İçeriğe atla

Kitabi Hamdi Efendi

Trabzon'un ilk kitapçı dükkânının yer aldığı Uzun Sokak, Kitabi Hamdi, 1900'lü yıllar
Çömlekçi'nin yer aldığı kartpostal, Kitabi Hamdi
Trabzon Surları'nın yer aldığı kartpostal, Kitabi Hamdi
Trabzon deniz feneri, Kitabi Hamdi

Kitabi Hamdi Efendi[a] (1862, Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu - 25 Ocak 1948, İstanbul, Türkiye), Trabzon'un ilk kitapçısı olarak bilinen[1] Türk yayımcı, kitapçı, kartpostal editörü[2] ve kırtasiyeci.[3] Trabzon'da okuma kültürünün gelişmesinde önemli rol oynadığı kabul edilir.

Hayatı

Kitabi Hamdi Efendi, 1862 yılında Trabzon'da doğdu. Medrese'de eğitim gördükten sonra 1885'te Uzun Sokak'taki tütüncü dükkânını Asar-ı Cedide adıyla Trabzon'un ilk kitapçısına dönüştürdü ve şehirdeki ilk yayınevini açtı.[4] Bu kitapçıda Trabzon Vilayeti Salnamesi dışında Trabzon'da basılan ilk kitapları yayımladı. Basım için kullanılan kâğıtların çoğu İstanbul ve Belçika'dan getirilmiştir.[5] Kitapçıda çoğunlukla ders kitapları satıldıysa da, sözlükler, alfabe kitapları, okuma kitapları, tarım ve fotoğrafçılıkla ilgili çalışmalar ve haritalar da satılmıştır.[6] Kartpostalların da satıldığı dükkânda, 1 kartpostal 5 kuruştan satılmaktaydı.[7] Trabzonlu alim ve şair Cudi Efendi'nin 20 eserinin [b] tamamı Kitabı Hamdi Efendi tarafından yayımlamıştır.[9] Bu eserler arasında Teshil-i Elifba-yı Osmanî'de yer almaktadır.[10] Kitapçı daha sonra Kütüphane-i Hamdi adıyla aynı sokaktaki başka bir yere taşınmıştır. Hamdi Efendi 1914'te 6, 1915'te 5, 1916'da ise 2 kitap yayımlamıştır. I. Dünya Savaşı'nda Rusların Trabzon'u işgal etmesiyle beraber kitapçı Nisan 1916'da kapanmıştır. Rusların şehirden çekilmesiyle Hamdi Bey 2 yıl sonra Trabzon'a dönmüş ve eski dükkânı Rumlar tarafından yağmalandığı için gene Uzun Sokak'ta oğullarıyla beraber Kitabi Hamdi ve Mahdumları Ticarethanesi adıyla bir kırtasiye açmıştır. 1928'deki Harf Devrimiyle dükkânı çocuklarına bırakan Hamdi Efendi, kitapçılığı boyunca 51 kitap basmış[c], birçok kartpostal yayımlamış ve Trabzon'da okuma kültürünün yayılmasında önemli rol oynamıştır.[12] Harf Devrimi'nden sonra tüm kitapları elinde kalan Kitabi Hamdi Efendi, ömrünün son yıllarında İstanbul'a yerleşmiş ve 25 Ocak 1948'de İstanbul'da ölmüştür.[13]

Mirası

Kitabı Hamdi Efendi ile ilgili bilgilerin ana kaynağı İhsan Hamamioğlu 1947'de yazdığı, Kitabi Hamdi Efendi'nin hayatını konu alan Trabzonda ilk kitapçı Kitabi Hamdi Efendi ve yayınları adlı eserdir.[14] ​Sadri Karakoyunlu, "Uzunsokak ve Onun Yaşam Öyküsü (1938-1941)" isimli şiirinde kitapçı dükkânını şu şekilde tasvir etmiştir: "Her günün öğle sonlarında Ben de bu sokağın hayatına girerdim. Arkadaşlarla buluşmak için bir yeri, Meselâ Kitabi Hamdi Bey’in kitabevi, Beklediğimiz yer olsun derdim. Bu kitabevine her gittiğimde, Derin bir hazla seyrettiğim kitapları, ‘Hep benim olsa’ derdim.". Önder Küçükerman 2014'te yazdığı Kitabi Hamdi Efendi ve Trabzon; Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Yayıncı adlı kitabında Hamdi Efendi'nin hayatını anlatmaktadır.[15] Kitapçının olduğu yerde günümüzde idari mahkeme bulunmaktadır.[16]

Kişisel hayatı

Evli olan Kitabi Hamdi Efendi'nin 3 çocuğu vardı.

