İçeriğe atla

Korikoslu Hayton

Hayton'un La Flor des Estoires adlı eserinden bir resim, Hayton'un Moğollar hakkındaki raporunu 1307'de Papa V. Clemens'e ilettiğini gösteriyor.

Korykoslu Hayton (ayrıca Hethum, Het'um ve varyantları;[1] ErmeniceՀեթում Պատմիչ; y. 1240 – y. 1310/1320[2]) bir Orta Çağ Ermeni asilzade, keşiş ve tarih yazarıdır.

Hayton La Flor des estoires de la terre d'Orient ("Doğu Tarihlerinin Çiçeği";[2] LatinceFlos historiarum terre Orientis) kitabının yazarıdır. Asya tarihi, özellikle Müslüman fetihleri ve Moğol istilası hakkında, 1307'de Papa V. Clemens'in isteği üzerine Poitiers'deyken yazdırdığı tarih yazımı çalışması. Eski Fransızca orijinal metin, aynı zamanda Latince bir çeviri de hazırlayan Nicolas Faulcon tarafından kaydedildi. Bu çalışma Geç Orta Çağ'da geniş çapta yayıldı ve Batı Avrupalıların Doğu hakkındaki görüşlerini şekillendirmede etkili oldu.[3]

Hayatı

I. Hethum, Premostensian tarikatına giriyor.

Kilikya'daki Ermeni Hethumid Hanedanı'nın etkili bir üyesi olan Hayton, Korikos'un lordu prens Oshin'in (ö. 15 Ocak 1265) oğlu ve kral I. Hethum ile diplomat, yargıç ve askeri subay Sparapet Sempad'in küçük erkek kardeşiydi.[2][4] Muhtemelen y. 1230 ve 1245'te Korikos şehrinin valisi oldu.[5]

1299'da Marian yeminini yerine getirmek için Paris'e hac yolculuğu yapmıştır. 1305 yılında Kıbrıs'ta Bellapais Manastırı'nda Premontestian tarikatına katılmıştır. Kıbrıs kronolojisi, Hayton'un 1294'te küçük kuzeni Kral II. Hethum'a karşı komplo kurması nedeniyle sürgüne zorlandığını göstermektedir. 1307'de, oradaki Premostensian manastırından önce olduğu gibi, Papa V. Clemens'in ana ikametgâhı olan Poitiers'teydi.[6] Papa'nın isteği üzerine Tarih çalışmasını burada yazdırdı. Poitiers'deki siyasi amacı Kıbrıs'ın sevilmeyen kralı II. Henri'ye karşı Kıbrıs tahtını gasp eden Surlu Amalrik'in desteğini kazanmak[4] ve Moğollarla ittifak halinde yeni haçlı seferini savunmaktı. II. Hethum'un 1307'de öldürülmesinin ardından Hayton, Kilikya Ermenistanı'na dönmüş ve burada manastır hayatını geride bırakarak silahlı kuvvetlerin komutanı olmuştur. Ölüm tarihi bilinmemektedir; en son 1309'da hayatta olduğu ve Amalrik adına hareket ettiği kaydedilmiştir. 1314 yılında Adana Konsili'nde mevcut olduğu kaydedilen bir Haytonus, Armeniorum dux generalis'in Korikoslu Hayton ile özdeşleştirilmesi yönündeki öneri (Charles Kohler tarafından 1906 Tarih baskısının önsözünde yapılmıştır), Hayton Ermeni isminin her yerde bulunması sebebiyle ana akımda kabul görmemiştir.

Hayton'un kızı Korikoslu Isabel (1282-1310), 1307'den 1320'ye kadar Kilikya Ermenistanı'nın kralı II. Levon'un oğlu Oshin ile evli kalmıştır. Oğlu Korikoslu Oshin, 1320'den itibaren Kilikya Ermenistanı'nın naibi olmuştur, bu da muhtemelen Hayton'un artık hayatta olmadığını göstermektedir.[7]

La Flor des estoires de la terre d'Orient

Hayton, Fransa'dayken Orta Çağ'ın ilk coğrafyalarından biri olan Asya coğrafyasını La Flor des estoires de la terre d'Orient ("Doğu Tarihlerinin Çiçeği" LatinceFlos historiarum terre Orientis) derledi. Eser, eşit olmayan uzunluklarda dört kitaptan oluşuyor, ana kısmı 3. kitapta yer alıyor ve bundan sonra eserin tamamı bazen Moğolların ve Moğol istilalarının tarihini veren "Tatarların Tarihi" olarak anılmaktadır.

