İçeriğe atla

Kelaynak

Kelaynak
Korunma durumu

Kritik tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Aves
Takım:Pelecaniformes
Familya:Threskiornithidae
Alt familya:Threskiornithinae
Cins:Geronticus
Tür: G. eremita
İkili adlandırma
Geronticus eremita
Linnaeus, 1758
turuncu: üreme bölgesi

mavi : kış bölgesi

Dağılımı

Kelaynak (Geronticus eremita), kayalık veya yarı çöl kurak yaşam alanlarında bulunan iri yapılı, suda veya çamurda yürüyen ince uzun kıvrık gagalı, 70–80 cm uzunluğunda, 120–135 cm kanat genişliğinde bir kuş türü. Aynı zamanda bir hastalık türü olan kelaynak, kuş gribi salgınından sonra literatürde yer almıştır.

Özellikleri ve davranışları

Tüysüz kırmızı bir yüz ve kafası ile uzun kıvrık kırmızı bir gagaya sahiptir. İri, parlak, cilalı, siyah kuşlardır. Başlarında tüy olmaması nedeniyle kelaynak adı almışlardır. Yılda bir defa ve 1-4 yumurta yapar, kuluçka süreleri 4 hafta kadardır. İlk yumurtadan çıktıklarında yavrunun kafası ve boğazı tüylüdür. Yaşları ilerledikçe bu tüyler yok olur. Siyah tüyleri güneş ışığının farklı açılarında parlak yeşil, kavuniçi ve mor rengini alır. Uçuşları insanı hayrete düşürecek kadar güzel ve zariftir. Kelaynaklar çok sosyaldir, sabahın erken saatlerinde 10–15 km uzaklıktaki beslenme alanlarına gruplar halinde giderler. Uzun ve kıvrık gagalarıyla yiyeceklerini ararlar. Yuvalarını yapma dönemi Şubat-Mart aylarıdır. Yavruları koyu gri renkte olup, yuvada dolaşırken yere düşme tehlikesi yaşarlar. Yumurtadan çıktıktan 2-3 ay sonra palazlanırlar. Erişkin kuşlarla birlikte beslenme alanlarına uçarlar. Kendilerini besleyebilecek duruma gelene kadar anneleri onları 2-3 ay besler.Erkek ve dişilerin belirgin özellikleri bulunmamakta ve aynı davranışları göstermektedirler. Bu kuşların en önemli bir özelliği de “tek eşli” olmaları, eşlerine çok sadık olmalarıdır. Tek eşli yaşamaları nedeniyle üremeleri çok yavaş olur.[1] Kelaynaklar böceklerle beslenir.

Yayılış alanları

Birecik'te yapay kafesler

Orta Doğu ve Afrika, Kuzey Sahra çöllerinde kayalıkların uçurumlarında 2-3 yumurta yumurtlayarak ürerler. Kelaynaklar genelde böcekle beslenen bir türdür. Diğer taraftan akrep, kertenkele, yılan ve kurbağalarla, yeri gagayla eşeleyerek veya delik ve çatlakları karıştırarak beslenirler.diğer küçük yaratıklarla beslenirler. Önceleri Orta Doğu, Kuzey Afrika hatta Avrupa Alplerinde yaygın bulunmaktayken 400 yıl önce buradaki nesilleri tükenmiştir. Kendi mesafe alanında göçmen bir kuştur. Kışı geçirdiği yerler Sudan'ın bir kısmı, Etiyopya, Eritre ve belki de Somali' nin bazı yerleri,Yemen ve Suudi Arabistan'dır. Bu tür şimdi resmî olarak kritik tehlike sınırındadır. Vahşi olarak yaşayan nüfusu 420 olarak tahmin edilmektedir. Ve yaklaşık 1500'ü tutsaktır (2004). Yaşayabilecekleri yerler Fas,Türkiye ve Suriye'dir.

Dünyada sadece Türkiye'de (Birecik/ Urfa) ve Fas'ta koruma altında az sayıda bulunmaktadırlar. Dünya popülasyonları yaklaşık 500 bireydir. Türünün doğal yaşam alanı Alpler'den Kızıldeniz'e, Fas'tan Güneydoğu Anadoluya kadar uzanan geniş bir coğrafyadır. Yanlış tarım politikaları sonucunda kurutulan sulak alanlar ve böcek öldürmek için tarlalarda kullanılan ağır kimyasallar (Özellikle DDT) bu kuşun neslini tükenmenin eşiğine getirmiştir.

