptomnezi" (1905),^[6] adlı makalesinde Friedrich Nietzsche'nin ’Böyle Buyurdu Zerdüşt’’ eserindeki fenomeni öne sürmüştür. Fikir Géza Dukes, Sándor Ferenczi ve Wilhelm Stekel'in yanı sıra Sigmund Freud tarafından keşiflerinin özgünlüğünden bahsederken incelenmiş veya bahsedilmiştir.^[7][8] Jacques Lacan, Margarite Pantaine'in "vakasını" (Aimée Vakası) yeniden şekillendirirken ego idealini (Öteki olarak "ego"^[9]) formülasyonunda kavramın uyarlanabilirliğini göstermiştir. Onun kendini "yanlış tanıma" deneyimleri, Lacan'ın Simgesel ve ayna aşamasına ilişkin sonraki temel teorileri için bir yapı sağladı.^[10]

Kriptomnezi kelimesi, Yunanca kriptos (gizlenmiş, gizli, saklı) ve mnesia (hafıza) kelimelerinin bir bileşimidir.

Kriptomnezinin ilk deneysel çalışmasında bir grup insan sırayla kategori örnekleri üretti. Örneğin kuş türü olarak: papağan, kanarya vb.nin söylenmesi. Daha sonrasındaysa, katılımcılardan yine aynı kategoride bulunan ama önceden söylenmeyen yeni örnekler bulmalarını istediler. Buna ek olarak, bir de kendilerinin hangi örnekleri verdiklerini hatırlamalarını rica ettiler. Bu aşamaların ardından, katılımcıların kasıtsız bir şekilde ya diğer kişilerin söylediği örnekleri tekrar vererek ya da yanlışlıkla başkalarının ürettiği kelimeleri kendileri söylemiş gibi hatırlayarak %3-9 oranında intihal yaptığı saptanmış.^[11] Buna benzer sonuçlar, kelime bulmaca^[12][13] oyunları ve beyin oturumu^[14] seansları gibi yöntemler kullanıldığında da tekrar elde edilmiştir.

B.F. Skinner kendini intihal yani bir kişinin kendi düşüncesini, yazısını, işini tekrar kullanması olarak çevirebileceğimiz self-plagiarism ile olan tecrübesini şu sözlerle tanımlıyor:

“Yaşlılığın en cesaret kırıcı deneyimlerinden biri, daha yeni parmak bastığınız çok önemli ve çok iyi ifade edilmiş bir noktanın uzun zaman önce yayımladığınız bir yayınınızda sizin tarafınızdan değinildiğini keşfetmektir”.^[15]

İntihalin iki şeklini tanımlamak için “kaynağı unutma”, “fark etme hatası” gibi çeşitli terimler üretilmiştir. İki kriptomnezi türü birbirinden bağımsız görünmektedir çünkü hata oranları arasında hiçbir ilişki bulunmamıştır^[16] ve bu iki tür farklı nedenlerle ortaya çıkar.^[17]

Kaynakları düzgün bir şekilde izleme yeteneği bozulduğunda kriptomnezinin ortaya çıkması daha olasıdır. Örneğin, insanların, fikri ilk düşündükleri anda yüksek bilişsel yük altında olduklarında, yanlış bir şekilde fikirlerin kendilerine ait olduğunu iddia etme olasılıkları daha yüksektir.^[18] İntihal, insanlar fikrin orijinal kaynağından uzaklaştığında artar ve katılımcılara fikirlerinin kaynağına dikkat etmeleri özel olarak talimat verildiğinde azalır. Yanlış iddialar, aynı cinsiyetten kişiler tarafından orijinal olarak önerilen fikirler için de daha yaygındır, çünkü muhtemelen benliğin aynı cinsiyetten bir kişiye algısal benzerliği, kaynak karışıklığını şiddetlendirir. Diğer çalışmalarda, fikrin zamanlamasının da önemli olduğu bulunmuştur: eğer bir başkası, benlik bir fikir üretmeden hemen önce bir fikir üretirse, diğerinin fikrinin kişinin kendisine ait olduğunun iddia edilme olasılığı daha yüksektir. Çünkü görünüşe göre kişi, kaynak bilgiyi düzgün bir şekilde izlemek için kendi sırasına hazırlanmakla çok meşguldür. 

