İçeriğe atla

Kerkük

Kerkük
كركوك
Kerkük Kalesi
Irak üzerinde Kerkük
Kerkük
Kerkük
Kerkük'ün Irak'taki konumu
ÜlkeIrak Irak
İlKerkük ili
Rakım346 m
Nüfus
 (2018 ve 2009 tahminleri)[1][2]
 • Toplam2.018 (972.272)[1], 2.009 (850,787)[2]
Zaman dilimiUTC+02.00 (DAS)
 • Yaz (YSU)UTC+03.00 (DAS)
Baba Gürgür'de petrol kuyuları

Kerkük, Irak'taki Kerkük ilinin başkenti olan şehirdir. Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin anayasal başkentidir.[3][4][5][6] Irak merkezi yönetimine bağlıdır. Irak'ın başkenti Bağdat'ın 236 km kuzeyinde, Erbil'in 83 km güneyinde, Musul'un 149 km güneydoğusunda, Süleymaniye'nin 97 km batısında, Tikrit'in 116 km kuzeydoğusunda yer almaktadır. Günümüzde şehrin büyük çoğunluğu Türkmenler, Araplar ve Kürtlerden oluşmaktadır.[7][8]

Tarih

2014 yılında, peşmerge güçlerinin bölgenin kontrolünü ele geçirdiği ve kuzeyden yoğun Kürt nüfus göçünün yaşandığı sırada, Kerkük ve çevresinde etnik grupların dağılımını gösteren harita.

Eski Asur başkenti Arrapha bölgesinde yer alan Kerkük, 5000 yıllık harabeleri üzerinde, Khasa nehri yanında yer alır. Arrapha, MÖ 10 ve 11. yüzyıllarda Asurlular döneminde çok büyük bir öneme kavuşmuştur. Stratejik ve coğrafik önemi nedeniyle şehir, üç imparatorluk için adeta bir savaş meydanıydı; Asur imparatorluğu, Babil ve Med imparatorlukları ki hepsi şehri belirli zamanlarda yönetmişlerdir.

İngiliz istihbaratçı Ely Bannister Soane'ın 1912 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: "Kerkük, Türkmenleri, meyveleri ve ham petrolü ile ünlüdür, bunların hepsi bol miktarda bulunur. En az 15.000 nüfusa sahip olması gereken şehir, Kürdistan sınırlarının üç dilli kasabalarından biridir. Herkes tarafından Türkçe, Arapça ve Kürtçe konuşulmakta, ilk ve sonuncusu çarşılarda fark gözetmeksizin kullanılmaktadır. Kendisi bir Türkmen kasabası olup, güneyinde ve batısında göçebe Araplar, doğusunda ise Hamavand Kürtlerinin ülkesi bulunmaktadır. Burada Türk gücü çok belirgindir." [9]

Kerkük çok geniş bir şekilde yayılmış ve karışmış bir nüfusa sahiptir. Osmanlı döneminde şehir merkezi çoğunluğunu Türkler oluşturuyordu, Kürtler de taşranın çoğunluğunu oluşturuyordu.[10] Şehir özellikle 20. yüzyılda daha dramatik değişimler deneyimlemiştir. Kürtler, Türkmenler ve Araplar bu bölgeye dair sahiplik iddialarında bulunmakta ve iddialarını destekleyecek tarihi bilgi ve verilere sahip olmaktadırlar.

Tarihi olarak, şehir her zaman Kürtler ve Türkmenler tarafından kültürel bir başkent olarak atfedildi. 2010'da Irak Kültür Bakanlığı tarafından Irak kültürünün başkenti olarak isimlendirildi.

Şehirde günümüzde etnik kökeni Kürt, Türkmen, Arap ve belirli ölçüde Süryani olan insanlar yaşamaktadır.

Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından Bölgesel Yönetim'in anayasal ve hukuki başkenti olarak tanınmaktadır.[11][12] Ancak 2005 tarihli Irak Anayasası ile idari statüsü tartışmalı olan bölgelerin statülerini 2007 yılı sonuna kadar yapılacak bir referandumla belirlemelerini öngörmüştü. Kerkük için bu yönde bir referandum yapılmamış olduğundan Kerkük yasal olarak Irak merkezi yönetimine bağlıdır.[13] 12 Haziran 2014'te IŞİD'in Kuzey Irak Taarruzu sonrası Irak ordusunun çekilmesi üzerine Kerkük, Kürdistan Bölgesel Yönetiminin kontrolüne geçmiştir.[14][15] 16 Ekim 2017'de Irak kontrolü geri kazandı.[16]

Nüfus

Liam Anderson'ın 2009 yılında kaleme aldığı kitapta anlattığına göre: Kerkük, Osmanlı kayıtlarında ‘Gökyurt’ (Mavi Vatan) olarak anılmıştır, bu da belki o dönemde Kerkük'ün özellikle Türk bir kasaba olarak tanımlandığını göstermektedir.[17]

Kâmûsü'l-A'lâm'da Kerkük

Şemseddin Sâmi, 19. yüzyılın sonlarında yazdığı Kâmûsü'l-A'lâm'da Kerkük şehrinden bahsetmiştir. Kerkük, Osmanlı Musul vilayetinin güneydoğusunda yer alan, 30.000 nüfuslu, Kalesi, 37 Cami ve Mescidi, 7 Medresesi, 15 Tekke ve Zaviyesi, 12 Hanı, 1282 Dükkan ve Mağazası, 8 Hamamı, Nehirin üzerinde bir köprüsü, bir Reşidiye ve 12 Sıbyan mektebi ve 3 Kilisesi olduğu bilgisini veriyor. Devamında "Nehrin sağ tarafındaki kısmının dörtte üçünü Kürtler, geri kalanı Türkler, Araplar, 760 Yahudi ve 460 Keldani” diyor. Bu Şemsettin Sami'nin Kerkük'ün tamamını değil sadece Kuzey bölgesinde yerleşim yerinin nüfusu hakkında bilgi verdiğini göstermektedir.[18]

Kerkük Valiliği için Nüfus Sayımı Sonuçları[19]
Etnik grup 1957 Oran 1977 Oran 1997 Oran
Araplar109,62028.2%218,75545%544,59672%
Kürtler187,59348.2%184,87538%155,86121%
Türkmenler83,37121.4%80,34717%50,0997%
Asurlular1,6050.4%
Yahudiler1230.03%
Diğer6,5451.77%00%2,1890.3%
Toplam388,829100%483,977100%752,745100%

Ana yerler

  • Kerkük Kalesi
  • Kerkük Kışlası, 1863'te Osmanlı tarafından kurulmuştur. Türkmenler tarafından imar edilip müzeye çevirme çalışmaları devam etmektedir.
  • Kerkük Kayseri Çarşısı, Çoğunlunu Türkmen esnafın olulturduğu 1855'te Osmanlılar tarafından yapılmış Kerkük'ün en eski pazarıdır.[20]
  • Danyal Peygamber'in Cami ve Türbesi
  • Pirehmerd Pazarı

Arkeolojik Jarmo Kalesi ve Yorgantepe alanları da modern şehrin dışında bulunmaktadır.

Kerkük'un mimarisi I. Dünya Savaşı'nda ve Irak Savaşı'nda ağır hasarlar görmüştür. 2007 raporlarına göre, 18 adet kutsal sayılan yer harap edilmiştir. Bunların 10'u Kerkük ve güneydedir."[21]

İklim

 Kerkük iklimi 
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) 13,8 15,7 20,1 26,3 33,7 39,8 43,2 42,8 38,7 31,4 22,6 15,8 28,66
Ortalama sıcaklık (°C) 4,5 5,7 9,0 13,8 19,6 24,5 27,5 27,1 23,2 18,1 11,2 6,3 15,87
Ortalama yağış (mm) 68,3 66,7 57,3 44,1 13,4 0,1 0,2 0 0,7 12,4 39,1 59 361,3


Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b "City Population" (İngilizce). Citypopulation.de. 22 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2024. 
  2. ^ a b "World Gazetteer". World Gazetteer. 26 Ocak 2009. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. [] (EN)
  3. ^ "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası Taslağı". bianet.org. 21 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024. 
  4. ^ "Kürdistan Bölgesel Yönetimi anayasası" (PDF). 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2024. 
  5. ^ www.fildisiajans.com.tr, Fildişi Ajans, Danışmanlık ve Yazılım. "ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi". ORSAM-Ortadoğu Araştırmaları Merkezi. 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024. 
  6. ^ ALACA, MEHMET (14 Ağustos 2024). "Kerkük'e KYB'li Vali Seçildi: Kazananlar ve Yitirilen Gerçeklik Algısı - MEHMET ALACA". PERSPEKTİF. 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2024. 
  7. ^ "Kirkuk". Cities in transition. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016. 
  8. ^ "Kerkük-Musul Sorunu" (PDF). Kardaşlık Dergisi. Kerkük Vakfı. 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  9. ^ To Mesopotamia and Kurdistan in Disguise (İngilizce). Cosimo, Inc. (1 Aralık 2007 tarihinde yayınlandı). 1912. s. 120. 24 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. 
  10. ^ Bruinessen, Martin van, and Walter Posch. 2005. Looking into Iraq 17 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ "UNPO: Kurdistan: Constitution of the Iraqi Kurdistan Region". www.unpo.org. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022. 
  12. ^ "Irak Kürdistan Bölgesi Anayasası". 23 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2022. 
  13. ^ Zine El-Abdin, Adil Sakran (2021). "Irak Yönetimindeki Siyasal İstikrarsızlığın Anayasal Süreç Bağlamında Değerlendirilmesi". Ortadoğu Etütleri. doi:10.47932/ortetut.691987. 30 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2024. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2016. 
  16. ^ "Kerkük yarım günde düştü". Diken. 16 Ekim 2017. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2021. 
  17. ^ Liam Anderson, Gareth Stansfield, Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics, s. 32.
  18. ^ Kâmûs-ül Â'lâm. 
  19. ^ Part I. Kirkuk and its environs. — Chapter 2. Kirkuk in the Twentieth Century, page 43 21 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. // Crisis in Kirkuk: The Ethnopolitics of Conflict and Compromise. Authors: Liam Anderson, Gareth Stansfield. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2011, 312 pages. ISBN 9780812206043
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2024. 
  21. ^ Jenkins, Simon (7 Haziran 2007). "In Iraq's four-year looting frenzy, the allies have become the vandals". The Guardian. Londra. 20 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mart 2015. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kerkük ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan Bölgesel Yönetimi</span> Iraka bağlı özerk bölge

Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Kürdistan Bölgesi veya Irak Kürt Bölgesel Yönetimi, Irak'a bağlı, anayasal düzeyde varlığı olan özerk bir bölgedir. Yaklaşık 40.000 km2'den oluşan idari birim; batıda Suriye, doğuda İran, kuzeyde ise Türkiye ile komşudur. Bölgesel yönetimin başkenti Erbil'dir. Kürdistan Parlamentosu Erbil'de yer almaktadır, ancak Kürdistan Bölgesi anayasası tartışmalı Kerkük kentini Kürdistan Bölgesi'nin başkenti olarak tanımaktadır. Bölgenin nüfusu, 2023 itibarıyla 6.556.752'dir. Resmî dilleri Kürtçe ve Arapça'dır.

<span class="mw-page-title-main">Erbil</span> Kürdistan Bölgesel Yönetiminin başkenti

Erbil, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkenti ve en büyük şehridir. Şehrin nüfusu 1,1 milyon civarındadır. Nüfus Kürtler, Türkmenler, Araplar ve Süryani Hristiyanlardan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Süleymaniye</span> Irakta bir şehir

Süleymaniye, Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin Süleymaniye İline bağlı şehir ve ilin yönetim merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Irak Türkmenleri</span> Iraktaki üçüncü büyük etnik grup

