İçeriğe atla

Kiştuş Savaşı

Kitos Savaşı

120 sonrası Roma İmparatorluğu
Tarih115-117
Bölge
Kıbrıs, Libya, Mısır, Mezopotamya, Yahudiye, Suriye
Sonuç İsyan bastırıldı
Taraflar
Roma İmparatorluğuYahudiye'deki Yahudiler
Komutanlar ve liderler
Lusius Quietus Lukuas veya Andreas
Kayıplar

Roma ve Yunan ölümleri:
Cassius Dio'ya göre

  • Sirenayka'da 200,000
  • Kıbrıs'ta 240,000
  • Mısır, Mezopotamya, Yahudiye ve Suriye'deki ölülerin sayısı bilinmiyor
 ?


Kiştuş Savaşı (veya Kitos Savaşı) (115-117) (İbranice: מרד הגלויות: mered ha'galuyot veya mered ha'tfutzot (מרד התפוצות), tercüme: Sürgün ayaklanması) Yahudi-Roma savaşlarının ikincisine verilen isimdir. Sirenayka, Kıbrıs, Mezopotamya ve Mısır'da diaspora Yahudileri tarafından başlatılıp kontrolden çıkan bu ayaklanmada genel çapta Roma vatandaşları ve Yahudi asileri katledilmiştir. Ayaklanma en sonunda, savaşa adını veren Lusius Quietus komutanlığındaki Roma lejyoner kuvvetlerince bastırıldı; Quietus adı zamanla bozulup "Kitos" halini aldı.

Ayaklanma

115'te, İmparator Trajan, Part İmparatorluğu'nda karşı doğu seferinin başındaydı. Roma seferinin gerekçesi, Partlar tarafından işgal edilen Ermeni Krallığı'nın başına Part yanlısı bir kral atanmasıydı. Bu durum, yarımküredeki Roma İmparatorluğu etkisine tecavüz etmek demekti - 50 yıl öncesine kadar, Nero zamanından beri Ermenistan bu iki imparatorluğun hegemonyasındaydı - bu da savaşı kaçınılmaz kıldı.

Trajan'ın ordusu Mezopotamya'da zaferler kazanıp ilerlerken arkasında bıraktığı küçük garnizonlar Yahudi asiler tarafından saldırılara uğruyordu. Sirenayka'daki ayaklanma önce Mısır'a ardından Kıbrıs'a sıçradı ve Yahudiye'deki ayaklanmayı fitilledi. Lod merkezli ayaklanma, Mısır'dan cepheye getirilen tahılları tehlikeye atmaktaydı. Yahudi ayaklanması hızla yeni işgal edilen eyaletlere yayıldı. Önemli ölçüde Yahudi nüfusu barındıran Nusaybin, Edessa, Selevkos ve Erbil gibi şehirler ayaklanmalara katılıp küçük Roma garnizonlarını katlettiler.

Sirenayka

Kayserya'lı Eusebius'a göre, Sirenayka'daki asilerin başını, kendisine "kral" diyen Lukuas veya Andreas çekmekteydi. Buradaki asiler, içinde Hekate, Jüpiter, Apollon, Artemis ve İsis tapınaklarının da bulunduğu birçok tapınağı ve Kayseryum, bazilika ve Roma hamamı gibi Roma'nın simgesi olan devlet yapılarını yıktı.

4. yüzyılda Hristiyan tarihçi Paulus Orosius'a göre, Sirenayka'daki nüfus vahşet yüzünden o kadar azalmıştı ki, Hadrianus tarafından yeni sömürgeler kurulmak zorunda kalındı.[1]

Cassius Dio, Yahudi ayaklanmalarını şöyle aktarır:

"'Bu sırada Sirene'deki Yahudiler başlarına Andreas'ı getirdi ve Romalılar ile Yunanları yok ettiler. Etlerini yaktılar, bağırsaklarından kemer yaptılar, kendilerini onların kanlarıyla meshettiler, derilerini giyecek olarak kullandılar. Çoğunu baştan aşağı ikiye yardılar. Diğerlerini canavarların önüne gladyatör olarak attılar. Sonuçta 220,000 kişi helak oldu. Mısır'da ve Artemio liderliğinde Kıbrıs'ta benzer şeyler yaptılar. Orada da, benzer şekilde 240,000 kişi yok oldu. Bu sebeple hiçbir Yahudi bu topraklara ayak basamaz; onu adaya bir rüzgâr atmış olsa bile öldürülür. Birçok kişi Yahudileri zaptetmek için gönderildi, bunlardan biri Trajan tarafından gönderilen Lusius'tu."[2]