Carl Jung'un,^[19] İnsan ve Sembolleri kitabında açıkladığı gibi, "Bir yazar, önceden düşünülmüş olan bir plana göre yazmakta ve bir öykü geliştirmektedir. Neden sonra ansızın temadan dışarı sıçrar. Ola ki aklına yeni bir fikir gelmiş ya da yeni bir yan öykü canlanmıştır. Kendisine bu değişikliğe neyin neden olduğu sorulduğunda buna yanıt veremez. Belki de önceden hiç bilmediği bir malzeme üretmekte olduğu halde bu değişikliği hiç fark etmemiştir. Kimi zaman ise yazdıklarının, kendisinin hiç okumadığına inandığı bir başka yazarın yapıtlarına belirgin bir benzerlik taşıdığı görülebilir, gösterilebilir."

Jorge Luis Borges'in " Don Kişot'un Yazarı Pierre Menard " adlı öyküsü, kriptomnezinin bir canlandırmasıdır. Bu eser -aslında var olmayan- Pierre Menard hakkında bir eleştiri veya inceleme niteliğinde yazılmıştır. Kısa bir önsöz ve Menard'ın tüm eserlerinin listesi ile başlar.

Borges'in "incelemesi", Don Kişot'un salt "çevirisinin" ötesine geçmeye çalışan ve onu 17. yüzyıl İspanyolcasında yeniden yaratabilecek bir 20. yüzyıl Fransız yazarını canlandırıyor. Sonuç olarak, Pierre Menard, uygun çevirinin doğası veya bu durumda kripto amnezinin hermenötiği ile ilgili düşünce ve tartışmayı kışkırtmak için sıklıkla kullanılır.

Jung, İnsan ve Sembolleri'nde aşağıdaki örneği verir.^[20] Friedrich Nietzsche'nin Böyle Buyurdu Zerdüşt kitabında yazılan bir olay neredeyse kelimesi kelimesine, Nietzsche bu kitabı yazmasından yarım yüzyıl önce, 1835 civarında yayınlanan başka bir kitapta anlatılan olayla aynıdır. Bu, ne bilinçli bir intihal ne de tamamen tesadüf olarak kabul edilir: Nietzsche'nin kız kardeşi, orijinal hikâyeyi Nietzsche daha gençken, muhtemelen 12 ila 15 yaşları arasında okuduğunu doğruladı; Nietzsche'nin genç entelektüel yetenekleri, daha sonraki bilişsel yozlaşması ve buna eşlik eden psikolojik bozulması (özellikle, daha sonraki davranış ve yazılarında kendini gösterdiği gibi artan büyüklenmeciliği) birleşerek, olayı ilk okuduğunda hafızasına aldığını, daha sonra da bu yazıyla karşılaştığını unutup bunu kendi beyninin ürettiğini sandığı ihtimalini güçlendirir.^[21]

Bazı durumlarda, kriptomnezi ve zeitgeist (bilimdeki çoklu keşif kavramını karşılaştırın) arasındaki çizgi biraz belirsiz olabilir. Lord Byron'ın gizli draması Manfred'in okuyucuları, Goethe'nin Faust'unu okurken güçlü bir benzerlik fark etti. 1820'de yayınlanan bir incelemede Goethe, "Byron'ın Manfred trajedisi benim için harika bir fenomendi ve beni yakından etkilemişti. Bu eşsiz entelektüel şair benim Faustus'umu kendine aldı ve ondan, kendi hipokondriyak mizahını besleyebilmek için en tuhaf besinleri çıkardı. Hiçbir ilke aynı kalmasın diye bütün etkileyici ilkeleri kendi yorumunda ve kendi amaçları için kullandı; ve özellikle bu yüzden onun dehasına yeterince hayran olamıyorum."^[22] Byron görünüşe göre iltifat için müteşekkirdi; ancak Faust'u hiç okumadığını iddia etti.

Peter Pan'ın yaratıcısı JM Barrie, kriptomnezi oluşumunun farkındaydı. Peter ve Wendy'de^[23] Wendy, Peter'ın gölgesini tekrar dikiyor ve bu Peter'ı çok mutlu ediyor ama Peter hemen gölgeyi kendisinin diktiğini düşünüyor:

"Ne kadar akıllıyım," diye coşkuyla öttü, "ah, benim zekam!"

