Kolluk kuruluşu

Kolluk kuruluşu, ülkelerdeki rejime göre değişmekle birlikte; genel anlamda, bir devlette emniyet ve asayiş ile ilgili yasaları uygulamaktan sorumlu genellikle silahlı devlet kuruluşlarıdır.

Bu kurum ve kuruluşların yaptığı hizmetlerin tümüne güvenlik hizmetleri denilmektedir. Kolluk kuruluşları ister adli kolluk olsun, isterse önleyici kolluk ya da askeri kolluk hizmetlerinde, ülkelerde yasama organlarının verdiği kararları kamuda uygular ve türlerine göre denetlerler. Bir kolluk kuruluşu bazen hem önleyici, hem adli, hem de askeri kolluk görevlerini yapmakla görevli olabilir. Ya da iç mekanizmasında çeşitli branşlar için oluşturduğu özel birimler vasıtasıyla yalnızca belirli bir suça veya suçu önlemeye yönelik işlemler yapabilir.

Madde genelinde Kolluk kuruluşu (İngilizce LEAs) kolluk kuvvetinden daha büyük yapılarda bulunan kolluk yetkisini kullanabilen kurumları, departmanları ve büroları (Örn. FBI, ATF gibi), Kolluk Kuvveti (İngilizce LEA law enforcement agency) terimi ise aynen kullanıldığı gibi daha küçük, kolluk kuruluşuna bağlı veya bağlı olmayan yerel kolluk birimlerini ifade etmek için kullanılmıştır.

Kolluk kuvvetleri yetkilendirildiği çevrede, yasalar ile sınırlandırılmış özel yetkilerini kullanarak görevlerini yürütür. Kolluk kuruluşları görev yaptığı ülkedeki coğrafya koşullarına uygun olarak sınıflandırılmıştır. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan Alkol, Tütün, Ateşli Silahlar ve Patlayıcılar Bürosu ülkenin bir bölümünde, Queensland Polisi Avustralya ülkesi genelinde veya Uluslararası bir örgüt olan Interpol şu anda Dünya üzerindeki üye 190 ülkede ya da Europol gibi bir kolluk kuruluşu Avrupa Birliği ülkelerinde yetkilerini kullanabilir.

Europol, Avrupa Birliği'nde bulunan kolluk kuvvetlerine kolluk faaliyetlerinde yardımcı olmak ve aralarındaki gerekli olan bilgi paylaşımını oluşturmak gibi yetkilere sahiptir. Bazen bir kolluk kuvveti, yetkisinde bulunan bir durumda yasal karmaşıklığı gerekli ciddiyet ile belirleyebilir. Bazı ülkeler, kurumları arasındaki politikalar ile veya yetki devri vasıtasıyla bu koşulları belirler. Örneğin Avustralya'da Avustralya Federal Polisi, kendisine yine bir kolluk kuvveti tarafından gönderilen karmaşık ciddi bir olayda kolluk kuruluşu görevini üstlenmektedir.^[1][2] Bazı diğer ülkelerde ise kolluk kuruluşları, mevcut yasalar doğrultusunda daha az ciddi ve karmaşık olaylarda bu tür misyonu üstlenir ve soruştururlar. Örneğin ABD'de bulunan Feredal Soruşturma Bürosu yasadışı sınır geçişleri olaylarında yakalananlardan, sadece olayın ciddiyeti ve karmaşıklığı fazla olanları yasalar gereğince diğer kurumlara sevk edecektir.^[3] Bu gibi durumlar, her ülkede ya yasalarla, yahut politik oy birliği ile veya olayların o ülke için ciddiyeti ve karmaşıklığı ile ilgili olarak farklı şekillerde bir arada kolluk kuruluşu yetkisinde bulunabilir.

Kolluk kuruluşlarından geniş bir alanda yetkileri bulunanlardan başka, tipik bir ülkede yetkilerini coğrafi olarak ayrılmış bölümlerde kullanabilen kolluk kuruluşlarına ise Yerel Polis veya Bölgesel Polis gibi isimler verilmektedir. Ayrıca bu kuvvetler, geniş alanda yetkileri bulunan kolluk kuruluşlarına da, bölgelerinde meydana gelen olaylarda yetkileri çerçevesinde yardımcı olurlar. Fakat bazı genel kolluk kuruşları; genel olarak siyasi, askeri, dini ya da ırksal konularda görev yapmamaktadırlar.

Yetki alanı olarak, Uluslararası kolluk kuruluşları resmi belgelerde sürekli olarak bu isimle anılsa dahi, Uluslararası ve Çok Uluslu kolluk kuruluşu arasında önemli farklılıklar olabilmektedir. Örneğin; birden fazla devlette görev yapabilen Interpol kuruluşu veya görevlileri görev yaptığı devlet sınırları içerisinde yargılanamaz.