Yahudi Ansiklopedisi Sirene'deki katliamlar için şunu aktarır:

"Libya'daki isyanın ardından nüfus o kadar azaldı ki birkaç yıl sonra burada yeni sömürgeler kuruldu... 5. yüzyılın başlarında Sirene yerlisi Piskopos Sunesyos, Yahudilerin eseri olan tahribattan bahseder.("Do Regno," p. 2)."[3]

Yahudi Ansiklopedisi, Cassius Dio'nun sunduğu bilgiler için "Trajan ve Hadrion Dios hakimiyeti altında gerçekleşen Yahudi savaşları açısından en önemli kaynak olduğunu (lxviii. 32, lxix. 12-14), fakat vahşet tanımlarının ve rakamların büyük ihtimalle abartıldığını" belirtir.[4]

Mısır

Yahudi asilerin lideri Lukuas, Markus Rutilyus Lupus valiliğindeki İskenderiye'nin Roma birlikleri tarafından terkedilmesinin ardından şehre doğru hareket etti ve şehri yaktı. Pompey'in mezarı ve pagan tapınaklar haraboldu. Trajan, praefectus praetorio Marcius Turbo komutanlığı altında yeni bir bölüğü savaşması için gönderdi ancak Mısır ve Sirenayka'da ki durumun pasivize edilmesi 117'nin sonbaharını buldu.

Kıbrıs

Kıbrıs'taki Yahudi çetesini lideri Artemion, binlerce sivili öldürdükten sonra adanın hakimiyetini ele geçirdi. "Artemion liderliği altında, Kıbrıs Yahudileri, Trajan idaresindeki Roma'ya karşı büyük bir ayaklanma gerçekleştirdi (117) ve bilgilere göre 240.000 Yunan katledildi (Dio Cassius, lxviii. 32)."[5] Küçük bir Roma ordusu adaya gönderildi ve başkent tekrar fethedildi. Ayaklanma tam anlamıyla bastırıldıktan sonra Yahudilerin adada yaşaması yasaklandı.

Mezopotamya

İmparator Trajan'ın mermer heykeli

Trajan, Basra Körfezi'ndeyken Mezopotamya'da yeni bir ayaklanma baş gösterdi. Trajan, büyük Yahudi cemaatlerinin bulunduğu Nusaybin, Osroene'nin başkenti Edessa ve Dicle'deki Selevkos'u tekrar fethetti.

Part Kralı I. Osroes'in Roma yanlısı oğlu Parthamaspatas, imparatorun arkadaşı olarak seferlere katıldı. Trajan, onu Tizpon'da Partların kralı olarak tahta geçirdi. "Trajan, Partların da ayaklanmasından korkutuğu için onlara kendilerinden bir kral verdi. Tizpon'a vardıklarında, orada bulunan bütün Romalı ve Partlıları topladı; yüksek bir platform inşa ettirdi, ağdalı söylevinin ardından Parthamaspates'i Partların kralı olarak atadı ve başına tacı taktı." (Dio Cassius). Bunun ardından Hatra'da devam etmekte olan kuşatmayı devralmak için kuzeye doğru hareket etti.

Kuşatma 117 yazı sırasında da devam etti fakat doğunun yakıcı sıcakları altında Trajan'a güneş çarptı. İyileşmek için, uzun bir yolculuk olacak olan Roma'ya gitmeye karar verdi. Selevkos'tan yelkenliyle yola çıktıktan sonra imparatorun sağlığı daha da kötüye gitmeye başladı. Kilikya'nın Selinus şehrinde karaya çıkarılan imparator burada öldü ve yerine varisi Hadrianus 118'de tahta geçti.

Trajan sonrası

Yahudi lider Lukuas, Yahudiye'ye kaçtı.[6] Marcius Turbo onu takip edip, ayaklanmada kilit rol oynayan Julian ve Pappus'u ölümle cezalandırdı. Mezopotamya'daki Yahudileri fetheden Lusius Quietus şimdi Yahudiye'deki Roma ordusunun başındaydı ve Julian ve Pappus liderliğindeki Yahudi asilerin bulunduğu Lod'u kuşattı. Sıkıntılı dönem o kadar artmıştı ki kısa bir süre sonra ölen Rabban II. Gamaliel, Hanuka'da dahi oruç tutulmasına izin vermişti. Diğer hahamlar ise bunu kınadı.[7] Ardından Lod ele geçirildi ve birçok Yahudi idam edildi; Talmud'da geçen "Lod maktulları" genelde saygısal övgü olarak kullanılır.[8] Aynı yılda Romalılar tarafından idam edilen Yahudiler içinde Pappus ve Julian de bulunmaktaydı.[9]

İmparator Trajan tarafından el üstünde tutulan ve Roma'ya faydalı hizmetleri bulunan Lusius Quietus'un yetkileri, Hadrianus imparator olunca sessizce alındı. Hadrianus'un emriyle olduğu düşünülen bir gerekçeyle, bilinmeyen sebeplerle 118 yazında öldürüldü.

