Kosova'daki Yahudilerin tarihi
Kosova'daki Yahudilerin tarihi bazı istisnalar hariç Sırbistan'daki Yahudilerin tarihinin aynasıdır. İstisnalardan biri Holokost sırasında İtalya hakimiyetindeki Arnavutluk'a bağlı Kosova döneminde yaşananlar ve bir diğer istisna da 1999'da Sırbistan'dan ayrılırken gerçekleşen 1998-1999 Kosova Savaşı dönemidir.
Osmanlı Hakimiyeti
Osmanlı İmparatorluğu bölgeyi fethetmeden önce Balkanlar'daki Yahudilerle ilgili belgelerde eksik bilgiler bulunmaktadır. Balkanlardaki Yahudi cemaatlerinin sayısı 15. ve 16. yüzyılda İspanyol ve Portekiz engizisyonlarından kaçan Yahudi mültecilerin buraya varmalarıyla arttı. Osmanlı Padişahı II. Bayezid Yahudilere kucak açtı. Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yahudiler başta tuz ticareti olmak üzere eyaletler arası ticaretle uğraştı.[1]
1455 Türk kadastro vergi sayımına göre bugünün Kosova'sının %80'ini elinde bulunduran Branković Hanedanlığı'na bağlı topraklarda Vıçıtırın'da bir Yahudi evi bulunmaktaydı.
1899'da yayınlanan Avusturya istatistiklerine göre:[2]
- 182,650 Arnavut: (%47.88)
- 166,700 Sırp: (%43.7)
- Kalan %8.42: Ulahlar, Türkler, Çerkesler, Çingeneler ve Yahudiler
Yugoslavya Hakimiyeti
II.Dünya Savaşı'ndan sonra Sırbistan Krallığı Karadağ Krallığı'yla birleşti, ardından Slovenya ve Hırvatistan devletleriyle birleşip Yugoslavya Krallığı oluşturuldu. Nüfusunun çoğu Arnavutlar tarafından oluşan Kosova Sırbistan'a dahildi. Bu dönemde Kosova'da 500 Yahudi yaşıyordu.[3]
Günümüz Kosova'sında bulunan topraklarda 1921 nüfus sayımına göre nüfusu 439,010'du:
Dinlere göre:
1941'de Kosova İtalyan kontrolündeki Arnavutluk'a dahil oldu ve Yahudiler Nazilerin uyguladığı Holokost'tan korundu. Temmuz 1943'te İtalya savaştan çekilince bölge Almanların eline geçti ve Yugoslav partizanları ve Yahudileri ortadan kaldırmak için Skanderbeg Taburu getirildi. 1944'te komünist partizanlar Kosova'yı ele geçirdi ve Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin parçası yaptı.
Savaş Sonrası Cemaat
Yugoslavya Yahudi Cemaatleri Federasyonu başkent Belgrad'da II.Dünya Savaşı'nın ardından Yahudilerin İsrail'e göç etme hakkının sağlanması için lobi oluşturmak amacıyla kuruldu.[4]
II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yahudilerin yarısından fazlası İsrail'e göç etmeyi tercih etti. Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'ne bağlı her Cumhuriyet gibi Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Yahudi cemaatleri de Yugoslavya Yahudi Cemaatler Federasyonu'nca idare edildi. Fakat bu Federasyon 1990'larda Yugoslavya'nın dağılmasıyla son buldu.
Yugoslav Savaşları
Sırp Yahudileri II. Dünya Savaşı'ndan 1990'lara kadar huzurlu bir yaşam sürdürdü. 1991 nüfus sayımına göre Kosova'da 112 Yahudi vardı. Soğuk Savaş'ın bitmesiyle Yugoslavya dağıldı ve Hırvatistan ve Bosna savaşları patlak verdi. 1990'larda Sırp lider Slobodan Milošević güçlerini Kosova'da toplayınca Kosova Kurtuluş Ordusuyla Kosova'nın bağımsızlığı için savaş başladı. 1999'da uluslararası güçler Sırp ordularını Kosova'dan çıkarttı. Bu karmaşa sırasında başkent Priştine'deki son 50 Yahudi kültür ve dil bağı olan Sırbistan'a kaçtı.
Bağımsız Kosova
Bugün Kosova'da çok az Yahudi vardır. Priştine'deki küçük Yahudi cemaatinin lideri Čedomir Prlinčević'e göre Yahudiler Sırp hâkimiyeti sırasında Kosova'da güvenli bir şekilde yaşayan Yahudilerin evleri savaş çıkınca yağmalanıp vandallığa uğradı; Kosova güçleri ise bu olaylara göz yumdu. Yalnız kalan küçük Yahudi cemaati Arnavutça ve Türkçe konuşmaktadır.[5] Cemaatte sayıları 50'yi bulan 3 aile yaşamaktadır. Ülkede sinagog veya Yahudi okulu yoktur. İşsizliğin yaygın olduğu Kosova'da Yahudilere yardım Amerikan Birleşik Yahudi Dağıtım Komitesince yapılmaktadır. Arnavutlarla karışık evlilikler gerçekleşmiştir. Prizren'in Yahudi cemaatinin lideri Votim Demiri'nin babası Arnavuttur.[6] Kosova'yla iyi ilişkiler içinde olan İsrail, Slobodan Milošević rejimindeki Kosova'daki mağdur Müslüman halka savaş döneminde insani yardımlarda bulunmuştur.[7] Fakat savaş sırasına Sırpların tarafında olan Yahudiler de vardı. İsrail'in Sırbistan ile güçlü ekonomik bağları bulunduğundan Kosova Cumhuriyetini tanıma konusunda çekimserdir.
Ayrıca bakınız
- Yahudilik
- Sırbistan'daki Yahudilerin tarihi
Notlar
| a. | ^ The original Turkish-language copy of the census is stored in Istanbul's archives. However, in 1972 the Sarajevo Institute of Middle Eastern Studies translated the census and published an analysis of it Kovačević Mr. Ešref, Handžić A., Hadžibegović H. Oblast Brankovića - Opširni katastarski popis iz 1455., Orijentalni institut, Sarajevo 1972. Subsequently others have covered the subject as well such as Vukanović Tatomir, Srbi na Kosovu, Vranje, 1986. |
Kaynakça
- ^ "Virtual Jewish History Tour - Serbia and Montenegro". 28 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2010.
- ^ Detailbeschreibung des Sandzaks Plevlje und des Vilajets Kosovo (Mit 8 Beilagen und 10 Taffeln), Als Manuskript gedruckt, Vien 1899, 80-81 (Almanca)
- ^ Romano, Jasa (1980). Jews of Yugoslavia 1941 – 1945. Federation of Jewish Communities of Yugoslavia. ss. 573-590.
- ^ "Jews of the Former Yugoslavia After the Holocaust". 25 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2010.
- ^ Spritzer, Dina (17 Şubat 2008). "Independence at a time of uncertainty for Kosovo's Jews". Jewish Telegraphic Agency. 20 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2010.
- ^ Jordan, Michael J. (3 Aralık 1999). "Jews in Kosovo city share fate and struggle of Albanians". Jewish Telegraphic Agency. 28 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2010.
- ^ Mizroch, Amir (19 Şubat 2008). "Israel won't recognize Kosovo, for now". Jerusalem Post. 16 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