Hayton, Moğol tarihi için Möngke Han'ın (1250'ler) hükümdarlığına kadar olan dönemi kaynak olarak Estoires des Tartars ("Tatarların Tarihi") olarak adlandırır; daha yakın tarihli olaylar için ise büyük amcası kral I. Hethum ve onun deneyimlerine güvenir. Ayrıca Haçlı Seferleri tarihi hakkında batılı kaynaklardan bilgi alır ve büyük olasılıkla Giovanni da Pian del Carpine ve Marco Polo'nun seyahat günlüklerinden yararlanır.

I. Kitap, Asya coğrafyasını Hitay (Çin), Tars (Uygurlar), Türkistan, Harezmiye, Kumanya, Hindistan, İran, Medya, Ermenistan, Gürcistan, Keldani, Mezopotamya, "Türklerin Ülkesi" (Selçuklular) ve Suriye krallıklarına bölünmüş olarak tanımlar.

II. Kitap, "Sarazenlerin Efendiliği"ni, yani 7. yüzyıldaki Müslüman fetihlerini ve sonraki Halifeleri anlatır.

"Tatarların Tarihi" olarak bilinen 3. Kitap, Moğol İmparatorluğu'nun yükselişini ve Yakın Doğu'daki son olayları, özellikle de Ermeni krallığının tarihi ve onun Moğol İlhanlıları ile etkileşimini anlatıyor. 1236'dan beri ona bağlıydı.

Kitap 4, Kutsal Topraklar'da yenilenen bir haçlı seferinin sonuna kadar Hristiyan âleminin Moğol İmparatorluğu ile önerilen ittifakını tartışıyor. Çalışma, Hayton'un İlhanlılarla ittifak halinde düzenlenmesini önerdiği yeni bir Haçlı seferi planıyla son buluyor. Hayton'un bu İlhanlı ittifakını desteklemesi ve ayrıca o günün karmaşık Ermeni ve Kıbrıs siyasetindeki bazı partilerle olan ilişkisi, bu çalışmayı oldukça taraflı hale getiriyor.[9] Bu nedenle Hayton, İlhan Hülagü'nün Suriye'yi (1259-60) oldukça yıkıcı bir şekilde istila etmesiyle ilgili anlatımında olduğu gibi, Moğol eylemlerine papalık dinleyicilerinin ilgisini çekecek nedenler atfetmeye her zaman heveslidir:

Han, Kutsal Toprakları Sarazenlerden alıp Hıristiyanlara teslim etmek için Kudüs'e gitmek istiyordu. Kral I. Hethum bu istekten çok memnun kaldı ve çok sayıda yaya ve atlı adamı bir araya topladı, çünkü o dönemde Ermenistan Krallığı o kadar iyi bir durumdaydı ki, kolaylıkla 12.000 atlı askere ve 60.000 yaya askere sahipti.[10]

Hayton, metnini Fransız dilini kullanarak Nicolas Faulcon'a yazdırdı. Faulcon daha sonra Fransızca metninin Latince çevirisini hazırladı. Eser 1307 yılında tamamlanarak Papa V. Clemens'e sunuldu. Faulcon'un metni, toplam 18'i Fransızca metin ve 32'si Latince metin olmak üzere çok sayıda el yazmasında korunmuştur (bunlardan ikisi bağımsız tanık değil, not defterleri veya varyantların indeksleridir). Bu el yazmalarından bazıları hala 14. yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir. Fransızca metin için: Torino Üniversitesi Kütüphanesi IV.30, Paris BNF nouv. ek olarak Fr. 886, Viyana milli kütüphanesi no. 2620; Latince metin için: Paris BNF lat. 5515 ve enlem. 14693.[11] Faulcon'un Latince metninden Jean le Long tarafından 1351'de çevrilen başka bir Fransızca metin daha vardır (3 el yazmasında korunmuştur). Ayrıca, Hospitallers'ın büyük ustası Juan Fernández de Heredia için yapılmış bir Aragonca tercümesi, ayrıca muhtemelen aynı kökene sahip eski bir Katalanca tercümesi ve muhtemelen VIII. Henry için yapılmış olan 16. yüzyıla ait bir İngilizce el yazması bulunmaktadır. Editio Princeps, Faulcon'un Fransızca metnine dayanılarak 1510'da Paris'te hazırlandı. Faulcon'un Latince metni Haguenau (1529), Basel (1532) ve Helmstedt 1585'te, Jean le Long'un Paris'teki Fransızca versiyonunda (1529) yayınlandı.