Hadrianus, popüler olmayan fakat uzun vadeli bir karar alıp, Trajan'ın doğu seferlerini terkedip doğu sınırlarını sağlamlaştırdı. Bir zamanlar Mezopotamya'nın vilayeti olan Osroene'yi tekretmesine rağmen başa Parthamaspates'i geçirdi. Bir asır boyunca Osroene, iki imparatorluk arasında bağımsız olarak bir tampon bölge oluşturmuş oldu.

Romalılar için Yahudiye'deki gerginlik devam etti ve Legio VI Ferrata birliği kalıcı olarak Yahudiye'deki Kasarya Maritima'ya konuşlandırıldı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Orosius, Seven Books of History Against the Pagans, 7.12.6.
  2. ^ "Dio's Rome, Volume V., Book 68, paragraph 32 at Project Gutenburg". 7 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  3. ^ "JewishEncyclopedia.com - CYRENE:". 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  5. ^ "JewishEncyclopedia.com - CYPRUS:". 25 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2011. 
  6. ^ Abulfaraj, in Münter, "Der Jüdische Krieg," p. 18, Altona and Leipsic, 1821
  7. ^ Ta'anit ii. 10; Yer. Ta'anit ii. 66a; Yer. Meg. i. 70d; R. H. 18b
  8. ^ Pes. 50a; B. B. 10b; Eccl. R. ix. 10
  9. ^ Ta'anit 18b; Yer. Ta'anit 66b

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Trajan</span> 13. Roma İmparatoru

Marcus Ulpius Nerva Traianus, yaygın adıyla Trajan, Roma İmparatorluğu'nun Beş İyi İmparatorundan ikincisidir. Tahta çıktığı MS 98 yılından öldüğü 117 yılına kadar Roma İmparatorluğu’na altın çağını yaşatmıştır. Mütevazı ve filantropik kişiliği sayesinde hem halk hem de ordu tarafından sevilmiştir. Ortaya koyduğu politikalar ve savaşçı kişiliği sayesinde Roma İmparatorluğu'nu tarihinin gördüğü en geniş topraklarına ulaştırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Neron</span> 5. Roma imparatoru (s. 54–68)

Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus, esas adı Lucius Domitius Ahenobarbus olan ve aynı zamanda Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus olarak da bilinen, Julio-Claudian Hanedanı'nın beşinci ve son Roma imparatoru. Nero, büyük amcası Claudius tarafından tahtın vârisi olarak evlatlık edinilmiştir. Nero Claudius Caesar Drusus olarak, İmparator Claudius'un ölümünün ardından, 13 Ekim 54'te Roma tahtına oturmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Septimius Severus</span> Roma imparatoru

Septimius Severus, sadece Severus olarak da anılır, 193'ten 211'e kadar Roma imparatoruydu. Afrika eyaletinin Leptis Magna şehrinde doğdu. Afrika kökenli ilk Roma imparatorudur. Marcus Aurelius ve Commodus'un hükümdarlıkları döneminde devlet kademelerinde yükseldi. Beş İmparator Yılı'nda İmparator Pertinax'ın ölümünü takiben Severus gücü ele geçirdi.

<span class="mw-page-title-main">Hadrianus</span>

Publius Aelius Traianus Hadrianus, 117 ile 138 yılları arasında Roma imparatoruydu. Hadrianus, Hispania Baetica'da bir İtalik yerleşim yeri olan ve İspanya'daki modern Sevilla'ya yakın olan Italica'da doğdu. Aelia gensinin kolu olan Aeli Hadriani, doğu İtalya'daki Hadria kasabasından geliyordu. Nerva-Antoninus hanedanının bir üyesiydi.

<span class="mw-page-title-main">Macrinus</span>

Marcus Opellius Macrinus, 217 ve 218 yılları arasında 14 aylık Roma imparatoru. Macrinus, Afrika'daki Roma eyaleti Mauretanya'dan gelen ilk Roma imparatorudur.

