Kolheti tipi kale

Kolheti tipi kale (Gürcüce: კოლხური სიმაგრე), Antik Çağda Kolheti Krallığı'nda yaygın ahşap kale tipidir.^[1]

Yunan tarihçi Ksenofon Anabasis adlı eserinde Kolheti tipi savunma sistemine geniş yer vermiştir. Ksenofon bu tip yapılara Kolheti'nin güney kesiminde seyahat ederken tanık olmuştur. Söz konusu esere göre Kolheti tipi kalenin etrafı içi su dolu bir hendekle çevriliydi. Hendekten sonra toprak yığınında kütüklerden oluşan sur bulunuyordu. Surların arasında ahşap kuleler inşa edilmişti. Böyle bir kaleyi Kolhi halkı çok iyi savunmuş ve Yunanlılar ele geçirememişti. Ksenofon eserinde, Yunanlıların ele geçirmeye çalıştığı bir kale için “Geri çekilmek de kolay değildi, çünkü şehir muhafızları kalelerden aniden dışarı çıkıyor ve bizimle göğüs göğüse savaşa giriyorlardı” diye yazar.^[2]

Romalı mimar Vitruvius Mimarlık Hakkında On Kitap (De architectura libri decem) adlı eserinde Kolheti'deki kulelerin inşasını şu şekilde anlatır: “Kolheti’de ormanların bol olmasından dolayı yere kütükler diziyorlar, sonra enine üzerine başka kütükler koyuyorlar. Bu şekilde yapının alanı belirleniyor. Dört taraftan birbirine bağlanan kütüklerin dizilmesiyle kütük duvarlar oluşuyor. Kuleler inşa ediyor, kütüklerin eğri olmasından dolayı arada oluşan boşlukları ise yongalar ve kille dolduruyorlar. Gittikçe daha kısa kütüklerin dizilmesiyle piramit bir çatı oluşuyor. Bu tip çatı örtüsü buraya özgüdür.”^[3]

Bu tip kaleler Kolheti Krallığı'nın güneyi boyunca vardı ve bir tür sınır koruması sağlıyordu. Kolheti Krallığı topraklarını düşmana karşı bu yolla koruyordu. Sınır bölgesindeki garnizonlarda bulunan askerler de her daim savaşa hazırdılar. Bu askerlerin yüzlerce olarak ifade edilebilecek sayıda, bununla birlikte iyi savaşçılar olduğu tahmin edilmektedir. Kolheti tipi kalelerin ahşaptan inşa edilmiş olması, Kolheti bölgesinin ormanlarla kaplı bir alan olmasıyla açıklanmaktadır. Bu tip kalelerde sadece askerler değil, sayısı fazla olmamakla birlikte sivil inasnalar da yaşıyordu.

Kolheti'deki bütün evler, krallığın orta kesimindekiler dahil, ahşap surlar ve kuleleler tarafından korunuyordu. Fakat sadece savunma amacıyla inşa edilmiş ve içinde halkın yaşamadığı kaleler daha sağlam biçimde inşa edilmişti. Duvarların topraktan belli bir seviyeye kadar taşla örülmüş, devamı kısa kütüklerle yükseltilmişti. Kuleler ise tamamen ahşaptandı ve çatıları ise keten saplarıyla veya otla örtülüydü. Bazı kaleler daha geniş alana yayılıyor ve içinde korunmalı daha büyük bir nüfusu barındırıyordu.

Yoğun bir yerleşime sahip olan bu tip yerler arkeolojik kazılar sonucunda da tespit edilmiştir. Ahşap mimari için Vani kasabası yakınlarındaki Mtisdziri köyünde arkeolojik kazı sonucunda ortaya çıkarılmış ahşap-sıvalı yapının incelemede dikkat çekici sonuçlar edilmiştir. Ahşap malzeme olarak karaağaç kullanılmıştır. Ahşapla ilgili tespitler sıva parçalarına yapışmış parçalardan elde edilmiştir. Bu yapılarda ahşap ve sıva dışında, dolgu ve tutucu madde olarak kil toprak kullanılmıştır. Yapı, yangın sonucunda fazlaca zarar görmüştür. Bu yapı Eski Vani kentinin 8 kilometre batısında yer alır. Bu yerleşim yeri bir tepenin terasında bulunuyor ve Vani kentine giden yol üzerinde ortak bir savunma sistemi oluşturuyordu. Tepelerde teras üzerine bu tip yerleşim yerleri, İÖ III. yüzyıldan önce Kolheti'ye özgü yerleşimler olarak bilinir.^[4]