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Ailesi soyadı kanunundan sonra Başman soyadını almıştır.
  2. ^ Trabzon kültür-sanat yıllığına göre 17[8]
  3. ^ Dunyabizim kaynağına göre 54 [11]

Kaynakça

  1. ^ Bakırezer, Demirer, Güven, Yücel (2009). Trabzon'u Anlamak. İletişim Yayınları. s. 293. ISBN 9750506480. 
  2. ^ Hüseyin Gazi Menteşeoğlu (4 Kasım 2019). "Gökhun Yılmaz ve Osmanlı dönemi Kartpostal Editörleri". yesilgiresun.com.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  3. ^ "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Yayıncı Kitabi Hamdi Efendi ve Trabzon". simurg.com.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  4. ^ Bekir Erkul Eren (7 Aralık 2011). "Kültür Tarihimizin Bilinmeyen Kahramanlarından; Kitabi Hamdi Efendi". basinhayati.net. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  5. ^ "Trabzon yayınları". trabzonvakfi.org.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  6. ^ Yılmaz, Hale (2013). Becoming Turkish: Nationalist Reforms and Cultural Negotiations in Early Republican Turkey 1923-1945. Syracuse University Press. s. 264. ISBN 0815652224. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  7. ^ Çapa, Mesut (2004). Yirminci yüzyıl başlarında Trabzon'da yaşam. Serander. s. 231. ISBN 9759758970. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  8. ^ Trabzon kültür-sanat yıllığı. Trabzonlular Kültür ve Yardımlaşma Derneği. 1987. s. 290. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  9. ^ Mustafa İsmet Uzun. "Cudi Efendi, Trabzonlu". islamansiklopedisi.org.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  10. ^ Bal, Mehmet Akif. Osmanlıdan Cumhuriyete Trabzonlu simalar ve Trabzon'un köklü aileleri. Mehmet Akif Bal. s. 47. ISBN 9750045106. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  11. ^ Mehmet Ali Başaran (18 Mayıs 2017). "Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Trabzonlu Bir Yayıncı: Kitabi Hamdi Efendi". dunyabizim.com. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. []
  12. ^ Usta, Veysel (2004). Trabzon'da Edebiyat - Edebiyatta Trabzon Sempozyumu. Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları. s. 39. ISBN 9757770310. 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  13. ^ Mustafa Duman (29 Nisan 2020). "Dr. Mustafa Duman'ın kaleminden… Geçmişten Günümüze Trabzon'da Kitapçılar". kuzeyekspres.com.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  14. ^ Journal of Ottoman studies. Enderun Kitabevi. 2007. s. 122. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  15. ^ "Kitabi Hamdi Efendi ve Trabzon; Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Bir Yayıncı". imge.com.tr. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
  16. ^ "Kitabi Hamdi Efendi'den yazar Murat Başman'a". 61saat.com. 13 Kasım 2012. 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Hamdi Tanpınar</span> Türk şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat tarihçisi, siyasetçii

Ahmet Hamdi Tanpınar ; Türk şair, romancı, deneme yazarı, edebiyat tarihçisi, siyasetçi ve akademisyendir.

Murat Gökhan Bardakçı, Türk gazeteci, yazar ve televizyon programcısı. Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılış dönemine ilişkin araştırmalarıyla tanınır. Ebced notası, Hamparsum notası ve Bizans ve Haz neumleri gibi musiki yazısı sistemlerinde uzmanlığı vardır. Yazma ve basma eserlerden oluşan kütüphanesinin ve arşivinin geniş çaplı oldukları bilinmektedir. Bir dönem Habertürk TV'de cumartesi geceleri yayımlanan Tarihin Arka Odası adlı tarih programını sunmuştur. Aynı zamanda yaylı tambur çalabilmekte olan Murat Bardakçı, 2018 yılında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 24 Haziran seçimlerinden sonra oluşturulan Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Politikaları Kuruluna Orhan Gencebay, Hülya Koçyiğit, Alev Alatlı, Prof. Dr. Mehmet Çelik gibi isimlerle birlikte atanmıştır. Murat Bardakçı, 2009-2015 yıllarında "Tarihin Arka Odası" programını Habertürk TV'de Prof. Dr. Erhan Afyoncu, Pelin Batu ve sonrasında Prof. Dr. Nurhan Atasoy ile birlikte hazırlayıp sunmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Müjdat Gezen</span> Türk oyuncu, tiyatrocu ve eğitmen

Müjdat Gezen, doğum adıyla Halit Müjdat Gözen, ; Türk tiyatro, sinema ve dizi oyuncusu, şair, eğitmen. Müjdat Gezen Sanat Merkezi'ni kurmuştur. Kasım 2007'den beri UNICEF Türkiye İyi Niyet Elçisi'dir.