<span class="mw-page-title-main">Adiabene</span> Kuzey Mezopotamyada bir krallık (MÖ 164 - MS 379 civarı)

Adiabene, isim klasik Süryanice'den türetilmiştir: ܚܕܝܐܒ‎, Ḥaḏy’aḇ veya Ḥḏay’aḇ, merkezi Arbela (Erbil) olan, eski Asur'daki bir Yahudi (Uydu) devletiydi.

<span class="mw-page-title-main">Simon bar Kohba</span> Yahudi askerî lider

Simon bar Kohba, 132 yılında Roma İmparatorluğu'na karşı Yahudilerin yapmış olduğu Bar Kohba Ayaklanması'nın lideriydi. Ayaklanma sonucu kurduğu Yahudi devletinin üç yıl süreyle başkanlığını yaptı; bu devlet iki yıllık bir savaşın ardından Romalılar tarafından 135 yılında fethedildi.

<span class="mw-page-title-main">Bar Kohba İsyanı</span>

Bar Kohba Ayaklanması (132-136), Yahudiye topraklarında Roma İmparatorluğu'na karşı yapılmış üçüncü büyük ayaklanması ve Yahudi-Roma savaşlarının sonuncusudur. Bu ayaklanma ayrıca İkinci Yahudi-Roma savaşı, İkinci Yahudi ayaklanması, 115-117 yılları arasında gerçekleşen Kitos Savaşı dikkate alındığında Üçüncü Yahudi-Roma savaşı veya Üçüncü Yahudi ayaklanması olarak da bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Osroene</span> MÖ 132-MS 244 arası var olan Mezopotamya devleti

Osroene veya Osrhoene Yukarı Mezopotamya'da eski bir bölge ve devletti. Başkentinin "Edessa Krallığı" olarak da bilinen Osroene Krallığı, M.Ö. 2. yüzyıldan MS 3. yüzyıla kadar var olmuş ve Abgarid hanedanı tarafından yönetilmiştir. Genellikle Partlarla ittifak yapan Osroene Krallığı, MÖ 132'den MS 214'e kadar tam bağımsızlığını sağlamak için yarı özerkliğe sahipti.. Arap kökenli bir hanedan tarafından yönetilse de, krallığın nüfusu ağırlıklı olarak Arami'ydi ve Yunan ve Part karışımıydı. Ayrıca, Edessa'da bazı Arap kültleri de onaylanmış olsa da, şehrin kültürel ortamı, güçlü Part etkilerinin yanı sıra temel olarak Aramice idi.

Lejyon XVI Flavia Firma İmparator Vespasian tarafından 70 yılında, Batavi isyanındaki cesaretsizliği yüzünden dağıtılan XVI Gallica'dan geri kalanlardan oluşturan bir Roma lejyonu. XVI Flavia Firma, Vespasyan tarafından Ermenistanın güvenliğini sağlamak için Yukarı Fırat bölgesine, Satalaya konuşlandırılmıştır. İmparator Trajan'ın 114-117 yılları arasındaki Part seferinde de görev alan Lejyon, İmparator Hadrianus tarafından Samosata'ya taşınmıştır. XVI Flavia Firma varlığını 4. yüzyıla kadar sürdürmüş ve üs olarak Sura kentini kullanmıştır. Lejyonun arması aslandır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi-Roma savaşları</span>

Yahudi–Roma savaşları, Birinci Yahudi-Roma savaşı (67–73) diye de tanımlanır. İbranice: המרד הגדול, ha-Mered Ha-Gadol), Yahudiye eyaletindeki Yahudilerin Roma İmparatorluğu'na karşı gerçekleştirdiği üç isyandan birincisidir. Kitos Savaşı - 115-117 Yahudi-Roma savaşlarının ikincisine verilen isimdir. Sirenayka, Kıbrıs, Mezopotamya ve Mısır'da diaspora Yahudileri tarafından başlatılıp kontrolden çıkan bu ayaklanmada genel çapta Roma vatandaşları ve Yahudi asileri katledilmiştir. İkinci Yahudi-Roma savaşı, 132-136 arası gerçekleşen Bar Kohba İsyanı'dır. Bu ayaklanma, Yahudiye topraklarında Roma İmparatorluğu'na karşı yapılmış Yahudilerin üçüncü büyük ayaklanması ve Yahudi-Roma savaşları'nın sonuncusudur. Dönemin Yahudilerince "mesihvari özellikleri bulunan" Şimon Bar Kohba bu ayaklanmanın lideriydi. Ayaklanma sonucunda Yahudiye'nin bazı bölümlerinde iki yıl süreyle bağımsız bir ülke kurulması başarılmasına rağmen en nihayetinde Roma 12 birlikli ana ve yedek ordularıyla bu devleti yıktı. Roma, Yahudilerin Kudüs'e girmesini yasakladı.