Peter bir dizi başka klinik olarak doğru bellek özelliği sergiler ve bundan Barrie'nin, Peter'ın davranışlarının sebebinin benmerkezcilik değil de hafıza bozukluğu olarak yazdığı anlamı çıkarılabilir.^[24]

Helen Keller, intihal olarak yanlış yorumlanan bir kriptomnezi olayıyla kendisinin ve öğretmeninin güvenilirliğini tehlikeye attı.^[25] Keller, yazdığı Buz Kralı kitabının Margeret Canby'nin Buz Perileri kitabına oldukça benzediğinden dolayı intihalle suçlandı. Keller Buz Perileri kitabını daha önce okumadığını söylese de daha sonra bu kitabın onda 4 yıl önce okunduğu ve Keller'ın kitabı farkında olmadan gömülü hafızasından yazdığı ortaya çıktı. Keller sinir bozukluğu geçirdi ve hayatında tekrar kurgu yazmadı.

Robert Louis Stevenson, Define Adası'nı yazarken meydana gelen ve birkaç yıl sonra utanarak keşfettiği bir kriptomnezi olayına atıfta bulunur:

... Şimdi acılı bir döneme giriyorum. Hiç şüphesiz papağan bir zamanlar Robinson Crusoe'ya aitti. Hiç şüphesiz iskelet Poe'dan aktarılmıştır. Bunların pek azını düşünüyorum, bunlar önemsiz şeyler ve ayrıntılar; ve hiç kimse iskeletlerin tekeline sahip olmayı ya da konuşan kuşlarda köşeyi dönmeyi umamaz. Bana söylenene göre şaryo, Masterman Ready kitabından. Olabilir, bir zerre umurumda değil. Bu faydalı yazarlar, şairin şu sözünü yerine getirmişlerdi: ayrılırken arkalarında zamanın kumlarında ayak izleri bıraktılar, Ayak İzleri belki bir başkası -ve ben ötekiydim! Vicdanımı harekete geçiren Washington Irving'e olan borcumdur ve haklı olarak öyledir, çünkü intihalin nadiren daha ileri götürüldüğüne inanıyorum. Bir düzyazı anlatı antolojisi amacıyla Bir Gezginin Öyküleri'ni birkaç yıl önce elime aldım ve kitap beni çok etkiledi: Billy Bones, göğsü, salondaki şirket, bütün içsel ruh ve ilk bölümlerimin önemli bir kısmı - hepsi oradaydı, hepsi Washington Irving'in malıydı. Ama o zaman, ilhamın bahar gelgitleri gibi görünen bir şekilde geldiğinde, şöminenin yanında oturup yazarken, bunun hakkında hiçbir tahminim yoktu; ne de her gün, öğle yemeğinden sonra, aileme sabahki çalışmalarımı yüksek sesle okurken. bana orijinal günah olarak göründü; sanki sağ gözüm gibi bana aitti ...

Altın Kudüs (İbranice: ירושלים של זהב) Naomi Shemer tarafından 1967 yılında çıkarılmış bir şarkıdır . Şarkının melodisinin bir kısmı, Juan Francisco Petriarena ' Xenpelar ' (1835-1869) tarafından bestelenen bir Bask ninnisi olan Pello Joxepe'ye^[26] dayanmaktadır. Shemer, 1962'de İsrail'i ziyaret eden ve şarkıyı kendisinin ve Nehama Hendel'in de dahil olduğu bir gruba seslendiren İspanyol şarkıcı/söz yazarı Paco Ibáñez'in bir yorumunu duydu. Daha sonra, 1960'ların ortalarında Hendel'in Pello Joxepe söylediğini duyduğunu ve melodinin bir kısmını bilinçsizce ninniye dayandırdığını kabul etti. Shemer, bunun Pello Joxepe'ye benzediğini öğrendiğinde çok kötü hissetti, ancak Ibáñez'e konu hakkında ne hissettiği sorulduğunda, "bir şekilde yardımcı olduğuna sevindim" ve ne kızgın olduğunu ne de bunu intihal olarak gördüğünü belirtti.^[27]

1984'te Aerosmith adlı müzik grubu, Done With Mirrors albümünü kaydederken, grubun solisti Steven Tyler radyoda grubun "You See Me Crying" şarkısını duydu ve bunun kendi şarkıları olduğunu hatırlamayarak grubun bir cover versiyonunu kaydetmesini önerdi. Joe Perry, "Bu biziz,***kafalı!" diye yanıtladı.^[28]

