İçeriğe atla

Ketçe

Ketçe
остыганна ка' (Ketçe)
Кетский язык (Rusça)
Ana dili olanlar Rusya
Konuşan sayısı213 (2010)[1]  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Dene-Yenisey ?
Yazı sistemiKiril
Dil kodları
ISO 639-3ket
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Ketçe Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

Ketçe ya da eskiden bilinen adıyla Yenisey Ostyakçası (Ketçe: остыганна ка’ ; Rusça: Кетский язык), Yenisey Nehri civarlarında Ketler tarafından konuşulan izole dil. Yenisey dilleri arasında hayatta kalan tek dildir. Nesli tükenme tehlikesi altında olan diller sınıfındadır.[2] Anadili Ketçe olan etnik Ket sayısı 1926'da 1.225 iken 1989'da 537'ye düşmüştür. UNESCO nüfus sayımına göre bu sayı o zamandan beri 150'ye düşmüştür. 2005 nüfus sayımında anadili 485 kişi olduğu bildirilmiştir., ancak bu sayının şişirildiğinden şüpheleniliyor.

Lehçeleri

  • Kuzey Ketçesi [İngilizce Northern Ket dialect; Rusça северный диалект]. Kureyka (Курейка) ırmağı ile Munduyski (Озеро Мундуйское) gölü civarında konuşulur.
    • Maduyka şivesi [İngilizce Maduika sub-dialect; Rusça мадуйкинский говор]. Maduyka (Мадуйка) köyünde konuşulur.
  • Merkezi Ketçe [İngilizce Central or Middle Ket dialect; Rusça центральный диалект]. Surgutiha (Сургутиха)'dan Turuhansk (Туруханск)'a kadar olan bölgede konuşulur.
    • Kuzey şivesi [İngilizce Northern sub-dialect; Rusça северный говор]. Vereşçagin (Верещагин)'den Turuhansk (Туруханск)'a kadar olan bölgede konuşulur.
    • Surgutiha şivesi [İngilizce Surgutikha sub-dialect; Rusça сургутихинский говор, южный говор]. Surgutiha (Сургутиха) köyünde konuşulur.
  • Güney Ketçesi [İngilizce Southern Ket dialect; Rusça южный диалект, нижнеимбатский]. Podkamennaya Tunguska (Подкаменная Тунгуска) ırmağından Yeloguya (Елогуя) ırmağının yukarısına kadar olan bölgede konuşulur.
    • Sulomay şivesi [İngilizce Sulomai sub-dialect; Rusça суломайский говор]. Sulomay (Суломай) köyünde konuşulur.
    • Kellog şivesi [İngilizce Kellog sub-dialect; Rusça келлогский говор]. Kellog (Келлог) köyünde konuşulur.
    • Podkamennaya Tunguska şivesi [İngilizce Podkamennaja sub-dialect; Rusça подкаменнотунгусский говор]
    • Yeloguya şivesi [İngilizce Eloguja sub-dialect; Rusça елогуйский говор]

Alfabe

1930'larda Latin tabanlı alfabe geliştirilmiştir ve kullanılmıştır:

A a Ā ā Æ æ B в C c D d E e Ē ē
Ə ə F f G g H h Ꜧ ꜧ I i Ī ī J j
K k L l M m N n Ņ ņ Ŋ ŋ O o Ō ō
P p Q q R r S s Ş ş T t U u Ū ū
V v Z z Ƶ ƶ Ь ь

1980'lerde Kiril tabanlı yeni alfabe oluşturuldu:

А а Б б В в Г г Г̡ г̡Д д Е е Ё ё
Ж ж З з И и Й й К к Ӄ ӄЛ л М м
Н н Ӈ ӈО о Ө ө П п Р р С с Т т
У у Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ
Ә ә Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я

Kaynakça

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tatarca</span> Tatarlar tarafından konuşulan Türk dili

Tatarca veya İdil Tatarcası, Türk dillerinin Kıpçak grubuna bağlı bir dildir. Aynı aileden bir lehçe olan Kırım Tatarcasından ayırmak için “Kazan Tatarcası” olarak da adlandırılır. Çoğunluğu, Rusya Federasyonu içindeki Tataristan'da yaşayan Tatarlar tarafından konuşulur. Tataristan Cumhuriyeti'nin Rusça ile birlikte iki resmî dilinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Eskimo - Aleut dilleri</span>

Eskimo - Aleut dil ailesi, Grönland, Kanada, Alaska ve Sibirya'nın belli bölgelerinde konuşulan dillerdir. Eskimo - Aleut halklarının ana dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Hemşince</span>

Hemşince, arkaik bir Ermenice lehçesi olup Batı Ermenice içerisinde sınıflandırılır. Doğu Karadeniz'de kendilerini Hemşinliler olarak adlandıran kişilerce konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Yenisey dilleri</span>

Yenisey dilleri, Orta Sibirya'da Yenisey Nehri yakınlarında konuşulan bir dil ailesidir. Ket dili hariç gruptaki diğer dillerin soyu tükenmiştir. Yenisey dilleri, Kuzey Amerika'daki Kızılderili Na-Dene dilleri ile birlikte Dene-Yenisey dil ailesi altında sınıflandırılması önerilmektedir. Tonlamalı dillerdir.

<span class="mw-page-title-main">Na-Dene dilleri</span>

Na-Dene dilleri, Kuzey Amerika'da Na-Dene Kızılderilileri tarafından, ABD, Kanada ve ufak bir kısmı da Meksika’da konuşulan diller ailesidir.

