İçeriğe atla

Krikler

Krikler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Din
Diğer

Krikler veya diğer kullanımıyla Muskogiler (kendilerini Mvskokē diye adlandırırlar), Kuzey Amerika'nın orta güneyini (Güney Amerika Birleşik Devletleri) uzun süre kontrol etmiş olan bir Kızılderili halkı. Günümüzde Oklahoma, Alabama, Georgia ve Florida eyaletlerinde yaşarlar. En yakın akrabaları Seminolelerdir. Her iki (Krik ve Seminole) halk da Maskoke dillerine giren aynı dili (Krikçe ya da Maskokece) konuşur.

Tek harf farkla birbirinden ayrılan ve ABD'de yaşayan Krik (Creek) halkını, Kanada'da yaygın olan Kri (Cree) halkıyla karıştırmamak gerekir.

Mississippi kültürünün varisleridir. Tarihte coğrafi olarak iki ana gruba ayrılırlar. Coosa ile Tallapoosa nehirlerinin kıyılarında yaşayanlar Yukarı Krikler (Upper Creeks), Chattahoochee ile Flint nehirlerinin kıyılarında yaşayanlar ise Aşağı Krikler (Lower Creeks) adını alır.

1811 Kuyrukluyıldızı ve depremlerin oluşması beraberinde kehanet yorumlarını getirmiş ve bütün bunlardan etkilenen Yukarı Krikler, Şavnilerin şefi Tecumseh tarafından Avrupalı Amerikalılar'ın işgaline karşı direnişlerinde desteklendiler. 1812 Savaşında Amerika Birleşik Devletlerine karşı Britanya İmparatorluğu yanında yer aldılar. Krik halkının Aşağı ve Yukarı Krikler olarak ikiye bölünmesi Kızıl Sopa Savaşı ya da Krik Savaşı (1813–1814) denilen iç savaşı çıkardı. Fort Jackson Antlaşmasında 93,000 km² toprağı Beyazlara devretmek zorunda kaldılar.

George Washington'un uygarlaştırma planına göre 19. yüzyılda "uygarlaştırılan" Beş Uygar Kabile (Çerokiler, Çikasovlar, Çoktavlar, Krikler ve Seminoleler) arasında yer alırlar.

1830 yılındaki Kızılderili Tehciri (Indian Removal) sırasında ana yurtlarından çıkarılarak diğer kabilelerle birlikte Kızılderili Toprakları denilen verimsiz toplama alanına sürüldüler.

Krikler, Oklahoma eyaletinde federal olarak tanınan ve Muscogee (Creek) Nation adıyla bilinen ana idari birlikte toplanırlar. Ufak bir kabilesi de Poarch Band of Creek Indians adıyla Alabama eyaletinde idari birlik oluşturur ve federal olarak tanınır. Kriklerden çok ufak bir kısmı da aynı dil ailesinden akraba Kızılderililerle birlikte Louisiana eyaletinde Koasatilerin yanına ve Alabama eyaletinden çıkarılıp Teksas eyaletine sürülen Alabamaların yanına yerleştirilmişlerdir.

Tarihteki Krik liderleri arasında Tastanaki Hopayi, Tastanagi Rakke, Tomochichi sayılabilir.

Alt gruplar

Tarihte coğrafi olarak iki ana gruba ayrılırlar:[1]

  • Yukarı Krikler (Upper Creeks): Coosa ile Tallapoosa nehirlerinin kıyılarında yaşayan kabileler:[2]
    • Abihka / Arbeka (A·peh·kv)
    • Atasi
    • Coosa
    • Hilibi / Hillabee (He·lv·pe)
    • Holiwahali
    • Okchai
    • Pakana
    • Tukabahchee / Tukapahchee (To·ke·pah·ce)
  • Aşağı Krikler (Lower Creeks): Chattahoochee ile Flint nehirlerinin kıyılarında yaşayan kabileler:[2]
    • Coweta (Kv·we·tv)
    • Eufaula (Yo·fa·lv)
    • Kasihta / Cussetah (Kv·seh·tv)

Klanlar

Krikler 2 ana kanatta (Ak ve Kızıl Kanat) toplanan 15 klandan oluşur[3]

