İçeriğe atla

Kriler

Kriler
(Nēhiyaw/Nēhilaw/...)
Vermilion, Alberta yakınlarında Kri kampı, 1871
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Din
Hristiyanlık ve yerel inançlar


Kriler (Krice Nēhiyaw/Nēhilaw/.. / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ; İngilizce Cree), daha çok Kanada'da Superior Gölünün kuzey ve batısında Ontario, Manitoba, Saskatchewan, Alberta ve Kuzeybatı Topraklarında, çok az bir kısmı da Amerika Birleşik Devletlerinde Montana eyaletinin kuzey orta sınır bölgesinde yaşayan Algonkin halklarından bir Kızılderili halkı. 200.000 kişilik nüfuslarıyla Kuzey Amerika'nın en büyük yerli halklarından biridir (Kanada'nın ise en büyük yerli halkıdır) ve 2006 sayımına göre anadilini konuşan 117.400 kişidir.[1]

Tek harf farkla birbirinden ayrılan ve Kanada'da yaygın olan Kri (Cree) halkını, Güneydoğu ABD'de yaşayan Krik (Creek) halkıyla karıştırmamak gerekir.

Kriler, Avrupalı tüccarların getirip kürk karşılığında ticaret karakollarında değiş tokuş ettikleri misket tüfeklerine sahip olan ilk yerlilerdir ve bunu kullanarak batıya doğru ilerlemiş ve yerli Atabaskları daha batı ve kuzeye sürerek topraklarına yerleşmişlerdir.[2]

Krilerle Ojibvalar arasındaki tarihi evliliklere dayanan Anişininilere İngilizcede "Ojibwa-Cree" kelimesinden bozma Oji-Cree adı verilir.

Diyalekt ve kabileleri

  1. Naskapiler ve Naskapice (ᓇᔅᑲᐱ Naskapi ya da ᐃᔪᐤ ᐃᔨᒧᐅᓐ iyow iyimoon) — Doğu Québec ve Labrador'da
  2. İnnular ve İnnuca (Nehilawewin, Leluwewn, Innu-Aimûn) — Doğu Québec ve Labrador'da Naskapilerle birlikte nüfusları 18.000 kişidir ve bunu 15.000 kadarı Quebec'te yaşar.
  3. Atikamekler ve Atikamekçe (Nēhinawēwin ve Nehirâmowin) — Quebec'te 4.500 kişidir.
  4. James Bay Krileri - kuzey Quebec'te.
  5. Moose Krileri ve Kricesi — Ontario'da Moose Factory'de.[3]
  6. Bataklık Krileri ve Bataklık Kricesi (Nêhinawêwin ᓀᐦᐃᓇᐍᐏᐣ) — Kuzey Manitoba^da 4.500 kişi anadilini konuşur.
  7. Orman Krileri ve Orman Kricesi (Nīhithawīwin) — Kuzey Manitoba ve Saskatchewan^da.
  8. Ova Krileri ve Ova Kricesi(Nēhiyawēwin ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ) — Manitoba, Saskatchewan, Alberta ve Montana'da 34.000 kişidir.

Kaynakça

  1. ^ "Statistics Canada: 2006 Census". 16 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2012. 
  2. ^ Virginia Phyllis Petch (1998), Relocation and loss of homeland, the story of the Sayisi Dene of Northern Manitoba 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. A Thesis presented to the University of Manitoba in partial fulfillment of the requirements of a Doctor of Philosophy in Anthropology, The University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, June, 1998
  3. ^ "Moose Cree First Nation community profile". 10 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Saskatchewan</span> Kanadanın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâleti

Saskatchewan, Kanada'nın Batı Kanada bölgesindeki bir eyâletidir. Kuzey Amerika'nın merkezinde yer alır. Komşu eyaletleri Manitoba ve Alberta'dır. Güneyinde ABD'nin Montana ve Kuzey Dakota eyâletleri, kuzeyinde ise Kanada eyâletlerinden Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Ovalar</span> Rocky Dağlarının doğusu boyunca uzanan geniş bir bozkır alanı

Büyük Ovalar ya da Büyük Düzlükler Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada toprakları üzerinde, Rocky Dağları'nın doğusu boyunca uzanan geniş bir bozkır alandır. Bu alan ABD'deki Kolorado, Kansas, Montana, Nebraska, Yeni Meksika, Kuzey Dakota, Oklahoma, Güney Dakota, Teksas ve Wyoming eyaletlerinin; Kanada'da ise Alberta, Manitoba ve Saskatchewan bölgelerinin bazı kısımlarını içine alır. Kanada'da bu bölge Kanada Bozkırları olarak bilinir. Yerli kültür grubunu Ova Kızılderilileri oluşturur.