Amerika Birleşik Devletleri telif hakkı yasasındaki emsal, 1976'dan beri, iddia edilen kriptomneziyi kasıtlı intihalden farklı tutmamıştır. Yeni ufuklar açan dava, Bright Tunes Music v. Harrisongs Music,^[29] burada Ronald Mack tarafından yazılan ve bestelenen " He's So Fine "ın yayıncısı, mahkemeye George Harrison'ın " My Sweet Lord " şarkısının önemli bölümlerini "He's So Fine"dan ödünç aldığını gösterdi. Mahkeme, kopyalamanın bilinçaltında yapıldığı iddiasına rağmen tazminata hükmetti. Karar, ABKCO Music - Harrisongs Music^[30] davasında İkinci Daire tarafından onaylandı ve daha sonra Three Boys Music - Michael Bolton davasında^[31] Dokuzuncu Daire tarafından onaylandı ve ilke onaylanmış oldu.

1987'de Avustralyalı yazar Colleen McCullough , Missalonghi'nin Hanımları adlı bir roman yayınladı. Eleştirmenler, LM Montgomery'nin 1926 tarihli bir romanı olan Mavi Şato'dan intihal yaptığını iddia etti. McCullough, Montgomery'nin eserlerini gençliğinde okuduğunu kabul etti, ancak benzerlikleri bilinçaltı hafızasına bağladı.^[32]

Yorumlama ve Aşırı Yorumlama'da, Umberto Eco geniş kitap koleksiyonu arasında , Gülün Adı adlı romanındaki ana nesneye ürkütücü bir şekilde benzeyen antika bir kitabın yeniden keşfini anlatıyor.

^[33]

• Otomatik yazma
• gelin murphy
• konfabulasyon
• dejavu
• yanlış bellek
• Geri görüş yanlılığı
• Jamais vu
• şaka hırsızlığı
• melankoli filler
• azınlık etkisi
• Vahiy
• Kaynak amnezi
• Hafızanın yanlış atanması