Klan İngilizce tercümesi Türkçe anlamı Totemi
Hathaga White Side Ak Kanat < hvt·kē = beyaz (white)[4]
Hota'lga'lgi Wind Clan Rüzgâr Klanı ho'tvle = rüzgâr (wind)[3]
Kona'lgi Skunk Clan Kokarca Klanı ko·no = kokarca (skunk)[4]
Itchaswa'lgi Beaver Clan Kunduz Klanı ec·cas·wv = kunduz (beaver)[4]
Nokosa'lgi Bear Clan Ayı Klanı no·ko·se = ayı (bear)[4]
Yaha'lgi Wolf Clan Kurt Klanı yv·hv = kurt (wolf)[4]
Fuswa'lgi Bird Clan Kuş Klanı fuswv = kuş (bird)[3]
Tchokota'lgi Red Side Kızıl Kanat < ca·tē = kızıl (red)[4]
Aktayatcha'lgi ? ? ?
Tcla'lgi Fox Clan Tilki Klanı cu·lv = tilki (fox)[4]
Katca'lgi Panther Clan[3]Puma Klanı kac·cv = kaplan (tiger);[4] muhtemelen Florida puması (Puma concolor couguar/coryi)
Kowakatcu'lgi Wildcat Clan Yaban kedisi Klanı kowa'kuce = yaban kedisi (wildcat)[3]
Ahalagu'lgi Potato Clan Patates Klanı aha' = patates (potato);[3] tatlı patates (Ipomoea batatas)
Halpata'lgi Alligator Clan Aligator Klanı hvlpv'tv = aligator (alligator)[3]
Wotka'lgi Raccoon Clan Rakun Klanı wot·ko = rakun (raccoon)[4]
Sopakta'lgi Toad Clan Kurbağa Klanı so·pak·tv = kurbağa (toad)[4]
Itcoa'lgi Deer Clan Geyik Klanı e·co = geyik (deer)[4]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Muscogee (Creek) Nation Official Tribal Website". 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012. 
  2. ^ a b "Access Genealogy: Muskogee Indian Tribe, History". 17 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012. 
  3. ^ a b c d e f g "Clans of the Creeks". 16 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012. 
  4. ^ a b c d e f g h i j k "Creek Language Project: English - Creek". 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2012. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Massachusetts</span> Amerika Birleşik Devletlerinde eyalet

Massachusetts, ABD'nin kuzeydoğu kıyısında, New England bölgesinde yer alan bir eyalettir. En büyük şehri ve başkenti Boston şehridir. Eyaletin adı bir Amerikan yerli kabilesi olan Massachusett kabilesinden gelmektedir ve bu kabilenin dilinde massachusett "büyük tepeler bölgesi" anlamına gelmektedir. Tarihsel olarak Massachusetts ülkenin en liberal ve günümüzde sosyo-ekonomik açıdan en gelişmiş eyaletlerindendir. Kişi başı gelir Connecticut, Maryland gibi benzer özellikteki eyaletlerle birlikte devamlı olarak ülke genelinde ilk 5 içerisinde yer alır. 6 milyonun üzerindeki nüfusu ve nispeten küçük yüz ölçümüyle ülkenin en yoğun nüfus bölgelerinden bazılarını barındırır.

<span class="mw-page-title-main">Çerokiler</span>

Çerokiler, tarihi olarak yurtları Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğu eyaletleri olan ve daha sonra da beyazlarca yurtlarından zorla sürülen ve platolarda yaşamaya mahkûm edilen Kızılderili halkı. En yakın akrabaları İrokua (Iroquois) Kızılderilileridir. Çerokiler, Beş Uygarlaştırılmış Kabileden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Algonkinler</span>

Algonkinler, Kanada'nın Québec ve Ontario eyaletinde yaşayan Anişinabelerden Algonkin halklarının Kuzey Algonkinleri grubundan Kuzeydoğu Kızılderilileri kültür grubundan bir Kızılderili halkı. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Algonkinler de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

Tastanaki Hopayi, Kriklerden Kızılderili reisi ve 1780'lerden 1832 yılında ölümüne kadar Chattahoochee ile Flint nehirlerinin kıyılarında yaşayan Aşağı Krikler boyunun temsilcisi. Tvstanagi Rakkē ile birlikte Krik Ulusal Konseyinin liderliğini de yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Fort Jackson Antlaşması</span>

Fort Jackson Antlaşması ya da Kriklerle 1814 Antlaşması, Horseshoe Bend Muharebesinde Amerika Birleşik Devletleri müttefik güçleri tarafından Red Stick Kriklerinin yenilgiye uğratılmasından sonra 9 ağustos 1814 tarihinde Wetumpka, Alabama yakınlarında Fort Jackson'da Kriklerle imzalan ve Krik Savaşını (1813–1814) bitiren antlaşma.