Kanada Kızılderilileri, Kanada'da Eskimo İnuitler ile melez Métisler dışında kalan bütün Kanada yerlileri için kullanılan niteleme olup Kanada'da resmi olarak İlk Milletler adı kullanılır. Kanada'da Kızılderili (Indian) adı hâlâ yasal bir terim olsa da resmî olarak kullanımı günümüzde oldukça azalmıştır. Kanada Kızılderililerinin sayısı 2006 sayımına göre 698.025 kişidir. Şu an için Kanada tarafından kabul edilen 630 kabile hükûmeti yasal olarak tanınmaktadır ve bunların kabaca yarısı Ontario ile Britanya Kolumbiyası eyaletlerinde bulunmaktadır. Kanada'da yasal olarak yaşamak zorunda oldukları kısıtlayıcı yerlere Kızılderili rezervi adı verilir. Günümüzde Kanada Kızılderililerine karşı sistemik ırkçılık hâlâ uygulanmaktadır. eğitim ve öğretimleri yirminci yüzyılın ortalarına kadar ırkçı asimilasyon politikaları gereği oluşturulan Kanada Kızılderili yatılı okullarında yapılıyordu. Kızılderili Kütüğüne kayıtlı olanların hakları kayıtsız olanlara göre fazladır. Kızılderili işlerinden Kanada Kızılderili ajanı sorumludur.

<span class="mw-page-title-main">UTC-06.00</span>

UTC−06:00, UTC'den 6 saat geri zaman dilimi.

<span class="mw-page-title-main">Krice</span>

Krice ya da Kri dili veya Kri dilleri, daha çok Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ve Alberta'dan Labrador'a kadar uzanan bölgede, biraz da Amerika Birleşik Devletlerinde Montana eyaletinin kuzey orta sınır bölgesinde Kriler tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. 2006 sayımına göre konuşanı 117.400 kişidir ve Kanada'daki konuşanı en fazla olan Amerika yerli dilleri içinde birinci sıradadır.

<span class="mw-page-title-main">Nakotalar</span>

Nakotalar ya da Hoheler, esas vatanları Amerika Birleşik Devletlerinde Büyük Düzlüklerin kuzeyi ile Kanada olan, günümüzde daha çok Saskatchewan'da, bir kısmı da Alberta, güneybatı Manitoba, kuzey Montana ve batı Kuzey Dakota'da yaşayan ve dilleri Batı Siyu dillerinin Dakota dilleri bölümüne giren Kızılderili halkı. Çok yakın akraba oldukları Nakodalar (Stoney) ile birlikte Siyulara oldukça yakındırlar. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Kanada'da 5.000 kişilik etnik Nakota arasında anadilini konuşabilen ancak 250 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Nakodalar</span>

Nakodalar ya da eskiden Stoneyler, esas vatanları Amerika Birleşik Devletlerinde Büyük Düzlüklerin kuzeyi (Montana) ile Kanada olan, günümüzde daha çok Alberta ile Saskatchewan'da yaşayan ve dilleri Batı Siyu dillerinin Dakota dilleri bölümüne giren Kızılderili halkı. Çok yakın akraba oldukları Nakotalar (Assiniboine) ile birlikte Siyulara oldukça yakındırlar. Ova Kızılderilileri kültür grubuna dahildirler. Anadillerini konuşabilen Nakodalar 2001 yılındaki rakamlara göre 2.300 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Kanada Atabaskları</span>

Kanada Atabaskları, Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

<span class="mw-page-title-main">Kanada'nın bölgeleri listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Kanada'nın bölgeleri, Kanada'nın herhangi bir yasal tanımlaması olmayan, modeline göre üçlü, dörtlü, beşli, altılı ya da yedili olarak sınıflandırılan, siyasi ve coğrafî tanımına göre farklılaşan alanlar.