Richard Pynson'un İngilizce çevirisi (İngilizce el yazması metninden bağımsız olarak) 1520'lerde Londra'da basıldı. Diğer çeviriler Almanca (Strazburg 1534), Hollandaca (Antwerpen 1563), İtalyanca (Venedik 1559, 1562, 1562) ve İspanyolca (Córdoba 1595) versiyonlarını içeriyordu.

Metnin modern bir baskısı (modern Fransızca çeviri ve yorumlarla birlikte) Jean Dardel tarafından 1906'da Recueil des historiens des croisades için hazırlandı.[12]

Kaynakça

Özel
  1. ^ çeşitli şekillerde Aytonus, Hetoum, Haiton, Haitho, v.b.; LatinceAntonius Curchinus
  2. ^ a b c Het'um the Armenian. Het'um the Historian's History of the Tartars [Flower of Histories of the East] (İngilizce). Bedrosian, Robert tarafından çevrildi. ss. 7. 
  3. ^ Jackson, p. 334
  4. ^ a b Mutafian 2001, s. 77.
  5. ^ Demurger 2009, s. 115.
  6. ^ Runciman 1987, s. 433.
  7. ^ Mutafian 2001, s. 80.
  8. ^ Stewart 2001, p. 15
  9. ^ "Echoes of Hayton's Flor des estoires ... can be found in many works that touch on the kingdom, [but] this is an extremely tendentious work, designed to be a piece of propaganda."[8]
  10. ^ Recueil des historiens des croisades, Documents Arméniens vol. 2 (1906), p. 170;[] cited by René Grousset, Histoire des Croisades, p. 580.
  11. ^ Dardel (1906), p. 112.
  12. ^ Recueil des historiens des croisades, documents armeniens tome second (1906).
Genel

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hülâgû</span> Moğol İlhanlı Devletinin kurucu hükümdarı

Hülâgû Han, Batı Asya'nın çoğunu ele geçiren Moğol hükümdar. İlhanlılar'ın kurucusudur. Cengiz Han'ın torunu olmakla birlikte Moğol İmparatorluğu'nun diğer büyük hanlarından Mengü Han, Arıkbuka Han ve Kubilay Han'ın da kardeşidir. Annesi Sorgaktani Hatun ve karısı Dokuz Hatun, tıpkı yakın arkadaşı ve komutanı olan Ketboğa gibi dinine bağlı birer Nasturi Hristiyanlardı. Moğol İmparatorluğu'nun dinlere karşı alışılmış hoşgörüsüne karşın Hülâgû'nün Müslümanlara olan düşmanlığında bu üçünün etkisi olduğu düşünülüyor.

Ketboğa Noyan, Moğol İmparatorluğu'na bağlı bir grup olan Naymanların Doğu Hristiyanıydı. Moğol İlhan Hülâgû'nun teğmeni ve sırdaşıydı ve 1258'de Bağdat'ın yağmalanması da dahil olmak üzere Ortadoğu'daki fetihlerinde ona yardımcı olmuştur. Hülâgû, Moğolistan'daki bir törene katılmak üzere kuvvetlerinin büyük bir kısmını yanına aldığında Ketboğa, Suriye'nin kontrolüne bırakıldı ve güneye, Kahire merkezli Memlûk Devleti'ne doğru devam eden Moğol baskınlarından sorumlu oldu. 1260 yılında Ayn Calut Muharebesi'nde öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan'ın Moğollar tarafından istilası</span>

Gürcistan ve Kafkasların Moğollar tarafından istilası, Orta Çağ'da Gürcistan Krallığı ve Kafkaslardaki ona bağlı vasal devletlerin 13. yüzyılda Moğol İmparatorluğu orduları tarafından istila edilmesidir. İlk muharebeler 1220 yılında Moğol öncü birlikleriyle yaşanır. 1236 yılında ise Moğol Ordusu bütün kuvvetiyle bölgeyi istila eder ve 1243 yılında Gürcistan Moğol egemenliğine boyun eğer. Devlet her yıl çok ağır bir vergi vermek zorunda kalacak ve bitip tükenmeyen Moğol seferleri için asker sağlamak durumunda kalacaktır. İlk dönemlerde güçsüz olan Gürcü direnişi gelişerek açık isyanlara dönüşecektir. Gürcistan devletinde Moğol yanlısı ve Moğol karşıtı grupların çekişmeleri ülkeyi bölecektir. 1320'li yıllarda tahta çıkan kral V. Giorgi diplomatik ve askeri alandaki başarılarıyla krallık topraklarında yeniden Moğolları yenerek egemen olacak ve devleti eski gücüne çıkaracaktır.