1. ^ Taylor, F..K. (1965).Cryptomnesia and plagiarism. British Journal of Psychiatry, 111, 1111–1118.
2. ^ Brian Righi (2008). "Chapter 4: Talking Boards and Ghostly Goo". Ghosts, Apparitions and Poltergeists. Llewellyn Publications. ISBN 978-0738713632. An early example of this occurred in 1874 with he medium William Stanton Moses, who communicated with the spirits of two brothers who had recently died in India. Upon investigation, it was discovered that one week prior to the séance, their obituary had appeared in the newspaper. This was of some importance because Moses's communications with the two spirits contained nothing that wasn't already printed in the newspaper. When the spirits were pressed for further information, they were unable to provide any. Researchers concluded that Moses had seen the obituary, forgotten it, and then resurfaced the memory during the séance. 
3. ^ Robert Todd Carroll (2014). "Cryptomnesia". The Skeptic's Dictionary. 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2022. 
4. ^ Théodore Flournoy (1901). From India to the Planet Mars: A Case of Multiple Personality with Imaginary Languages – answers.com/topic/cryptomnesia-psychoanalysis vasıtasıyla. 
5. ^ "On the psychology and pathology of so-called occult phenomena". Coll. works. 1. Londra: Routledge and Kegan Paul. 1902.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
6. ^ "Cryptomnesia". Coll. works. 1. Londra: Routledge and Kegan Paul. 1902 – United States Bollingen Foundation vasıtasıyla.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
7. ^ A note on the prehistory of the technique of analysis. SE 18. 1920. ss. 263-265.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
8. ^ Josef Popper-Lynkeus and the theory of dreams. SE 19. 1923. ss. 259-263.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
9. ^ The Seminar of Jacques Lacan. New York: W.W. Norton & Co. 1988. s. 7. ISBN 0-393-30709-3. 
10. ^ "[Pantaine] remembered with horror the time she had spent in hospital and blamed Lacan for never having done anything to get her out of the asylum, for never having helped her or listened to her properly. In her opinion, he had stolen her life story and turned it into a thesis. When he became famous she resented it, and feelings of persecution again rose up strongly ίη her. She never forgave Lacan for not having given her back her manuscripts. After Lacan's death Ι asked Jacques-Alain Miller [Lacan's protégé and son-in-law] to look for them. Ι knew how much Marguerite's son wanted to have them back, though he didn't want to ask for them himself. But Ι never received any answer." Jacques Lacan. New York: Columbia Univ. Press. 1997. ISBN 0-231-10146-5.  (Cryptomnesia occurs when a forgotten memory returns without its being recognized as such by the subject, who believes it is something new and original - see "Lamella". No Subject. 16 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2022. )
11. ^ Brown, A. S., & Murphy, D. R. (1989). Cryptomnesia: Delineating inadvertent plagiarism. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 15, 432–442.
12. ^ Marsh, R. L., & Bower, G. H. (1993). Eliciting cryptomnesia: Unconscious plagiarism in a puzzle task. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 19, 673–688.
13. ^ Marsh, R. L. & Landau, J. D. (1995). Item availability in cryptomnesia: Assessing its role in two paradigms of unconscious plagiarism. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 21, 1568–1582.
14. ^ Marsh, R. L. Landau, J. D. Hicks, J. L. (1997). Contributions of inadequate source monitoring to unconscious plagiarism during idea generation. Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition, 23, 886–897.
15. ^ Skinner, B. F. (1983) Intellectual self-management in old age. American Psychologist, 38, 239–244.
16. ^ Brown, A. S., & Halliday, H. E. (1991). Cryptomnesia and source memory difficulties. American Journal of Psychology, 104, 475–490.
17. ^ Bredart, S., Lampinen., J. M., & Defeldre, A. (2003) Phenomenal characteristics of cryptomnesia. Memory, 11, 1–11.
18. ^ Macrae, C.N., Bodenhasen, G. V. & Calvini, G. (1999). Contexts of cryptomnesia: May the source be with you. Social Cognition, 17, 273–297.
19. ^ "Cryptomnesia and Plagiarism — TAYLOR 111 (480): 1111 – The British Journal of Psychiatry". bjp.rcpsych.org. 26 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2008. 
20. ^ "Cryptomnesia". Shell of Man. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2013. 
21. ^ Nietzsche On Gender. University of Virginia Press. 2005. s. 204. ISBN 0-8139-2320-4. The book of adventure stories as "source" was discovered by Carl Jung, who describes his find, and his subsequent belief that Nietzsche had "crpytomnesia," the concealed recollection of a textual memory, to his seminar of fellow depth psychologists who gathered once a week between 1934 and 1939 to analyze Thus Spoke Zarathustra. The piece of text "secretly crept up and reproduced itself" in "Of Great Events" (Z 2). Jung recognized the story about seamen stopping on an island to hunt rabbits, having read it in his grandfather's library. He wrote Elisabeth Forster-Nietzsche, who confirmed that she and Nietzsche had read the same book in their grandfather's library, when Nietzsche was eleven. This, Jung informed his Zarathustra seminar, "shows how the unconscious layers of the mind work." He added, "the absolute parallel is of course formed by the rabbits" (1218).  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
22. ^ Reprinted in Lord Byron: The Critical Heritage by Andrew Rutherford
23. ^ Peter and Wendy. Hodder and Stoughton. 1911.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
24. ^ Peter Pan and the Mind of J. M. Barrie. Cambridge Scholars Publishing. 2016. ISBN 978-1-4438-9107-3.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
25. ^ Jonathan Bailey. "5 Great People Who Plagiarized 18 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Plagiarism Today, February 10, 2015.
26. ^ Paco Ibáñez: https://www.youtube.com/watch?v=ttuRcl1dK1M 17 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
27. ^ Nurit Wurgaft (6 Mayıs 2005). "Naomi Shemer had no reason to feel bad, says Basque singer". Haaretz. 29 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2014.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım)
28. ^ Aerosmith: The Ultimate Illustrated History of the Boston Bad Boys. Voyageur Press. 2011. s. 119. ISBN 978-0-7603-4106-3. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
29. ^ 420 F. Supp. 177 (S.D.N.Y. 1976), available at "Archived copy". 26 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2009. 
30. ^ 722 F.2d 988, 221 U.S.P.Q. 490, available at http://digital-law-online.info/cases/221PQ490.htm 10 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
31. ^ "Three Boys Music v. Michael Bolton 212 F.3d 477 (9th Cir.2000)". Music Copyright Infringement Source (İngilizce). USC Gould School of Law. 24 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2017. 
32. ^ Maunder (30 Ocak 2015). "Outspoken writer Colleen McCullough praised by all except literary establishment". Sydney Morning Herald. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2016. 
33. ^ Umberto Eco; Stefan Collini; Richard Rorty; Jonathan Culler; Christine Brooke-Rose (1992). Yorumlama ve fazla yorumlama. Cambridge University Press. s. 88. ISBN 978-0-521-42554-4. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2011. 

• Cryptomnesia 30 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Şüphecinin Sözlüğü