Kirakos Gandzaketsi

Kirakos Gandzaketsi (Ermenice: Կիրակոս Գանձակեցի; y. 1200/1202–1271) 13. yüzyıl Ermeni tarihçisiydi^[2]^[3]^[4]^[5] ve 4. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar olan olayların bir özeti ve kendi günlerinin olaylarının ayrıntılı bir anlatımı olan Ermenistan Tarihi kitabının yazarıdır.^[1] Çalışma öncelikle Orta Çağ Ermenistan'ının tarihi ile Kafkasya ve Yakın Doğu'de meydana gelen olaylara odaklanmaktadır. Eser, Moğol istilalarının incelenmesi için birincil kaynak görevi görülmekte ve hatta Moğolca kaydedilen ilk kelime listesini de içermektedir.^[6] Eser Latince, Fransızca ve Rusça dahil birçok dile çevrilmiştir.^[7]

Hayatı

Kirakos, 1200 yılı civarında Gandzak bölgesinde (Gence civarında, günümüzde Azerbaycan'da) doğmuştur.^[4] 1209-1212 yıllarında Kayen bölgesindeki Tandzut köyündeki Yeni Getik (daha sonra Goşavank olarak anılacaktır) okuluna gitmiştir (dersler başlangıçta bir mağarada]] veriliyordu ve ancak daha sonra tek odalı bir binaya taşındılar).^[8] Kendisi, memleketi Gandzak'tan bir bilim adamı ve yerli olan Vanakan Vardapet'in öğrencisiydi. 1215 yılında Kirakos, sınıf arkadaşları ve öğretmenleri Vanakan ile birlikte Tavuş'taki Khoranashat manastırının okuluna okumak için taşındı. Okul, Mhitar Goş'un öğrencisi Vanakan Vardapet tarafından kurulmuştur.

1230'lu yıllardaki Moğol istilasıyla Kirakos ve akıl hocası, 1236 baharında Moğol kuvvetleri tarafından ele geçirildiler.^[1] Ancak esir olarak o ve Vanakan, Moğollara sekreter olarak hizmet etmeyi başardılar. Bu aslında kölelikti.^[9] Bu süre zarfında Kirakos Moğol dilini öğrendi ve daha sonra bu konudaki bilgisini Ermenice anlamlarıyla birlikte 55 kelimelik bir liste halinde derledi.^[10] O yılın yazında Vanakan'ın serbest bırakılması için fidye ödendi ancak Kirakos da aynı gece kaçmayı başararak Getik kasabasına döndü.^[11]

1251 yılında Vanakan'ın ölümünün ardından Kirakos eski öğretmenlik görevlerini üstlendi ve Yeni Getik'teki okulun müdürü oldu. 1255 yılında, Kilikya Ermeni Krallığı'nın hükümdarı I. Hethum ile Vardenis (Aragatsotn'da) kasabasında bir görüşmeye kabul edildi ve kendisine bölgedeki misyonerlik çalışmaları hakkında bilgi verildi.^[1]

Birkaç yıl daha Yeni Getik'te kaldı; 1271'de öldü ve oraya gömüldü.

Çalışmaları

Kirakos yaşamı boyunca birçok eser tamamladı; ancak en göze çarpan eseri Ermenistan Tarihi'dir (Patmutʻiwn Hayotsʻ, Ermeni tarihlerine verilen genel bir başlık). Kitabı, 19 Mayıs 1241'de yazmaya başlamış ve 1265'te tamamlamıştır.^[1] İki bölüme ayrılan tarihinin ilk bölümü, Ermeni Apostolik Kilisesi'nin koruyucu azizi Lusavoriç Krikor'un hayatıyla başlar ve büyük ölçüde Ermeni kilisesinin üçüncü yüzyıldan on ikinci yüzyıla kadar olan tarihine ayrılmıştır. İkinci bölüm, Haçen prensi Hasan Celalyan'ın işkencesi ve ölümü de dahil olmak üzere, Türk ve Moğol istilalarının bölge halkına verdiği sonuçlar ve fiziksel hasara odaklanmaktadır. Ana kaynağı olarak operasyonlara katılan Prens Prosh Khaghbakian'ı kullanarak Moğolların Bağdat Kuşatması'nı (1258) ayrıntılı bir şekilde anlatır.^[12]