<span class="mw-page-title-main">Edessa</span> Helenistik dönemde kurulan antik bir şehir

Edessa, Yukarı Mezopotamya'da, Seleukos İmparatorluğu'nun kurucusu Kral Selevkos I Nicator tarafından Helenistik dönemde kurulan antik bir şehir (polis) idi. Daha sonra Osroene Krallığı'nın başkenti oldu ve Roma eyaleti Osroene'nin başkenti olarak devam etti. Geç Antik Çağ'da, Hristiyan öğreniminin önde gelen merkezi ve Edessa Katekistik Okulu'nun merkezi oldu. Haçlı Seferleri sırasında, Edessa Kontluğu'nun başkentiydi.

<span class="mw-page-title-main">Makkabiler</span> Yahudiyenin kontrolünü ele geçiren Yahudi asi savaşçı grubu

Makkabiler, Selevkos İmparatorluğu'na bağlı uydu devlet olan Yahudiye'nin kontrolünü eline geçiren Yahudi asi ordusudur. MÖ 164 ila MÖ 63 yılları arasında Haşmonayim hanedanlığı olarak Yahudilik dinini tekrar hayata geçirip İsrail Diyarının sınırlarını genişletti ve Helenizmin etkisini azalttı.

<span class="mw-page-title-main">Antigonus</span> Yahudiye kralı

Ön: Menora ve "Basileus Antignus" yazısı.
Arka: Sofra ve "Matisyahu HaKohen" yazısı.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi diasporası</span> İsrail diyarı dışında yaşayan Yahudiler

Yahudi diasporası, günümüz Yahudilerinin ataları olan inançlı İbranilerin anavatanı Kenan topraklarından zorla çıkartılıp, dünyanın diğer bölgelerine zorunlu göçe mecbur bırakılmaları ile başlayan, Yahudilerin 'İsrail Diyarı' dışındaki oluşumu. Modern İbranicede "dağınık" anlamına gelen Tefutzot (תפוצות) kelimesi Alman asıllı Amerikan akademisyen Simon Rawidowicz tarafından 1930'larda kullanılmaya başlandı.

<span class="mw-page-title-main">115 Antakya depremi</span>

115 Antakya depremi, 13 Aralık 115 tarihinde Antakya'da meydana gelen ve yüzey dalgası büyüklüğü 7.5 Ms, günümüz ölçümleri ile mercalli şiddet ölçeğinde tahmini ise maksimum XI. (Aşırı) yoğunlukta meydana gelen deprem. Antakya ve çevresinde yaklaşık 260.000 kişinin ölümüne sebebiyet verdiği düşünülen ve çok ciddi maddi hasara neden olan deprem, günümüzde Türkiye coğrafyası sınırları içerisinde en çok can kaybına sebep olan deprem olarak kayıtlara geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Antakya (antik kent)</span> Türkiyede bir antik kent

Antakya, Asi Nehri kıyısına kurulmuş bir antik kent. Kalıntıları günümüz Antakya şehrinde bulunur ve modern şehre ismini verir.

<span class="mw-page-title-main">Partamaspates</span> MS 2. yüzyılın başlarında Osroenede Romalı bir vekil kral olarak hüküm süren bir Part prensi

Parthamaspates, Mezopotamya'da ve daha sonra MS 2. yüzyılın başlarında Osroene'de Romalı bir vekil kral olarak hüküm süren bir Part prensidir. Part imparatoru I. Osroes'in oğludur.

<span class="mw-page-title-main">II. Sinatrukes</span> 2. yüzyılın başlarında Part İmparatorluğunun tahtına talip olan kişi

II. Sinatrukes, amcası I. Osroes'in tartışmalı hükümdarlığı sırasında Part İmparatorluğu'nun tahtının taliplisiydi. Kendisi yalnızca çoğu zaman pek güvenilir olmayan Bizans tarihçisi İoannis Malalas'ın (Chronographia) yazılarından bilinmektedir. Bu hükümdarın kişiliği ve ilgili olaylar bu nedenle esrarengizliğini koruyor.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.