<span class="mw-page-title-main">René Grousset</span> Fransız tarihçi (1885 – 1952)

René Grousset Fransız bir tarihçi, Cernuschi Müzesi ve Guimet Müzesi'nde küratör ve Fransız Akademisi üyesi.

<span class="mw-page-title-main">Sekizinci Haçlı Seferi</span> 1270de Fransa Kralı IX. Louisin başlattığı Haçlı seferi

Sekizinci Haçlı Seferi 1270 yılında Fransa Kralı IX. Louis'in başlattığı Haçlı seferidir.

<span class="mw-page-title-main">IV. Boemondo</span>

IV. Boemondo, ayrıca tek gözlü olarak da bilinir, 1201 ile 1205, 1208 ile 1216 ve son olarak 1219'dan ölümüne kadar Antakya Prensliği prensi. 1187 yılından itibaren Trablusşam Kontudur.

<span class="mw-page-title-main">II. Levon</span>

II. Levon ya da Leon II, 1269/1270 yılından 1289 yılına kadar Kilikya Ermeni Krallığı Kralı. Kral I. Hethum ile Kraliçe Zabel çiftinin oğludur. Hethumid Hanedanı üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Foucher de Chartres</span> Birinci Haçlı Sefer vakainüvisi

Foucher de Chartres rahipti ve Birinci Haçlı Seferi'ne katıldı. Uzun yıllar Kudüs Kralı I. Baudouin'e hizmet etti ve Haçlı Seferi'nin tarihini Latince yazdı.

<span class="mw-page-title-main">Sparapet Sempad</span>

Sparapet Sempad (1208–1276), bir asil ve Kilikya Ermenistanı'nda Kral I. Hethum'un ağabeyiydi. Kilikya'da diplomat, yargıç ve askeri subay olarak görev yapan, Ermenistan silahlı kuvvetlerinin başkomutanı Constable veya Sparapet unvanına sahip önemli bir figürdü. Aynı zamanda bir yazar ve çevirmendi, özellikle çeşitli yasal metinlerin çevirilerini sağlaması ve Kilikya tarihinin önemli bir kaydı olan Chronique du Royaume de Petite Armenie'nin çevirisiyle tanınıyordu. Mari Savaşı gibi birçok savaşı organize etti ve bu savaşlarda görev aldı ve kardeşi Kral Hethum tarafından Moğol İmparatorluğu ile gerçekleştirilen müzakerelerde önemli bir müzakereci olarak görevlendirildi.

<span class="mw-page-title-main">Namrun Kalesi</span> Çamlıyaylada bir Kale

Namrun Kalesi, Türkiye'nin Mersin şehrine bağlı Çamlıyayla ilçesinde yer alan bir kaledir. Genel özellikleri daha eski tarihleri işaret ettiği için, Asurluların "İllubru" adlı kalesi olduğu da söylenir. Orta Çağ'da Kilikya Ermeni Krallığı'nın bir parçası iken, kale Lampron adıyla biliniyordu ve Ermeni Hethumid prenslerinin atalarının ikamet yeriydi. Toros Dağları'nda yer alan kale, Tarsus ve Gülek Boğazı'na geçiş yapar.

Aix (-la-Chapelle) Albert veya Aachen'li Albert ; Latince: Albericus Aquensis; fl. y. 1100) Birinci Haçlı Seferi ve erken Kudüs Krallığı tarihçisidir. 11. yüzyılın sonlarında doğdu ve daha sonra Aachen kilisesinde kanon (rahip) ve custos (koruyucu) oldu.

