Kolköy, Posof
| Kolköy | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Kolköy Kolköy'ün Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1815 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 178 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Kolköy, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Köyün bilinen en eski adı Kveli ya da Kueli’dir (ყველი ya da ყუელი).[3] Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirince, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da Kvel (قول) olarak kaydetmişlerdir. Bu kayıtta vergiye tabi yer adı olarak Kariye-i Kvel Manastır (قريه قول مناستر) adı geçmektedir.[4] Daha geç tarihli kayıtlarda köyün Osmanlıca adı biraz farklı, Kvil (قويل) olarak kaydedilmiştir.[5] 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da 1886 yılındaki sayımda köyün adını Kveli (Квель) olarak kaydetmişlerdir.[6]
1928 tarihli Osmanlıca Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında köyün adı Gürcücesine daha yakın biçimde Kuvel (قووهل) olarak yazılmıştır.[7] Türkçe’nin Latin alfabesine geçmesinden sonra, Gürcüce kaynaklı bu Osmanlıca yazılış biçimleri Kol olarak okunmuş, köye de Kolköy denmiştir.[8]
Gürcüce "kveli" (ყველი) kelimesi peynir anlamına gelir. Bu köydeki Kveli Kalesi, Yunancada da Tyrohastron (Τυρόχαστρον), yani "peynir kalesi" olarak adlandırılmıştır.[9]
Kveli ya da Kueli'nin, günümüze ulaşan tarihsel anıtlara bakarak eski bir yerleşme olduğu söylenebilir. Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında yer alan Kveli, eski Gürcüce kaynaklarda sadece bir yerleşim yerinin adı olarak değil, bir vadinin adı olarak geçer.[10] Kveli erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı’nın sınırları içinde yer alıyordu. Bölgenin önemli kalesi olan Kveli Kalesi 914 yılında Arapların saldırısına uğradı. Kaleyi Gürcü kralı IV. Gurgen adına savunan Gürcü aznaur Gobron kaleyi savunurken öldü. Kale 1080'de ise Büyük Selçuklular ile Gürcüler arasındaki savaşa sahne oldu. Kveli Kalesi Savaşı olarak bilinen savaşta Büyük Selçuklular galip geldi. Bu savaşın ardından "Didi Turkoba" olarak bilinen dönemde Büyük Selçuklular Tao-Klarceti'yi tamamen ele geçirip Karadeniz kıyılarına ulaştılar. Ele geçirdikleri yerlerde Gürcü manastır ve kiliselerini yaktılar.[11]
Kevli'nin de içinde yer aldığı bölge 16. yüzyılda Osmanlılar tarafından fethedildi ve yöre Çıldır Eyaleti içinde yer aldı. 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’a göre Kveli'nin nüfusu 32 haneden oluşuyordu. Köy bu tarihte Poshov livasının Güney nahiyesine bağlıydı.[10] 17. yüzyılın sonlarında aynı idari konuma sahip olan Kveli’de daha sonraki dönemde insan sayısı azalmış, köyün nüfusu 1834’te 20 haneye düşmüştü.[5][10]
Uzun süre Osmanlı idaresinde kalan Kveli, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda köy Rusya'nın eline geçti. 1886 Rus kayıtlarında Ardahan sancağı (okrug) Posof kazası (uçastok) sınırları içinde gösterilen köyün adı Kveli (Квель) olarak geçer. Bu tarihte köyde 450 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Türklerden oluşuyordu.[6]
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Kveli bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri Ardahan ve Artvin’i, geçici olarak da Batum’u ele geçirdi. Sovyet yönetimiyle 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Kveli’nin de içinde yer aldığı bölge Türkiye’ye bırakıldı.[12] Osmanlıcada değişik biçimlerde yazılan Kveli'nin adı sonradan Kolköy olarak değiştirilmiştir.
Kveli’de varlığı bilinen en önemli tarihsel eserler arasında Kveli Manastırı yapılarıdır. Vaftizci Yahya'ya adanmış olan manastırı, Serapion Zarzmeli’nin Yaşamı'na göre Serapion’un erkek kardeşi İoane, büyük bir olasılıkla 9-10. yüzyılda kurmuştur. Köyün sakinleri Kveli Kalesi yakınlarındaki bir yeri “Kol Manastırı” olarak adlandırmaktadırlar. Ancak burada bu manastırın kalıntılarına bile rastlanmamaktadır. Vaftizci Yahya'ya adanmış manastırın ana kilisesi olan Kveli Kilisesi, Kveli Kalesi'nin kuzeydoğusunda, dağın yamacında bulunuyordu. Kveli köyündeki bir başka tarihsel yapı, Kveli Kalesi'nin kilisesidir. Tek nefli, serbest haç planlı yapının günümüze yıkıntıları kalmıştır.[13]
Köydeki en önemli yapılardan biri Kveli Kalesi’dir. 75 × 20 m ebatlarındaki kale, 1.780 metre yükseklikte yer alır. Ortaçağ kaynaklarında adından sıkça söz edilen Kveli Kalesi, köyün merkezinin 800 metre doğusunda, bir derenin sol kıyısında, kayalık bir tepede yer alır. Kale büyük ölçüde günümüze ulaşmıştır. Ayrıca Kveli köyünün merkezinin 7.2 km batısında günümüze yıkıntıları ulaşan yapı kalıntılarının bir kule olduğu sanılmaktadır. Kençauli Kulesi, 2.982 metre yükseklikte, Türkiye-Gürcistan sınırında yer Kençauli’nin tepesinde yer almaktadır.[14]
Coğrafya
Köy, Ardahan il merkezine 88 km, Posof ilçe merkezine 23 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 178[2] |
| 2021 | 186[2] |
| 2020 | 196[2] |
| 2019 | 200[2] |
| 2018 | 205[2] |
| 2017 | 217[2] |
| 2016 | 236[2] |
| 2015 | 248[2] |
| 2014 | 268[2] |
| 2013 | 302[2] |
| 2012 | 322[2] |
| 2011 | 348[2] |
| 2010 | 382[2] |
| 2009 | 401[2] |
| 2008 | 417[2] |
| 2007 | 402[2] |
| 2000 | 549[15] |
| 1990 | 714[16] |
| 1985 | 759[17] |
Kaynakça
- ^ "Kolkoy, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Kolköy Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Katalogu (Gürcüce), 2018, Tiflis, s. 44, ISBN 9789941478178.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt (1958), s. 440; 1. cilt (1947), s. 307
- ^ a b Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 287.
- ^ a b ""Poshov kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 765.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 104.
- ^ Donald Rayfield (2000), The Literature of Georgia: A History, sayfa. 48-9. Routledge, 0-7007-1163-5.
- ^ a b c Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt (1958), s. 440.
- ^ "მეფე გიორგი II და საქართველოს სამეფო XI საუკუნის 70-80 იან წლებში (Kral II. Giorgi ve 1070-1080'lerde Gürcistan Krallığı)". 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 44, 232. ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 404-405. ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Kolköy Köyü". YerelNet.org.tr. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