<span class="mw-page-title-main">Krikçe</span>

Krikçe ya da Krik dili, Amerika Birleşik Devletlerinde Oklahoma, Alabama, Georgia ve Florida eyaletlerinde Krikler ile Seminoleler tarafından konuşulan Maskoke dilleri ailesinden bir Kızılderili dilidir. Konuşanı 6.213 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Tanana Chiefs Conference</span>

Tanana Chiefs Conference, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska denen coğrafi bölgesinde Güney Alaska Atabaskları haricindeki 10.000 den fazla bütün Alaska Atabaskları denen yerli kabile üyelerine sağlık, eğitim, istihdam, toplumsal ihtiyaçlar, doğal kaynak proğramları ile aile hizmetleri sunan kâr amacı gütmeyen yerel şirketler birliği (konsorsiyum). Alaska Yerli Bölge Şirketlerinden kâr amaçlı Doyon, Limited'in etki alanındaki 42 köyde 41 geleneksel kabile yapılanmasına göre faaliyet gösterir. Bugün TCC, üye kabilelerin siyasi, ekonomik, yasal ve sosyal savunucu olmuştur. Adını Tanana Nehrinden alır.

Pasifik Atabask dilleri ya da Pasifik Kıyısı Atabask dilleri, Kuzey Amerika'nın batısında Pasifik kıyılarında, Amerika Birleşik Devletlerinin Kaliforniya ve Oregon eyaletlerinde yaşayan Pasifik Atabaskları tarafından konuşulan ve 7 dilden oluşan Atabask dillerinin bir alt grubudur. Konuşanları yaklaşık 50-100 kişidir.

Nikola Salişleri ya da Nikolalar, Kanada'nın Britanya Kolumbiyası eyaletindeki Nicola Country yöresinde, özellikle de Nicola Nehri civarında yaşayan, avcı ve toplayıcı, Plato Kızılderilileri kültür grubundan Kızılderili konfederasyonu. Politik ve kültürel birlik olan federasyon, Aşağı Nikolalar adıyla Scw'exmx boyundan Nlakapamuklar ile Yukarı Nikolalar adıyla Spaxomin boyundan Okanaganların birlikteliğidir. Saliş halkları içindeki İç Salişleri alt grubunda yer alırlar. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Nikola Salişleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Seminoleler</span>

Seminoleler, Amerika Birleşik Devletleri'nin Florida eyaletinde yaşarlarken sonradan Kızılderili Tehciri sırasında Oklahoma'ya yerleştirilen, Güneydoğu Kızılderilileri kültür grubundan Maskoke halklarının Krikler ile Mikasukiler kabileleri tarafından oluşturulan birleşik bir Kızılderili halkı. Maskoke dilleri ailesine giren Krikçe ile Mikasukice konuşurlar ve en yakın akrabaları Alabamalar, Koasatiler, Çoktavlar ve Çikasovlar gibi Kızılderililerdir. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Seminoleler de yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili Tehciri</span>

Kızılderili Tehciri, 19. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetiminin politikası olarak, güneyde Mississippi Nehri'nin doğusunda yaşayan Amerika Birleşik Devletleri Kızılderililerinden Çerokiler, Çikasovlar, Çoktavlar, Krikler ve Seminolelerden oluşan Beş Uygar Kabilenin MississippiNehri'nin batısına ve kuzeydeki daha ufak kabilelerin Kızılderili Toprakları'na tehcir ettirilmesidir. Kızılderili Tehcir Yasasının Amerika Birleşik Devletleri başkanı Andrew Jackson tarafından 26 Mayıs 1830 tarihinde imzalanmasından sonra yürürlüğe konmuştur. Tehcire karşı direniş gösteren kimi kabileler Kızılderili Savaşları denen bir dizi savaşa girmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kızılderili savaşları</span> Kuzey Amerika yerlilerinin beyaz yerleşimciler tarafından boyunduruk altına alınması