Belge Yayınları, 1977’de Ragıp Zarakolu ve Ayşe Zarakolu tarafından kurulan yayınevi.

Remzi Kitabevi, 1927 yılında İstanbul'da kurulmuş yayınevi ve kitapevi.

<span class="mw-page-title-main">Uzun Sokak</span>

Uzun Sokak, Trabzon'un Ortahisar ilçesinde yer alan bir sokaktır. 2008 yılı itibarıyla trafiğe kapatılıp belediye tarafından taban düzenlemesi yapılmıştır. Trabzon'daki ticari markaların mağazalarının büyük bölümü bu sokakta ikamet etmektedir. Üst kısmında Tanjant Yolu, alt kısmında Kahramanmaraş Caddesi bulunmaktadır. Uzun Sokak hakkında "Trabzon'un "kişiliğini" oluşturan bir parçası" olduğu yönünde değerlendirme yapan yazarlar vardır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlıca</span> Osmanlı İmparatorluğunda kullanılan dil

Osmanlıca veya Osmanlı Türkçesi, Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk anayasası olan 1876 tarihli Kânûn-ı Esâsî'de geçtiği hâliyle Türkçe, 13 ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan Türk dili. Alfabe olarak çoğunlukla Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Halk arasında bazen bu dil dönemi için "Eski Türkçe" de kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Trabzon</span> Trabzon ilinin merkezi olan şehir

Trabzon, Trabzon ilinin merkezi olan şehridir. Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan ilin Karadeniz'e kıyısı bulunur. Günümüzde Karadeniz Bölgesi'nin Samsun'dan sonra ikinci büyük kentidir. 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen büyükşehir yasa tasarısı ile büyükşehir belediyesi olmuş ve merkez ilçe kaldırılarak Ortahisar ilçesi kurulmuştur. Trabzon iki il ile birlikte de "şehzadeler şehri" olarak anılır. Evliya Çelebi Trabzon için şöyle demiş: "Bu şehre küçük İstanbul denilse yeridir. İrem bağları gibi süslü bir şehirdir burası.'' Fatih Sultan Mehmed ise Trabzon'u kuşattığı vakit şöyle söylemiştir: ''Trabzon fethedilmeden İstanbul fethedilmiş sayılmaz.''

Hamâmîzâde İhsan Bey ya da Hamâmîzâde Mehmed İhsan, Türk divan şairi, gazeteci, eğitimci ve halk kültürü araştırmacısı.

<i>Kökenoğlu Rıza Efendi</i>

Kökenoğlu Rıza Efendi, Osman Hamdi Bey'in Mevlevi dervişi kıyafetleri içinde bir erkeği resmettiği 1871 tarihli tablodur.

<span class="mw-page-title-main">Rüstem Kitabevi</span>

Rüstem Kitabevi, Lefkoşa'da yer alan, Kemal Rüstem tarafından 1937 yılında açılmış kitabevi. Kuruluşundan itibaren 1970'lere dek Kıbrıs adasında İngilizce kitap satan en büyük kitabevi olarak faaliyet göstermiştir. 1977 yılında ABD Kongre Kütüphanesi, Rüstem Kitabevinin adanın bölünmesinden önce en çok kitap satan kitapçı olması dolayısıyla Kıbrıslı Rumlar tarafından da büyük bir saygıyla karşılandığını, adanın kuzeyindeki yayınların Kongre Kütüphanesine kazandırılması konusunda yardımcı olabilecek tek kitabevi olduğunu kaydetmiştir.

Tarhan Kitabevi, 1951'de Ankara'da, Yurt Sokak 6 numarada açılan kitabevi. Satış skalası ağırlıkla İngilizce kitap ve dergilerdi. Sahibi Kıbrıs kökenli İzzet Tarhan idi ve kendisi Ulus'ta tefrika edilen bazı yabancı eserler ve Edison Marshall'ın Yankee Pasha adlı romanını çeviren bir isimdi, hayatı ve kimliği hakkında fazlaca bilgi bulunmamaktadır. Kitabevi'nin ikinci durağı Atatürk Bulvarı üzerinde bir dükkân oldu. Daha sonra 1970'li yıllarda açılan iki şubesi Bayındır Sokak ve Sakarya Caddesi'ndeki Soysal Han'daydı. Selanik Caddesi ise 1990'lardaki son faaliyet yeriydi. Kapanışı ise Tarhan'ın ölümünden 6 yıl sonra, 2002'de oldu.