Irak Türkmenleri ya da Irak Türkleri Irak'ın üçüncü büyük etnik grubudur. Türk kökenlidirler ve çoğunlukla Türk mirasına ve kimliğine bağlıdırlar. Irak'a Türk göçü 7. yüzyılda, ardından 1055 yılında Büyük Selçuklu'nun bölgedeki fethiyle başlarken, bugün Irak Türkmenlerinin çoğu, 1535-1919 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetimi sırasında Anadolu'dan Irak'a getirilen Osmanlı askerlerinin, tüccarlarının ve memurlarının torunlarıdır. Irak Türkmenleri, Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan ve Suriye de dahil olmak üzere Osmanlı sonrası diğer modern ulus devletlerdeki Türk topluluklarının yanı sıra Türkiye'deki Türk halkıyla yakın kültürel, tarihi, dilsel ve dini bağları paylaşmakta; bu nedenle kendilerini Türkmenistan ve Orta Asya Türkmenleriyle özdeşleştirmemektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Peşmerge</span> Irak Kürdistanının askerî gücü

Peşmerge, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin askerî gücüdür. Irak Anayasası'na göre Peşmerge, güvenlik yan kuruluşlarıyla birlikte Kürdistan Bölgesi'nin güvenliğinden sorumludur. Peşmerge'ye bağlı kuruluşlar arasında Asayiş, Parastin u Zanyarî ve Zeravani bulunmaktadır.

Levi Baskını, 4 Mayıs 1924 tarihinde Hakkâri'den göçen Süryani askerler tarafından Kerkük'te Irak Türkmenlerinin basıldığı ve 200'den fazla Türkmenin Levi birlikleri tarafından katledildiği olay.

<span class="mw-page-title-main">Zaho</span> Irakta bir şehir

Zaho, Irak'ın kuzey bölgesinde yer alan Kürdistan Bölgesel Yönetimi'ne bağlı bir şehirdir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan</span> Orta Doğuda Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelerin genel adı

Kürdistan Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Neçirvan Barzani</span> Iraklı Kürt siyasetçi

Neçirvan İdris Barzani, Kürt siyasetçi, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin başkanı. Daha önce Mart 2006-Ağustos 2009 tarihleri arasında Kürdistan Bölgesel Yönetimi başbakanlığını yapmış ve Mart 2012 yılında tekrar bu göreve gelerek 2019'da başkanlık görevine geçene kadar sürdürmüştür. Kürdistan Üniversitesi Erbil'in kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Türkmeneli</span> politik bir terim

Türkmeneli, Irak'ta bir bölge adıdır. Bölge esasen, Irak Türkmenleri'nin tarihsel olarak baskın bir nüfusa sahip olduğu geniş toprakları tanımlamak için kullanılan politik bir terimdir. Söz konusu topraklar, Irak-Türkiye-Suriye sınırında bulunan ve çapraz olarak İran sınırına kadar uzanan bir bölgeyi kapsamaktadır. Bölgenin kuzey kısmındaki şehri Kerkük, Türkmenler için başkent sayılır.

<span class="mw-page-title-main">Musul</span> Irakta bir şehir

Musul, Irak'ın en büyük şehirlerden birisi. Irak'ın kuzeyinde Dicle Nehri kıyısında bulunan Musul'da Araplar, Türkler ve Kürtler yaşamaktadır. Nüfusunun çoğunluğunu Araplar, Kürtler ve Türkler oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kerkük (il)</span> Irak valiliği

Kerkük İli Irak'ın kuzeyinde yer alan, nüfusun çoğunluğunu Araplar, Kürtler ve Türkmenlerin oluşturduğu, yönetim merkezi Kerkük kenti olan ve dört kazaya ayrılan ildir. 28 Mart 2017 tarihinde aldığı meclis onayıyla Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin bir parçası olduğu anlamına gelecek bir kararla, resmi kurumlara Irak Bayrağı'nın yanı sıra Bölgesel Yönetim bayrağının da çekilmesine hükmedildi. 16 Ekim 2017'de Irak ordusu Kerkük'e gece saatlerinde operasyon başlattı ve şehri Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nden tamamen temizledi. Yerel yönetim bayrakları indirildi.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Kürdistan'daki Yahudiler'in tarihi, eski çağlardan beri İran'ın bir kısmını, Kuzey Irak'ı, Ermenistan'ı, Suriye yaşayan Yahudiler'e denir. Kültürleri ve giyim tarzları Müslüman Kürtler'e benzer. 1940 ve 50'lerde İsrail'e yapılan göçlere kadar kapalı bir toplum olarak yaşadılar.