Kızılderili savaşları ya da ABD Kızılderili savaşları, Yeni Dünya'da Kuzey Amerika'nın yerlisi ABD Kızılderilileri ile Eski Dünya'dan gelen Avrupalı göçmen yerleşimciler arasında patlak veren ve 1622-1924 yıllarında aralıklı olarak asırlara yayılan Amerikan Bağımsızlık Savaşı öncesi ve sonrası bir dizi çatışmalar silsilesidir. Savaşın ana sebebi, keşfedildiği andan itibaren Amerika kıtasını doğudan işgal etmeye başlayan Avrupalı sömürgecilerin sürekli artması ve bu artış sonunda yerlileri batıya sürmeleridir. Bu savaşlar Amerika kıtasının doğu kıyısından batı kıyısına kadar genişlemenin mukadder olduğunu ifade eden Kader Manifestosu gibi ideolojiler tarafından teşvik edildiği gibi, politik kaygıyla zorla ya da antlaşmalarla Kızılderili Tehciri gibi etnik temizlik hareketleri de savaşların tetikleyici unsurlarıdır. Bu savaşlar sırasında ABD Kızılderili katliamları da görülür.

<span class="mw-page-title-main">Paluslar</span>

Paluslar, Amerika Birleşik Devletleri'nin güneydoğu Washington, kuzey merkezî Idaho ve kuzeydoğu Oregon eyaletlerinde Palouse bölgesinde yaşayan, Plato Kızılderilileri kültür grubundan ve Sahaptinlerden göçebe bir Kızılderili halkı. Diğer ABD Kızılderilileri gibi Çinuklar da yasal olarak Kızılderili rezervasyonu adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar. En yakın akrabaları diğer Sahaptinler ile Nimipulardır.

<span class="mw-page-title-main">Aşağı Tananalar</span>

Aşağı Tananalar ya da Aşağı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesiyle Fairbanks North Star Borough ilçesinde Tanana nehrinin Yukon Nehri'ne döküldüğü aşağı kısımlarında Tanana kasabasından yukarıki mecralarında ve civarında taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik etnik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananalar</span>

Yukarı Tananalar ya da Yukarı Tanana Atabaskları, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin İç Alaska coğrafi bölgesindeki Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinin Tanana Nehri'nin yukarı kısımlarında ve Kanada'da Yukon topraklarında Beaver Creek yöresinde taygada yaşayan, sığın avlayan avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, önceleri animist ya da şamanist iken sonradan Hristiyan olan Alaska Atabasklarından Kızılderili halkı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik etnik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Northway, Alaska</span>

Northway — Amerika Birleşik Devletleri ne bağlı Alaska eyaletinin Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinde Alaska Atabasklarından Yukarı Tananalarca meskun olan bir yerleşim. Toplam alanı 54.2 km² olan yerleşimin nüfusu 2010 yılına göre nüfusu 71 kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Northway Village, Alaska</span>

Northway Village — Amerika Birleşik Devletleri ne bağlı Alaska eyaletinin Southeast Fairbanks Census Area sayım bölgesinde Alaska Atabasklarından Yukarı Tananalarca meskun olan bir sayım yerleşimi. Toplam alanı 7.1 km² olan yerleşimin nüfusu 2010 yılına göre nüfusu 98 kişidir. Northway, Alaska ile karıştırmamak gerekir.

ABD Kızılderilileri federal kabileleri ya da federal olarak tanınan ABD Kızılderili kabileleri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaleti dışında Kıta ABD'sinde yaşayan ABD Kızılderililerinin oluşturduğu ve Kızılderili İşleri Bürosu tarafından federal olarak tanınan kabile birlikleridir ya da "kabile" (tribe) statüsü alan Kızılderili rezervasyonu sakinlerinin topluca resmi adlarıdır. İlgili yasalar gereği oluşturulan kabile birlikleri bu sayede ABD hükûmetince kolayca izlenebilir duruma gelmiştir ve güncel liste Federal Register adlı resmi gazetenin 2012 yılındaki sayısında yayımlanmıştır. Buna göre ABD Kızılderilileri 566 kabile birliğinden oluşur ve her biri bağımsız federal yapı olarak tanınır. Alaska eyaletindeki benzerleri ise Alaska yerlileri kabile birlikleridir. Federal olarak tanınmayıp eyalet bazında tanınan kabileler ise ABD Kızılderilileri eyalet kabileleri adı altında listelenir.

<span class="mw-page-title-main">Teksas Kızılderilileri</span>

Teksas Kızılderilileri, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Teksas eyaletinde yaşayan Kızılderili halkları. Alaska'dan sonra en büyük araziye sahip ikinci eyalet olan Teksas'ta günümüzde federal olarak tanınan ve Teksas dışından tehcir edilen yalnızca iki Kızılderili rezervasyonu bulunmaktadır.