Tehdit altında kelaynaklar

Kelaynakların yok olmasının birçok sebebi vardır. Bunların başında avcılık ve beslenme sahalarının azalması gelmektedir. 1950 yılında çekirge salgınına karşı yapılan DDT ilaçlaması Birecik'teki kelaynakların hızla yok olmasına yol açmıştır. Kurtulanlar ise ilacın etkisinden birkaç sene yumurta vermemiştir.

Türkiye ve Suriye' deki kelaynakların (Doğu'daki topluluklar) görünüşleri, Fas'taki kelaynaklardan (Batı'daki topluluklar) farklıdır. Bu iki kelaynak topluluğu arasında davranış farklılıkları da vardır. Fas'taki kelaynaklar göç etmezken Birecik ve Suriye'deki kelaynaklar göç eder.

1954 yılında Birecik'te 600 çiftten fazla ve üreyen bir topluluk vardı. DDT ilacının uygulamasından sonra, 1962 yılında Birecik'te toplam 130 çift kelaynak kalmıştı. 1972'ye kadar bunların hiçbiri yumurtlamamıştır. 1973 yılına gelindiğinde ise 26 çift kelaynak kalmıştı. 1982 yılında ise sadece 17 tane kuş Afrika'dan geri dönmüş ve 6 çift doğal ortamında üremiştir.

1990 yılından sonra, Birecik'te yarı yabani kuşlar üreme dönemine hazırlık için Şubat-Mart aylarında kafeslerinden çıkarılır ve göç zamanına doğru Temmuz-Ağustos tekrar kafeslerine alınırlar. Bu dönem içerisinde kuşlar doğal ortamlarında serbestçe uçup, üreyebilirler. Üreme istasyonunun içindeki kayalıklar ve tahta yuvalarda üreyen kelaynaklara günde iki defa yem verilir. Kuşlar aynı zamanda Fırat'ın kenarındaki sahalara gidip beslenebilirler.

2020 yılı itibarıyla 68 rekor yavru birey üretimiyle Birecik' te 285 adet, Fas' ta iki koloni halinde, Avrupa ile Amerika' daki hayvanat bahçelerinde Fas orijinli tahmini 1000-1500 adet Kelaynak kuşu bulunduğu tahmin edilmektedir.[2]

Günümüzdeki durum

Tarım ve Orman Bakanlığıyla, Doğa Derneği tarafından Kelaynaklarla ilgili eğitim projesi uygulanmaktadır. Projeyle, kelaynakların tanıtımına katkı sağlamak ve bölgeye daha çok ziyaretçinin gelmesi hedeflenmektedir. Doğa Derneği tarafından görevlendirilen Turan Çetin, kelaynakların doğal yaşamları hakkında gözlem yapmakta ve veri alt yapısı oluşturmaktadır. Günümüzde 83 kelaynak olmakla beraber 13 tane yavru bulunmaktadır. Ve Birecik'teki kelaynakların sağlık durumları da iyidir.

Geronticus eremita

Kaynakça

  1. ^ "Kelaynak Kuşları". www.birecik.gov.tr. 18 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2022. 
  2. ^ "http://www.birecik.gov.tr". 28 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2021.  |başlık= dış bağlantı (yardım)

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kızılgerdan</span> kuş türü

Kızılgerdan ya da Nar bülbülü, eskiden karatavukgiller (Turdidae) familyasında, şimdi ise sinekkapangiller familyasında sınıflandırılan bir kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Balık kartalı</span>

Balık kartalı, monotipik balık kartalıgiller (Pandionidae) familyasından balıkla beslenen yırtıcı bir kuş türü. İri, uzun kanatlı, suya dalarak avlanan bir avcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kaz</span> Ördekgiller familyasından bir su kuşu.

Kaz, iri ve beyaz veya boz tüylü, ayakları perdeli kuş türlerine verilen ad.

