İçeriğe atla

Kilam

Kilam (Arapça'dan: kalām =söz, konuşma[1]) Kurmanci ve Zazaca'da dengbej şiirine denilir.

Kilam dengbej geleneğinin bir terimidir. Tıpkı Türkçedeki türkü kelimesiyle aşıklık şiiri tanımlandığı gibi, Kürtçede kilam kavramı dengbejliğe özgü bir şiir türü için kulanılıyor. Kilamlar Kürt folklorünün ana temellerindendir. Kilamın şeması klasik Kürt şarkılarının şemasından oldukça farklı olup, nakarat kullanılmayıp, vokatif durumunda kilamın ana temasını oluşturan kişi veya kişilerin ismi tekrarlanır (Lo, Le, Mîro, Dilo vb.).[2] Kilamın icra edilişi strandan (Kürtçe: şarkı) farklı olarak dengbejler tarafından enstrümansız yapılır.[3]

Kaynakça

  1. ^ Sözlük: Kelam[]
  2. ^ "Birkaç Kilam sözü". 14 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2009. 
  3. ^ "Mehmed Uzun: Kürt edebiyatina giriş". 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2009. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Kaya</span> Kürt şarkıcı

Ahmet Kaya, Türk protest müzik şarkıcısıdır. Türkiye'de albümleri en çok satan şarkıcılar arasında yer almaktadır.

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Eleşkirt</span> Ağrı ilinin ilçesi

Eleşkirt Ağrı ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed-i Hânî</span> Kürt edebiyatçı ve astronom

Ahmed-i Hani, 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Uzun</span> Kürt yazar ve edebiyatçı (1953–2007)

Mehmed Uzun, Kürt yazar.

<span class="mw-page-title-main">Murathan Mungan</span> Türk yazar

Murathan Mungan, Türk yazar, oyun yazarı ve şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Selim Temo</span> Kürt yazar

Selim Temo, Kürt şair, yazar, akademisyen ve çevirmen.

Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

Feqîyê Teyran veya Fakî-yi Tayran, asıl adı Muhammed olan Kürt şair, masal ve destan yazarı. En önemli eseri Hespê Reş'tir. Bu eser 1965'te Moskova’da Kürtçe-Rusça olarak yayınlandı. Feqîyê Teyran Kürtçede kuşların öğrencisi anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Dengbejlik</span>

Dengbejlik, Kürt sözlü edebiyatında kilam ve stran söyleme sanatıdır. Kürtçede Dengbêj sözcüğü ‘ses’ anlamına gelen deng ve ‘söyle, ses ver' anlamina gelen bêj sözcüklerinin birleşmesiyle oluşur. Bu kelime, sözün ahenkle icra edilmesini sağlayan kişi anlamında kullanılmıştır. Dengbejler genellikle köyden köye dolaşarak, hayatlarını söyledikleri destanlar, kılamlar, ilahiler ve hikayeler ile sürdürmektedirler. Bazıları erbane (tef), bılur (kaval) gibi çalgılarla söyleseler de, dengbejlerin çoğu herhangi bir çalgı aleti kullanmadan, gırtlak gücüne dayanarak sanatlarını icra ederlerdi. Kahramanlıkların anlatıldığı ve ‘şer’ denilen stranlardan (şarkı) avcılığa, baharın güzelliği ‘kılam'lardan, düğün ve eğlencedeki mutluluktan, zaferlerin heyecanına kadar, hastalıktan kaynaklı acılardan, haksızlık ve birçok konu, değişik şekillerde sanatsal olarak sözlü Kürt edebiyatında yerini almıştır. Dengbejlerin seslerini kullanarak yarattıkları yapıtlara lawik ve kilam denir. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'da gelenekselleşmiş olan dengbejlik özellikle Serhat Bölgesi diye anılan Van, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş gibi yerleşim yeri köylerinde hala sürdürülmektedir.

Reso, Ferzê'nin şagirtı (öğrencisi), Evdalê Zeynikê geleneğinden bir dengbej.

Mehmet Atlı Kürt müzisyen. Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi'nde öğretim görevlisi olarak çalıştı. Modern Kürt müziğinin önemli temsilcileri arasında sayılmaktadır.

Karapetê Xaço ya da Karabêtê Xaço ya da Gerabêtê Xaço, Osmanlı - Ermeni müzisyen

Hana Kubadi, (1700-1759-78), Kürt şair ve çevirmen. Kürtçenin Gorani (Hevrami) lehçesinde eser vermiştir.

Ayşe Şan, Kürt dengbêj. Eyşana Kurd, Eyşe Xan, Eyşana Elî isimleriyle de tanınır. Bir dengbej'in kızı olarak Diyarbakır'da doğdu, daha sonra sırasıyla Gaziantep, İstanbul, Almanya, Bağdat ve İzmir'de yaşadı. Türkçe ve Kürtçe şarkılar söyleyerek radyolarda çalıştı, konserler verdi ve kasetler doldurdu. Annesi dışında ailesinin tamamının müzikle ilgilenmesine karşı çıkması nedeniyle doğduğu şehre vasiyetine rağmen öldükten sonra da dönemedi. Almanya'da bir çocuğunu kaybetti, daha sonra üç çocuğu daha oldu.

<span class="mw-page-title-main">Sûsika Simo</span>

Sûsika Simo, Sovyet Kürdü dengbêj. Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde Kürtçe şarkılar besteleyen Simo sahneye çıkan ilk kadın dengbêj olarak kabul edilir.

Ermenistan Devlet Radyosu, Ermenistan'ın başkenti Erivan'da 1955'ten beri yayın yapan radyo kanalı.

Kürt kültürü, Kürtler tarafından uygulanan farklı kültürel özellikleri ifade eder. Kürt kültürü, modern Kürtleri ve toplumlarını şekillendiren eski halkların mirası niteliğindedir.

Eskerê Boyîk,, Sovyet Kürdü Yezîdî şair ve yazar.