Klasik bale

Klasik bale, kökeni 17. yüzyıl Fransız saray balesine dayanan, kuralları belirgin, estetiğe dayalı bir dans formudur.

Uyuyan Güzel ve Kuğu Gölü gibi balelerle anılan klasik bale ifadesi, düzen, simetri, uyum ve açıklık gibi biçimsel değerleri içeren koreografiler için kullanılmıştır.

Klasik bale kişisel yorumdan uzak, uluslararası kabul görmüş kurallara uygun olarak icra edilir. Klasik balede dans, ona eşlik eden müzik, kostüm, makyaj, mim ve dekor gibi tamamlayıcı unsurlarla desteklenir. Hareketlerin bir anlam ve hikâye taşıması önemlidir. Dansçının mümkün olan en yüksek çeviklik, kontrol, hız, hafiflik ve zarafetle hareket etmesini sağlamak için tasarlanmış kol, ayak, vücut hareketlerine ve pozisyonlarına dayalıdır.

Klasik bale, Fransız Romantik bale stili ile 19. yüzyılda Rus İmparatorluk Bale Okulu'nda geliştirilen tekniklerin ve 19. yüzyılın sonlarında İtalya'da geliştirilen tekniklerin bir karışımı olarak ortaya çıkmıştır.

Klasik bale olarak adlandırılabilecek ilk danslar, İtalya ve Fransa'da 17. yüzyılda bir saray eğlencesi olarak ortaya çıkmıştır. Saray bahçelerinde ve salonlarında müzik, dekor ve saray modasına uygun zengin kostümler eşliğinde yapılan bu zarif dansı profesyoneller değil, kraliyet ailesi mensubu ve aristokrat erkek dansçılar icra eder, kadın rollerini de maske takmış erkekler canlandırırdı.^[1][2][3] Sahnelenen dansların temel hedefi devleti ve kurulu düzeni övmekti; icracılar gibi izleyiciler de saray çevresi idi. Baleyi tutkuyla sevdiği söylenen Fransa Kralı XIV. Louis, 15 yaşında iken bir bale eserinde "Güneş Tanrısı Apollo" olarak sahneye çıktıktan sonra Güneş Kral olarak anılmaya başladı.^[3] Onun emri ile 1661'de kurulan Kraliyet Dans Akademisi, bale eğitimi için oluşturulmuş ilk akademik yapılanmadır.^[4]

17. yüzyıl sonunda saray balesi soylu amatörler yerine profesyonel sanatçılar tarafından icra edilmeye; kuralları belirlenip yazılı hale getirilmeye başladı. Zıplamalar, tek ayak üstünde dönüşler gibi beceriler önem kazandı ve bale temsilleri saraylardan tiyatrolara taşındı.^[5] Kraliyet Dans Akademisi'nin yöneticiliğini yapan Pierre Beauchamp, bale eğitimini ve tekniğini sistematik hale getirdi, balenin beş temel ayak pozisyonunu tanımladı.

Profesyonel kadın dansçılar 1681'den itibaren sahneye çıkmaya başladılar. Paris Operası'nda sergilenen Aşkın Zaferi adlı bale, profesyonel kadın dansçıların ilk gösterisidir.^[5] Başlangıçta kadınların ancak uzun elbiselerle dans etmesine izin vardı; ilk kadın balerilerden Marie Camargo sahne giysisini ayak bileğine kadar kısalttıran ilk balerin olarak bilinir. Bale, zamanla Danimarka, Rusya, Avusturya ve İngiltere'ye yayıldı; 18. yüzyıldan itibaren bir sahne sanatı olarak kabul edildi.^[6]

1830 Devrimi'nden sonra Fransa'da romantik bale ortaya çıktı. Romantik bale döneminde erkek dansçıların yerine kadın dansçılar ön plana geçmiş, parmak ucunda tekniği gelişmiş (point'e kalkmak), kostüm olarak "romantik tütü" denilen giysi kullanılmaya başlamıştır.^[6] Gaz lambasının icadı ile sahnede ay ışığı efektinin kullanılması, antik çağ mitolojisi yerine halk hikâyelerinin doğa üstü kahramanlarının konu alınması, çabasız görünen, akışkan, hafif hareketlerle dans edilmesi romantik dönem balesinin özelliklerindendir.^[5] Bu dönemde Paris ve Milano, balenin iki önemli merkezi haline geldi.^[6] Devrin ressamları eserlerinde balerinleri konu etti.