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada</span> Kanadanın bir bölgesi

Batı Kanada, Kanada'nın coğrafi ve siyasi farklı farklı tanımlanan batı bölgesi. Siyasi olarak, Kanada'nın güneybatısına denk düşen ya da bir başka deyişle Ontario'nun batısında kalan Manitoba, Alberta, Saskatchewan ve Britanya Kolumbiyası eyaletleri olmak üzere dört eyaletten oluşan bölgedir. Coğrafi olarak, bu siyasi dört eyalete ayrıca Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut'tan oluşan topraklar da dahil edilir. Fakat bu üç toprak günümüzde daha çok Kuzey Kanada bölgesinde ele alındığı için Batı Kanada adı coğrafi tanımlamadan ziyade dört eyaletten oluşan siyasi tanımlama olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Kanada</span>

Doğu Kanada, Kanada'nın coğrafi ve siyasi olarak farklı tanımlanan doğu bölgesi. Siyasi olarak, Kanada'nın güneydoğusuna denk düşen ya da bir başka deyişle Manitoba'nın doğusunda kalan Ontario, Québec, Newfoundland ve Labrador, New Brunswick, Prens Edward Adası ve Yeni İskoçya eyaletleri olmak üzere altı eyaletten oluşan bölgedir. Coğrafi olarak, Kanada'nın doğusuna verilen genel addır.

<span class="mw-page-title-main">Naskapiler</span>

Naskapiler, Kanada'da Doğu Québec ve Labrador'da yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi bir Kızılderili halkı. Kendileri rengeyiği avcısı göçebe olsa da en yakın akrabaları olan İnnular yerleşiktir ve her iki halkın birlikte nüfusu 18.000 kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Naskapiler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Ova Kricesi ya da Ova Kri dili, çoğu Kanada'nın batısındaki Manitoba, Saskatchewan ve Alberta eyaletlerinde, ufacık bir kısmı da Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Montana eyaletinde yaşayan Ova Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. En yakın akrabası "th" () sesini kullanan Orman Kricesidir ve ondan "y" () sesini kullanmasıyla ayrılır. Kri dilleri konuşma sahasının en batısında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Ova Krileri</span> Bir Kızılderili halkı

Ova Krileri, çoğu Kanada'nın batısındaki Manitoba, Saskatchewan ve Alberta eyaletlerinde, ufacık bir kısmı da Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Montana eyaletinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan ova yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Ova Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Orman Kricesi ya da Orman Kri dili, Kanada'nın kuzey Manitoba ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Orman Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. En yakın akrabası "y" () sesini kullanan Ova Kricesidir ve ondan "th" () sesini kullanmasıyla ayrılır. Kri dilleri konuşma sahasının en batısında yer alır.

Ova Krileri, Kanada'nın kuzey Manitoba ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Orman Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve güneybatıda Ova Krileri, doğu ve güneydoğuda Bataklık Krileri ile çevrilen Orman Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Denelerdir.

Bataklık Kricesi ya da Bataklık Kri dili, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Bataklık Krileri tarafından konuşulan Algonkin dilleri ailesinin Merkezî Algonkin dilleri grubundan Kricenin lehçesi olan Kızılderili dilidir. Kri dilleri konuşma sahasının merkezinde yer alır.

Bataklık Krileri, Kanada'nın Manitoba, Ontario ve Saskatchewan eyaletlerinde yaşayan Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Subarktik yerlisi Krilerden bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Bataklık Krileri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. Batı ve kuzeybatıda Orman Krileri, güneybatıda dar bir alanda Ova Krileriyle ve güneydoğuda Moose Krileri ile çevrilen Bataklık Krilerinin kuzey komşuları Atabasklardan olan Sayisi Deneleri, güney komşuları ise Merkezî Algonkin halklarıdır.

Merkezî Algonkin dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nde ve Kanada'da konuşulan Algonkin dilleri ailesinden Amerika yerli dilleri alt grubu.