<span class="mw-page-title-main">Kırlangıç</span>

Kırlangıç, kırlangıçgiller (Hirundinidae) familyasını oluşturan kuş türlerinin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Ak pelikan</span> kuş türü

Ak pelikan, beyaz pelikan ya da ak kutan, pelikangiller (Pelecanidae), familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Avrupa'nın güneydoğusundan Asya'ya yayılan bölgede ve Afrika'da bataklıklarda ve sığ göllerde yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Yelkovan kuşu</span>

Yelkovan kuşu (Puffinus), Fırtına kuşları (Procellariiformes) takımından martı iriliğinde bir okyanus kuşu. Birçok türü vardır. Hepsi de iyi yüzücü ve çoğu dalıcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Sakarmeke</span> kuş türü

Sakarmeke, yelvegiller (Rallidae) 36–38 cm boyunda sulak alanlarda yaşayan bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa saksağanı</span>

Avrupa saksağanı, kargagiller (Corvidae) familyasından tarlalar, orman kenarları, parklar ve banliyölerde yaygın görülen bir kuş türü. Avrupa'da boydan boya, daha çok Asya'da ve Kuzeybatı Afrika'da üreyen yerleşik bir kuştur.

<span class="mw-page-title-main">Küçük alamecek</span>

Küçük alamecek, ispinozgiller familyasına ait küçük bir kuş türüdür. Rhodopechys Yunanca'da "gülümsü ön" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Göknar kargası</span>

Göknar kargası, kargagiller (Corvidae) familyasından ötücü bir kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Duvar tırmaşık kuşu</span> Sittidae familyasından, gagaları oldukça uzun ve aşağı doğru kıvrık olan küçük bir kuş

Duvar tırmaşık kuşu, sıvacı kuşugiller (Sittidae) familyasından, gagaları oldukça uzun ve aşağı doğru kıvrık olan küçük bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Leylekgiller</span> Bir kuş familyası

Leylekgiller ya da Ciconiidae, kendilerine özgü Ciconiiformes takımında sınıflandırılan, sulak alanlarda yaşayan, leylek diye bilinen kuşları kapsayan bir familyadır.

<span class="mw-page-title-main">Ötücü kuğu</span> kuş türü

Ötücü kuğu, ördekgiller (Anatidae) familyasına ait ötücü bir kuğu türü.

<span class="mw-page-title-main">Ak turna</span> Turnagiller familyasına ait kul türü

Ak turna, turnagiller (Gruidae) familyasına ait bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Mandarin ördeği</span> Ördekgiller familyasından bir hayvan türü

Mandarin ördeği, Ördekgiller familyasından orta büyüklükte çok renkli bir ördek türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Süt beyazı balıkçıl</span>

Süt beyazı balıkçıl balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından bir kuş türü. Eski Dünya'nın küçük ak balıkçılına benzer.

<i>Ixobrychus flavicollis</i> Kuş türü

Ixobrychus flavicollis balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından bir kuş türüdür. Asya'nın tropikal bölgelerinde Bangladeş, Pakistan, Hindistan ve Sri Lanka'da doğuya Çin, Endonezya ve Avustralya'da üreyen ve kuzeyde yaşayan popülasyonu kısa mesafeli göç eden bir balıkçıldır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika ak pelikanı</span>

Amerika ak pelikanı, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Üreme dönemini Kuzey Amerika'nın iç su havzalarında geçirir, kışları güneye ve kıyılara Orta ve Güney Amerika'ya kadar göç eder.

<i>Phimosus infuscatus</i> Kuş

Phimosus infuscatus Threskiornithidae familyasında yer alan monotipik kuş cinsi Phimosus içinde sınıflandırılan tek kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Fregata</span> deniz kuşu ailesi

Fregat kuşları, bütün tropik ve subtropik okyanuslarda bulunan ve monotipik Fregat kuşugiller (Fregatidae) familyasında sınıflandırılan deniz kuşlarıdır. Yaşayan beş türün tamamı Fregata cinsinde yer alır. Tamamının tüyleri ana olarak siyah renklidir, kuyrukları uzun ve çatallıdır, gagaları ise uzun kanca şeklindedir. Dişilerin karınaltı tüyleri beyaz renklidir. Erkekler çok belirgin kızıl boğaz derilerini üreme mevsiminde dişileri çekmek için şişirirler. Uzun kanatlarının açıklığı 2,3 m.'ye kadar uzanabilir. Kuşlar arasında vücut ağırlığına göre en büyük kanar alanına sahiptirler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.