Avrupa'da dönemin siyasi olaylarının da etkisi ile balenin gelişimi 1860'tan sonra durdu; sahne sanatları arasındaki gücünü yitiren bale, daha çok akrobasiye dönüştü.

19. yüzyılın ikinci yarısında Batı'da yok olmaya yüz tutan bale sanatı, Rusya ve Danimarka'da gelişimine devam etti. St. Petersburg'a gidip Çarlık Tiyatrosunda dans eden Fransız dansçı Marius Petipa'nın geleneksel Rus balesine Fransız tarzı ile İtalyan balesinin mim özelliklerini eklemesi sonucunda klasik bale ortaya çıktı.^[7]

Enrico Cechetti, August Bournonville, Agrippina Vaganova, eğitim sürecinin akademik kurallarını belirleyip klasik balenin temel anlayışlarını oluşturdu.^[4] Moskova'daki Rus Kraliyet Tiyatrosu'nun (günümüzdeki adı Bolşoy Balesi) siparişi üzerine Rus besteci Çaykovski'nin bestelediği Kuğu Gölü, Fındıkkran, Uyuyan Güzel bale müzikleri üzerine Petipa ve Lev Ivanov gibi koreograflar tarafından yaratılan eserler, klasik balenin en önemli eserleri arasına girdi.

Petipa'nın getirdiği değişmez kuralları olan dans anlayışı zamanla St. Petersburg balesinin genç dansçıları arasında bir tepki uyandırdı. İmparatorluk Bale Okulu öğrencisi Michel Fokine, balede dans, müzik ve görsel sanatların bir bütün oluşturması gerektiği şeklindeki anlayışın öncüsü oldu.^[8]

Rus sanatını Fransa'ya tanıtmak isteyen Sergei Diaglihev'in Paris'te kurduğu Ballets Russes adlı toplulukta koreograf Michel Fokine, besteci Igor Stravinski, sahne tasarımcısı Leon Bakst gibi sanatçıların bir araya gelerek yarattığı eserler, klasik bale anlayışını yeniledi ve klasik bale yeniden bir yükseliş ve yaygınlaşma dönemine girdi.^[4] Topluluğun Avrupa ve Amerika'da sahnelediği neo-klasik tarzda eserler sayesinde bale Avrupa'da yeniden doğarken, Amerika kıtası bale ile ilk defa tanıştı.^[9] Bu dönemde baletler, balerinler ile eşit değere gelmeye başladı.^[8]

Klasik bale dersi, klasik bale adımlarını öğretilmesini amacıyla gerçekleştirilen ve yıllara yayılan bir çalışma sürecidir.^[4] Eğitimin başlangıç yıllarında en temel ve basit bale adımları yer alır; yıllar içinde daha güç ve karmaşık hareketler öğrenilir. İleri sınıflarda, herhangi bir klasik bale eserinin içerebileceği tüm adımlar öğrenilmiş olur ve her gün yapılan ders ile hareketlerin uygulanışı mükemmelleştirilmeye çalışılır.

Klasik bale dersleri sadece öğrenme amaçlı değildir; profesyonel bir dansçının meslek yaşamı boyunca her gün tekrar ettiği hareketleri içerir. Her seviyedeki dansçı için klasik bale^[4] dersi, üç ana bölümden oluşur: Bar, Orta, Allegro (zıplama).