<span class="mw-page-title-main">P. Minas Bijişkyan</span> araştırmacı

Minas Bijişkyan veya tam adıyla Per Minas Bijişkyan, Karadeniz'in tamamını dolaşarak yazdığı Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası adlı eseriyle tanınan Osmanlı Ermenisi Katolik yazar, etnograf, gezgin, rahip, müzikolog ve pedagog.

<span class="mw-page-title-main">Osman Nuri Eyüboğlu</span> Türk fotoğrafçı

Osman Nuri Eyüboğlu, Türk fotoğrafçı, gazeteci, matbaacı, kartpostal editörü ve yazar. Trabzon'daki İkbâl Matbaası'nın ve aynı isimli derginin kurucusu olmasıyla ve Karadeniz bölgesindeki birçok yerleşim biriminin fotoğrafını çekmesiyle bilinir. Hayatı boyunca kartpostal editörlüğüyle de uğraşan Eyüboğlu, Trabzon ve çevresine ilişkin 500'den fazla kartpostal basmış ve 50 kitap çıkarmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kakuli Kardeşler</span>

Kakuli Kardeşler veya Kakuli Biraderler, Trabzon'daki ikinci ve en büyük fotoğraf stüdyosu açan Kyriakos, Miltiadis ve Trasyvulos adlı Rum fotoğrafçılardır. Trabzon'daki fotoğrafçılık alanında öncü olan Kakuli kardeşler, II. Abdülhamid'in talebiyle oluşturdukları ve Trabzon'daki genel şehir görüntülerinden oluşan "Yıldız Sarayı Albümü" ile tanınmaktadır. 1895-1890 yılları arasında şehirde çekilen fotoğraflardan oluşan albümün bazı kaynaklarda 57, bazı kaynaklarda 67 fotoğraftan oluştuğu söylendiyse de, albümde günümüzde 61 fotoğraf mevcuttur. Albümde Trabzon'daki devlet yapılarının, camilerin, mezarların, devlet yapılarının, kiliselerin, tekkelerin, manastırların, okulların, limanların ve deniz fenerlerinin ilk defa çekilmiş fotoğraflarının yanında şehrin panoramik fotoğrafları da yer almaktadır. Kakuli kardeşlerin fotoğraflarının birçoğu Osman Nuri tarafından kartpostal olarak yayımlanmıştır. Kakuli Kardeşlerin Yıldız Sarayı Albümü'ndeki fotoğraflarına ek olarak Trabzon İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Güzel Sanatlar Galerisi'nde sergilenen 37 fotoğrafı bulunmaktadır.

Haçik Çolakyan veya fotoğraflarda kullandığı şekliyle Hatchik Tcholakian, Osmanlı Ermenisi fotoğrafçı ve kartpostal editörü.

Laz Ömer Efendi veya doğum adıyla Ömer Vasfi Efendi, Osmanlı hattatı. 54 yıl boyunca sanatla uğraşan Laz Ömer Efendi, yaşadığı dönemde "hattatları şeyhi" anlamına gelen Şeyhül-Hattatin adıyla bilinmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Laz Hüseyin</span>

Laz Hüseyin, Kesik Nikola ve Odesalı Kosti'yi öldürmesiyle bilinen eşkıya. Tıfıl olmasıyla bilinirdi. Kesik Nikola'yı Şık Manol'un kumarhanesinde, Odesalı Kosti'yi ise Çeşme Meydanı'ndaki Yakup Efendi Birahanesi'nin önünde dört bıçak darbesiyle öldürmüştü. Beykoz iskelesinin 3 hane yanında, Hacızade Ahmed ve İstanbul Kadısı Hamamizade Efendi'nin yalılarının arasında bir yalısı vardı.

Şakir Şevket Türk tarihçi, gazeteci ve şairdir. Türkçe yazılmış ilk şehir tarihi kitabı olan Trabzon Tarihi'ni yazmasıyla tanınmaktadır.

Cengiz Eruzun, Türk yüksek mimar ve akademisyen. Restorasyon ve Doğu Karadeniz mimarisi başta olmak üzere halk mimarisi üzerinde uzmanlaşmıştır. Haliç Kongre Merkezi ve Dede Efendi Müze Evi gibi yapıların tasarımcısıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.