<span class="mw-page-title-main">Anjou Kontluğu</span>

Anjou Kontluğu, daha iyi bilinen Anjou Dükalığı'nın öncülü olan küçük bir Fransız kontluğuydu. Başkenti Angers'ti ve bölgesi kabaca Angers piskoposluğuyla aynı genişlikteydi. Anjou, batıda Bretonya, kuzeyde Maine, doğuda Touraine ve güneyde Poitou ile sınırlanmıştır. Sıfat hali Angevin'dir ve Anjou sakinleri Angevins olarak bilinir. 1360 yılında kontluk, Fransa Krallığı içinde Anjou Dükalığı'na yükseltildi. Bu dükalık daha sonra 1482'de Fransız kraliyet bölgesine girdi ve 1790'a kadar krallığın bir eyaleti olarak kaldı.

<span class="mw-page-title-main">I. Hethum</span> Ermeni Kiliya kralı (1213-1270; hd. 1226-1269)

I. Hethum, 1226'dan 1270'e kadar Kilikya Ermeni Krallığı'nı yönetmiştir. Baberonlu Konstantin ve Lampronlu Prenses Alix Pahlavouni'nin oğlu ve kendi adını taşıyan Lampron Hanedanı olarak da bilinen Hethumid Hanedanı'nın kurucusudur. Moğol İmparatorluğu'nun hükümdarlığını kabul eden Hethum, Moğolistan'ın Karakurum kentindeki Moğol sarayına gitmiş, bu gezinin ünlü bir anlatımı Hethum'un arkadaşı tarihçi Kirakos Gandzaketsi tarafından Ermenistan Tarihi'nde verilmiştir. Müslüman Memlüklere karşı savaşmak için Moğollarla ittifak kurmuş ve diğer Haçlı devletlerini de aynı şeyi yapmaya teşvik etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kirakos Gandzaketsi</span> Ermeni tarihçi (13. yüzyıl)

Kirakos Gandzaketsi 13. yüzyıl Ermeni tarihçisiydi ve 4. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar olan olayların bir özeti ve kendi günlerinin olaylarının ayrıntılı bir anlatımı olan Ermenistan Tarihi kitabının yazarıdır. Çalışma öncelikle Orta Çağ Ermenistan'ının tarihi ile Kafkasya ve Yakın Doğu'de meydana gelen olaylara odaklanmaktadır. Eser, Moğol istilalarının incelenmesi için birincil kaynak görevi görülmekte ve hatta Moğolca kaydedilen ilk kelime listesini de içermektedir. Eser Latince, Fransızca ve Rusça dahil birçok dile çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mari Muharebesi</span> 1266da Maride yapılan muharebe

Mari Muharebesi, 24 Ağustos 1266'da Mısır Memlûk Devleti ile Kilikya Ermeni Krallığı arasında yapılan bir çatışmadır.

<span class="mw-page-title-main">Filistin'e Moğol akınları</span> 1260 ile 1300 arasındaki askeri istila

Filistin'e Moğol akınları, öncelikle 1260 ve 1300 yıllarında Suriye'deki geçici başarılı Moğol istilalarının ardından Haçlı Seferleri'nin sonlarına doğru gerçekleşmiştir. Bu istilaların her birinin ardından Moğolların güneye, Filistin'e ve Gazze'ye kadar uzanan akınlar düzenleyebildiği birkaç aylık bir dönem yaşandı.

Gautier le Chancelier aynı zamanda Galterius cancellarius olarak da bilinir, Fransız veya Norman haçlısı ve on ikinci yüzyılın yazarıdır.

Çalan Kalesi veya Roche-Guillaume, Türkiye'nin Hatay ilinde Belen Geçidi yakınında bulunan Tapınak Şövalyeleri'ne ait bir Orta Çağ kalesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Namrunlu Oshin</span>

Namrunlu Oshin (Ōšin) veya Lampronlu Oshin Ermeni bir nakharardır. Tarihi kaynaklara göre, 1070'lerin başında Gence kenti yakınlarındaki bir kaleden ailesiyle birlikte gelerek Kilikya'ya yerleşen, 12. ve 13. yüzyıllarda Kilikya Ermeni Krallığı'nı yöneten Lampron Hanedanı'nı kurmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Victor Langlois</span> Fransız Doğu bilimci (1829 – 1869)

Victor Langlois, Orta Çağ araştırmalarında uzmanlaşmış bir Fransız tarihçi, arkeolog, profesör, nümismatist ve oryantalisttir. Langlois, özellikle Ermeni tarihi ve kültürü üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmıştır. Ermeni tarihi hakkında otuzdan fazla kitap yazmıştır.