<span class="mw-page-title-main">Dakuk</span>

Dakuk (Tavuk) kasabası Kerkük iline bağlı bir kasabadır. Kerkük'ün güneyine ve Bağdat kara yolu üzerine düşen Dakuk kasabasının nüfusu yaklaşık 50.000 kişidir. Merkezini çoğunlukla Kürtler oluşturur ve azınlık olarak Araplar ve Türkmenler de bulunmaktadır. Dakuk'taki Kürtler çoğunlukla Yarsanî iken Türkmenler Şii mezhebine tabiilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kürtleştirme</span> Kürt kültürünün veya dilinin benimsenmesi

Kürtleştirme veya Kürtleşme, Kürt olmayan bir kişi veya topluluğa Kürt kimliği kazandırma. Saddam Hüseyin döneminde yürütülen Araplaştırmaya karşı ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İran Kürdistanı Demokratik Partisi</span> İrandaki Kürt Siyasal Partisi

İran Kürdistanı Demokratik Partisi ya da kısaca DPK-I (Kürtçe: Partiya Demokratîk a Kurdistana Îranê, İngilizce: Democratic Party of Iranian Kurdistan, eski adı: Demokratische Partei Kurdistans-Iran, İran'da sosyal demokrat bir Kürt partisidir. Parti, 2015 yılından beri Sosyalist Enternasyonal'in tam üyesidir. Parti demokratik ve federal bir İran talep etmektedir. Parti üyelerinden bir kısmı 2006 yılında partiden ayrıldı ve partinin eski adı olan Kürdistan-İran Demokratik Partisi adı altında yeni bir parti kurdu.

<span class="mw-page-title-main">2017 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu</span>

Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu, 25 Eylül 2017'de Irak'ın özerk bölgesi Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde yapılan referandum. Referandumda seçmenlere "Kürdistan Bölgesi ve Kürdistan Bölgesi dışında kalan Kürt yerleşimlerinin bağımsız bir devlet olmasını istiyor musunuz?" sorusu sorulmuş ve seçmenlerin %92.73'ü referanduma "Evet" oyu vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">İsrail-Kürdistan Bölgesel Yönetimi ilişkileri</span> Kürt ve Yahudi ilişkileri

Kürdistan Bölgesel Yönetimi-İsrail ilişkileri, Kürt ve Yahudi halkları arasındaki ilişkilerin tarihsel arka planını ve Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile İsrail arasındaki mevcut siyasi ve ekonomik ilişkileri kapsamaktadır.

Kerkük statü referandumu, Kuzey Irak'ın tartışmalı bölgelerinin Kürdistan Bölgesi'nin bir parçası olup olmayacağına karar vermek için planlanan bir halk oylamasının Kerkük parçasıydı. Referandum başlangıçta 15 Kasım 2007 için planlanmıştı, ancak defalarca ertelendi ve sonuçta hiçbir zaman gerçekleşmedi.

<span class="mw-page-title-main">2005 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu</span>

2005 Kürdistan Bölgesel Yönetimi bağımsızlık referandumu, Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin bağımsız olması için 30 Ocak 2005'te yapılan bir referandumdur. Nihai sonuçlar, oyların büyük çoğunluğunun, yüzde 98,98'inin bağımsızlıktan yana olduğunu gösterdi. Kürdistan Referandum Hareketi'nin Irak parlamento seçimleri ve 2005 Kürdistan Bölgesi seçimleri ile birlikte yürüttüğü referandumda Kürdistan Bölgesi halkına Irak'ın bir parçası olarak kalmaktan mı yoksa bağımsız bir Kürdistan'dan mı yana oldukları soruldu.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.