Ermenistan Tarihi'nin 65 bölümünden yaklaşık 47 kopyası günümüze ulaşmış ve Ermenistan'ın başkenti Erivan'da Matenadaran ve Viyana, Londra, Paris ve Sankt-Peterburg'daki müzeler de dahil olmak üzere dünya çapında çok sayıda yerde bulunabilir.^[1]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Khanlaryan, L. «Կիրակոս Գանձակեցի» 30 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Soviet Armenian Encyclopedia. vol. v. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences, 1979, p. 450.
^ Steven Runciman. A History of the Crusades. — Cambridge University Press, 1987. — Vol. I. — P. 335. "Later Armenian chroniclers, such as Samuel of Ani and Mekhitar of Airavanq, writing at the end of the twelfth century, and Kirakos Gandzaketsi and Vartan the Great, in the thirteenth century, treat only briefly of the First Crusade."
^ René Grousset. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. — Rutgers University Press, 1970. — P. 282. "Mongka gave a warm welcome to this faithful vassal and handed him a yarligh of diploma of investiture and protection, "a diploma", says the Armenian chronicle of Kirakos, "bearing his seal and explicitly forbidding any action against the person or states of Hethum. He also gave him a charter enfranchizing churches everywhere." Another Armenian historian, the monk "Hayton", in his Flor des extoires d'Orient, states in addition that Mongka gave his visitor an assurance that a great Mongol army under his brother, Hulagu khan, would attack Baghdad; destroy the caliphate, their "mortal enemy"; and restore the Holy Land to the Christians."
^ ^a ^b S. Peter Cowe. Kirakos Ganjakec'i or Arewelc'i // Christian-Muslim Relations. A Bibliographical History / Edited by David Thomas & Alex Mallet. — BRILL, 2012. —vol. IV. — p. 438: "Kirakos is one of the most important Armenian historians of the 13th century. He was born in the region of Ganja and received his early formation at the monastic school of Nor Getik under the eminent savant Vanakan Vardapet."
^ Abaqa 30 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. — Encyclopædia Iranica. Peter Jackson
^ Zgusta, Ladislav, Franz J. Hausmann and Oskar Reichmann (eds.). An International Encyclopedia of Lexicography. Berlin: Walter de Gruyter, 1991, p. 2368. 3-11-012421-1.
^ Hacikyan, Agop Jack; Basmajian, Gabriel; Franchuk, Edward S. (2005). The Heritage of Armenian Literature: From the Eighteenth Century to Modern Times, vol. 3. Detroit: Wayne State University. s. 494. ISBN 0-8143-3221-8.
^ Hacikyan et al. Armenian Literature, p. 493.
^ The Palgrave Handbook of Global Slavery Throughout History. (2023). Tyskland: Springer International Publishing. 160
^ Lane, George E. (2003). Early Mongol Rule in Thirteenth-Century Iran: A Persian Renaissance. Londra: Routledge. s. 12. ISBN 0-415-29750-8.
^ Bedrosian, Robert. Kirakos Ganjakets'i's History of the Armenians: Translator's Preface 1 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Robert Bedrosian’s Homepage. New York, 1986. Accessed March 7, 2008.
^ Neggaz, Nassima (October 2020). "The Many Deaths of the Last 'Abbāsid Caliph al-Musta'ṣim bi-llāh (d. 1258)". Journal of the Royal Asiatic Society. 30 (4). s. 600. doi:10.1017/S1356186320000267. Kirakos provides a detailed description of the fall of Baghdad in his History of the Armenians, started in 1241 and completed in 1265. Chapter eleven along with the subsequent ones are devoted to describing the events of his own day; they are considered the most important part of his work due to the details that they contain. His source was the Armenian Prince Prosh Khaghbakian, a participant and eyewitness of the conquest. Kirakos notes in his History that this Armenian lord told him directly about the events surrounding the invasion of Baghdad.

Konuyla ilgili yayınlar

Bayarsaikhan, Dashdondog (2019). "Kirakos Gandzakets'i, as a Mongol Prisoner". Ming Qing Yanjiu. 22 (2). ss. 155-163. doi:10.1163/24684791-12340027.