Çok uluslu bir kolluk kuruluşu genelde ülkenin veya ülkelerin bir bölümünde görev yapar. Örneğin Bosna-Hersek'te Avrupa Birliği Polis Misyonunda birçok ülke görevlisi Çok Uluslu bir şekilde belirli bir bölgede görev yapmaktadırlar.^[4] Interpol'de Çok Uluslu bir kolluk kuruluşudur, ancak Uluslararası değildir.^[5]

Bir ülkede bulunan herhangi bir kolluk kuruluşu tüm ülke genelinde kolluk görevi yapmak için yapılandırılmış olabilir. Ya da ülkenin belli bir bölümüne yönelik kuvvet ayrımına tabi tutulmuş olarak da görev yapabilmektedir.

Ülkelerdeki kolluk kuruluşlarının yetki alanları, genellikle ülkenin siyasi yapısı doğrultusunda bölünmüş olan alanlarına paralel olarak verilmektedir. Bu bölünme eyalet veya bölge olabileceği gibi il, ilçe, şehir veya belediye ile kasaba seviyesinde olabilmektedir. Örneğin Avustralya'da her eyaletin kendi kolluk kuruluşu vardır. ABD'de ise her eyaletin, şehir ya da ilçenin kendi kolluk kuruluşu bulunmaktadır. Türkiye'de ise genel kolluk kuvvetleri; Polis, Jandarma ve Sahil Güvenlik olmak üzere üç ana kolluk kuruluşu bulunmaktadır.^[6]

Genellikle küçük kolluk kuvvetleri yani Yerel Polis, kendilerine verilen alanlarda bulunan bir kuvvet,^[7] ofis^[8] veya karakol binasında hizmetlerini yürütürler. Bu Lojistik açıdan gereklidir. Aynı durum ve yapılanma görev özelliğine göre büyük kolluk kuruluşları için de geçerli olabilir. Örneğin Türkiye'de MİT'in bölgelerde bulunan kuvvetleri buna örnek olarak verilebilir. Çoğunlukla kolluk kuvvetleri belirlenen bu alanlarda yine belirlenmiş yetkilere sahiptirler. Kolluk kuvvetleri bazen yargı makamlarının talepleri veya görev gereksinimi ya da devam etmekte olan bir suçun takibi gibi nedenlerden dolayı yetkili olduğu alan dışında da görevlendirilebilmektedir. Ayrıca örneğin; Türkiye'de her ilçede bir Emniyet teşkilatı bulunmakta ve buraya bağlı karakollar vasıtasıyla görevler yürütülmektedir. İlçe Emniyet Müdürlükleri ise İl Emniyet Müdürlüklerine bağlıdır ve tüm İl Emniyet Müdürlükleri, Emniyet Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak görevlerini yürütmektedirler.

Türk Sahil ve Denizlerinde Asayiş, Arama Kurtarma, Can ve mal güvenliğini sağlama...vb görevlerini kanunlar çercevesinde görev yapmaya tek yetkili kurum olarak Sahil Güvenlik Teşkılatı (Sahil Güvenlik Polisi), kendisine 2692 sayılı Sahil Güvenlik Kanunu, Sahil Güvenlik Teşkilatı Görev ve Yetkileri Yasası ile 2559 sayılı Polis Vazife ve Selahiyet Kanununda ve diğer yasalarda verilen görevleri yerine getiren kolluk kuvvetidir. Bu alan Türkiye Sahil ve Denizlerinin yüzölçümünün % 94'ünü kapsamaktadır.Sahil Güvenlik, İçişleri Bakanlığı'na bağlı olarak görev yapmaktadır.

Bir kolluk kuvveti, ülkede laik hukuktan ayrı olarak şeriat veya halakha gibi dini yasaları uygulamakla sorumlu olabilmektedir. Dünyadaki kolluk kuruluşlarının pek çoğunda dini konuları, kolluk kuruluşlarının görevleri arasında belirtmezler ve bu dini konularla ilgilenen Türkiye'deki Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı gibi ayrı birimleri ve yönetim organları bulunmaktadır. Dini polis yani dini kolluk kuvvetleri ise dini öğretiler ile devlet hukukunun ayrı tutulmadığı yerlerde, örneğin Suudi Arabistan'daki Mutavva gibi bulunurlar ve kolluk kuvveti olarak adlandırılırlar. Dini polislerin temel sorumluluğu, kendi görev alanlarında toplumsal düzenin sağlanması için dini olarak belirtilen farklı sistemleri uygularlar.^[9]

Askeri polisin kolluk kuruluşları ile sıkı sıkıya bir bağı vardır. Anlam olarak yalnızca asker kişiler hakkında polislik hizmetlerini uygulamakla görevli birim olarak anlaşılsa da, Dünya'da çeşitli kullanım şekilleri bulunmaktadır. Şu anlamlara gelebilir;

• Silahlı Kuvvetler'de polislik hizmetlerini yürütmekle tek başına görevli olan askeri bir bölüm. (Veya yardımcı sınıf)
• Hem Silahlı Kuvvetler içerisinde, hem de sivil nüfusun bir bölümünde polislik hizmetlerini yürütmekle görevli askeri bölüm. (Örneğin birçok ülkede örneği bulunan Fransa Jandarması)
• Sivil halkın güvenliğini sağlamaktan tek başına sorumlu olan askeri bir bölüm. (Örneğin Romanya Jandarması)
• Brezilya'da askeri statülü önleyici polis. (Askeri Polis

Bu terimlerin kullanımı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Askeri polis bazen Askeri polis, İnzibat, Jandarma gibi isimlerle tanımlanmaktadır.