<span class="mw-page-title-main">Hanca</span>

Hanca ya da Han dili, ABD'nin Alaska eyaletinde ve Kanada'nın Yukon bölgesinde Alaska Atabasklarından Hanlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Guçince ile Yukarı Tananaca arasında bir dil olup en yakın akrabası Guçincedir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 60 kişilik nüfustan 12 kadarı, Kanada'daki 250 kişilik nüfustan ise 7 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Değinakça</span>

Değinakça ya da Değinak dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Yukon ırmağının aşağılarında Shageluk ile Anvik (Gitr’ingithchagg) yörelerinde konuşulan Atabask dillerinden yok olmak üzere olan Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 250 kişilik nüfustan 14 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Koyukoncadır.

<span class="mw-page-title-main">Koyukonca</span>

Koyukonca ya da Koyukon dili, ABD'nin Alaska eyaletinde, Yukon–Koyukuk Census Area sayım bölgesinde, Koyukuk ırmağı ile Yukon ırmağı arasındaki bölgelerde Alaska Atabasklarından Koyukonlar tarafından konuşulan Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabaları Holikaçukça ile Değinakçadır. Fransız kökenli Kanadalı bir Cizvit misyoneri olan Jules Jetté'nin 1898'de kaydetmeye başladığı derlemeleri günümüzde Atabask dil araştırmalarında değerli belgelerdir. Hristiyan misyonerlerce misyon okullarında çoğu kez yalnızca dini eğitim verilmiş ve Koyukon öğrenciler İngilizce konuşmaya zorlanmıştır. Günümüzde Alaska Yerli Dil Merkezine göre 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Tanakrosça</span>

Tanakrosça ya da Tanakros dili, ABD'nin Alaska eyaletinde Tanana ırmağının orta kesimlerinde Tanacross yöresinde yaşayan Tanakroslar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olmak üzere olan dil. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 200 kişilik nüfustan 50 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Tanakros dil sahasının komşuları olarak batısında Aşağı Tananaca kuzeyinde Hanca, güneyinde ise Ahtnaca konuşulur. En yakın akrabası olan Yukarı Tananaca doğusunda konuşulur.

Aşağı Tananaca ya da Aşağı Tanana dili [kendilerince Benhti Kokht’ana Kenaga’; İngilizce Lower Tanana, Tanana, Minto], ABD'nin Alaska eyaletinde içbölgelerdeki Tanana ırmağının (Tthʼituʼ) aşağı kısımlarında Minto (Menhti) ile Nenana yörelerinde yaşayan Aşağı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 400 kişilik nüfustan 25 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Yukarı Tananaca</span>

Yukarı Tananaca ya da Yukarı Tanana dili [kendilerince Neeʼaaneegn, Nee'aaneek; İngilizce Upper Tanana, Nabesna], ABD'nin Alaska eyaletinde Northway, Tetlin ve Tok köylerinde, ayrıca daha az olarak Kanada'da Yukon bölgesinde Beaver Creek yöresinde yaşayan Yukarı Tananalar tarafından konuşulan Atabask dillerinin Tanana dilleri grubundan yok olma tehlikesindeki Kızılderili dilidir. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 300 kişilik nüfustan 55 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Yukarı Tanana dil sahasının komşuları olarak kuzeybatısında Tanakrosça kuzeyinde Hanca, güney ve güneybatısında Ahtnaca, doğusunda ise Kanada'da Kuzey Tuçoncası ve Güney Tuçoncası konuşulur. En yakın akrabası diğer Tanana dilleri ile Kuskokvimcedir. Biraz daha uzak olan diğer akrabaları Kanada'da konuşulan Tuçon dilleridir).

<span class="mw-page-title-main">Guçince</span>

Guçince ya da Guçin dili, ABD'de Alaska eyaletinde ve Kanada'da Kuzeybatı Toprakları ile Yukon bölgelerinde Guçinlerin konuştuğu Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir.

Nadoten-Vetsuvetence, Kanada'da Britanya Kolombiyası bölgesinde konuşulan yok olma tehlikesindeki Atabask dillerinden bir Kızılderili dilidir. En yakın akrabası Dakelcedir. Dakel ve Sekanilerle birlikte Carrier Sekani Tribal Council adı altında idari birlik oluştururlar.

Tlingitçe ya da Tlingit dili, ABD'de Alaska'da, ufak bir kısmı da Washington'da ve Kanada'da eyalatlerinde yaşayan Kıyı Tlingitleri ile İç Tlingitleri tarafından konuşulan Na-Dene dillerinden tehlike altındaki Kızılderili dilidir. Grup içinde tek başına alt grupta toplanır. Diğer alt grubu Eyak-Atabask dilleri oluşturur. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 10.000 kişilik nüfustan 300 kadarı, Kanada'daki 1.000 kişilik nüfustan ise ancak 75 tanesi anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">İnyupikçe</span>

İnyupikçe ya da İnyupik dili, Kuzey ve Kuzeybatı Alaska'da İnyupiklerin konuştuğu İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 15.700 kişilik nüfustan 2.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Çukçice</span>

Çukçice ya da Çukçi dili, Rusya'ya bağlı Çukotka Özerk Okrugunda Çukçiler tarafından konuşulan Çukçi-Kamçatka dilleri ailesinden Paleosibirya dili.

Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili, Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya'da Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor

<span class="mw-page-title-main">Batı Kanada İnuitleri</span>

Batı Kanada İnuitleri, Kanada'da Kuzeybatı Toprakları'nda ve birazı da Yukon'da yaşayan İnuitlerin bir kolu.

Duha Türkçesi, Duhaların dilleri Duhaca Sayan dilleri grubundan Tuvacanın ayrıksı bir lehçesidir ve hızla soyu tükenmektedir. Doğu Tuvacası konuşan Toju Tuvaları ile Tofaların lehçesine daha yakındır. Günümüzde Moğolca ile karışık kullanılmaktadır.