Bazı ülkelerde ise; askeri olmayan bir kolluk kuruluşu sadece asker ile sivil ayrımının belirtilmesi amacıyla sivil polis olarak da adlandırılabilmektedir. Bununla birlikte yine bir askeri protokol ve yapıya da sahip olabilmektedir.

Bu maddede belli bir devletin bakış açısının ağırlıkta olduğu bir tür sistemik yanlılık sorununun bulunduğu düşünülmektedir. Maddenin evrenselleştirilmesi ve uygun hâle getirilmesi için lütfen tartışmaya katılınız. Şablonu maddeden çıkarmadan önce şablonun yardım sayfasını lütfen inceleyiniz. (Şubat 2014)

İnzibat (Askeri Polis), askeriyede kaçakları yakalayan savaş esnasında da komutanları koruma görevini üstlenen askeri ordu topluluğuna denir. Bu görevi yapmak için seçilen askerlere de "inzibat eri" denir.

İnzibatların başlıca görevi ordudaki düzeni sağlamaktır. Askeri inzibatlar son derece tertipli ve düzenli askerler arasından seçilirler.^[] Bunların subaylarına "İnzibat Subayı" denir. Askeri inzibatları yönetirler. Normal günlük kıyafetten farklı bir kıyafet giymezler sadece kollarına "AS.İZ" yazan bir bant takarlar. Türk Ordusunda askeri inzibatların köklü ^[] bir geçmişi vardır. Osmanlı ordusu zamanında inzibat erlerine zaptiyeli denirdi. Şimdiki askeri inzibatlarla pek farklı bir görevleri de yoktu. Ayrıca Askeri İnzibat hiçbir zaman kaçan bir kişinin arkasından koşamaz çünkü inzibatın koşması yasaktır.^[]

Jandarma, (Fransızca:Gendarmerie) askeri bir kolluk kuvvetidir. Prensipte asker olup, sivil nüfusun bulunduğu bölgelerde polis görevleri yapmakla yükümlüdürler. Genel olarak polisin bulunmadığı yerlerde görev yapmaktadırlar. Ancak İtalya ve Fransa gibi ülkelerde hem şehir hem de kırsal alanda görev yapmaktadırlar.

Gizli polis, politik amaçlar için faaliyet gösteren gizli polis örgütüdür. Gizli siyasi polis genelde polis teşkilatları içinde özel bir kategori olarak kabul edilir. Birçok ülkede polis sistemi içinde yer alan bu birim, totaliter ülkelerde bağımsız bir örgüt biçimini alarak başlı başına bir kurum niteliği kazanır. Son derece merkezi ve kapalı bir yapısı olan gizli polis örgütlerinin en iyi bilinen örnekleri Çarlık Rusyası'nın gizli polis servisi Ohranka, Nazi Almanyası'da Gestapo ve Sovyetler Birliği'nde KGB'dir. Bununla birlikte ABD'nin Merkezi Haberalma Örgütü (CIA) ve Fransa'daki DGSE gibi istihbarat kuruluşlarının da ülke içindeki yıkıcı sayılan etkinliklere yönelik çalışmalarıyla gizli polis örgütü işlevini üstlendiği söylenebilir

Zabıta, bir şehirde güvenliği sağlamakla görevli olan idare, polis. Türkiye'de iki türlü zabıta veya kolluk vardır. (Genel Zabıta:Devlet Zabıtası,Polis-Jandarma***Özel Zabıta:Yerel Zabıta, Belediye Zabıtası) Bunlardan biri, kamu düzenin korunması, yani toplumda güvenlik, dirlik ve sağlık şartlarının bozulmaması amacıyla yürütülen önleyici faaliyet, diğeri de, suç delillerini toplama ve tespit, failleri yakalama, tutma, adlî makamlara teslim etme gibi gibi ceza yargılamasına yardımcı olma işidir. Birincisine idarî zabıta, ikincisine de adlî zabıta denir. [1] Ancak Türkiye'de bu iki tür faaliyeti, esas itibarıyla aynı kurum ve personel yürütür. Bu teşkilât İçişleri Bakanlığı'na bağlıdır. Genel zabıta ve jandarmadan oluşur. Genel zabıta yanında, yine kamu düzenini koruyan mahallî zabıta ile belli bir hizmetin özellikleri dolayısıyla faaliyet gösteren hizmet zabıtası yer alır. Belediye zabıtası, orman zabıtası, gümrük zabıtası gibi. Adlî zabıta, yani kriminoloji alanında bilgi sahibi personelden oluşması gereken ve ceza yargılama makamlarına yardımcı olan teşkilât henüz Türkiye'de hizmetin aradığı özelliklere göre kurulamamıştır.