Kelam kozmolojik argüman

Kelam kozmolojik argüman, kökeni Orta Çağ Müslüman düşünürlerine kadar dayanan, tarih boyunca John Philoponus, el-Kindī, Saadia Gaon, el-Gazâli ve Aziz Bonaventura tarafından savunulan, evrenin bir ilk nedeni olduğunu göstermeye çalışan ve evrenin ilk nedeninin de Tanrı olduğunu kanıtlamaya çalışan kozmolojik argüman çeşitlerinden biridir.

Argüman kısaca, evrenin var olmaya başlamasını sağlayan bir sebebin olduğunu ve bu sebebin de Tanrı olması gerektiğini öne sürer.

Argümanın temel mantığı Aristoteles'in ''ilk hareket ettirici'' argümanından gelmiştir. Formüle etmemiş olsa bile, bu kozmolojik argümanın temellerini Aristoteles'in kurduğunu söyleyebiliriz. Daha teknik ve detaylı olarak kelam kozmolojik argüman, İslam felsefesinin Kelam geleneğinden ortaya çıkmış,  ilk olarak İslam filozofları tarafından formüle edilmiştir. Kelam, ''söz, söylev, münazara'' anlamlarına gelmektedir.

Kelam kozmolojik argümanı ilk olarak el-Kindi formüle etmiştir. Ardından el-Gazali tarafından ''Filozofların Tutarsızlığı'' kitabında, Ibn Rüşd tarafından ''Averroes'' kitabında ve Thomas Aquinas'ın birbirinden farklı çalışmalarında sadeleştirilip, geliştirilmiştir.

Kelam kozmolojik argümanı başta Hristiyan teologu Bonaventure olmak üzere Batı Avrupa'da oldukça benimsenmiş ve hızlıca yayılmıştır.

İslam filozoflarının çoğu bu argümandan etkilenip Tanrı anlayışlarını ''zamanın ve mekanın dışında olan'' olarak tanımlamışlardır. Hristiyan dünyasında ise hızla yayılan argüman günümüzde spiritüel doktrin tarafından Tanrı'nın varlığını gösteren ana argüman olarak kabul edilmiştir.

Günümüzde hâla argümanın en sıkı savunucusu olan ve argümanı en modern haline getiren kişi evanjelist Hristiyan filozofu William Lane Craig'tir.

1- Var olmaya başlayan her şeyin var olmaya başlamasının bir sebebi vardır.

2- Evren var olmaya başlamıştır.

  Dolayısıyla:

3- Evrenin var olmaya başlamasının bir sebebi vardır.

William Lane Craig, iki ek argüman daha sunarak Kelam Kozmolojik Argümanı güçlendirmiş ve modern haline getirmiştir:

Gerçek sonsuzun imkansızlığı:

1- Gerçek sonsuz var olamaz

2- Zamanda sonsuza kadar geriye giden olaylar, gerçek sonsuzluk demektir.

3- Dolayısıyla, zamanda sonsuza kadar geriye giden olaylar dizisi varolamaz.

Birbiri ardına eklenen olayların sonsuzluğunun imkansızlığı:

1. Birbiri ardına eklenen olaylar gerçekten sonsuz olamaz çünkü her zaman eklenene bir olay daha eklenebilir.

2. Zamansal olarak geriye doğru giden olaylar, birbiri ardına eklenerek oluşurlar.

3. Dolayısıyla bu tarz bir gerçek sonsuzluk varolamaz.

Argüman bazı Hristiyan apolojistlerinin canlanmasını sağladı ve tekrar şiddetli Tanrı tartışmaları gündeme geldi. Fakat argüman aynı şekilde J.L. Mackie, Graham Oppy, Quentin Smith gibi filozoflar tarafından ve Paul Davies, Lawrence Krauss ve Victor Stenger gibi fizikçiler tarafından şiddetli şekilde eleştirildi.

''Var olmaya başlayan her şeyin bir sebebi olduğu'' öncülü Craig'e göre oldukça güçlü sezgilere dayanıyor. ''Metafizik olarak hiçbir şey 'hiç'likten çıkamaz'' temeline dayanarak bu ilk öncülün ''sezgisel kesinlik''te olduğunu söylüyor. Fakat ilk öncül özellikle kuantum fiziğindeki son çalışmalarla anlaşılan atomaltı boyutlarda gerçekleşen ''nedensiz'' gibi gözüken olaylarla eleştirildi. Fakat Craig, atomaltı boyutlarda gerçekleşen olayların gerçekten ''hiçlikten çıkmadığını'' yani nedensiz olmadığını yine atomaltı boyutlarda gerçekleşen enerji dalgalanmalarından kaynaklandığını savunuyor. Fizikçiler ve filozoflar tarafından Craig'in ''hiçlik'' anlayışı hâla eleştirilmekte ve tartışmalar devam etmektedir.

Kelam kozmolojik argümanın en çok eleştirildiği kısım ise ''zamanın A teorisi'' denilen zaman algısına dayalı olmasıdır. Zamanın A teorisine göre, ''zaman gerçekten, bir yöne doğru akmaktadır.''Sezgisel olarak ''zamanın aktığı'' hissedilse bile, zamanın gerçekten aktığına dair hiçbir kanıt bulunamamıştır. Zamanın A teorisi, Albert Einstein'in özel görelilik kuramıyla çelişmekte ve gene Einstein'dan sonra bilim dünyasında hakim olan uzay-zaman ayrılmazlığından farklı olan bir zaman algısı çizmektedir. Zamanın A teorisinin günümüzdeki geçerliliği oldukça azalmış olsa da kuantum mekaniğine dayalı savunmalar geliştirilmiştir. Zamanın A teorisi yerine önerilen Zamanın B teorisine göre ise, zaman ''gerçekten'' akmıyordur. Yalnızca gerçekleşen olaylar sırası(kipler) vardır. Eğer Zamanın B teorisi doğru ise sonsuza kadar geriye gidiş mümkündür ve evrenin gerçek bir ''başlangıcı'' yoktur. Bu da Kelam kozmolojik argümanın geçersiz kalması demektir.

William Lane Craig'in zaman teorileri üzerine şöyle söylemiştir:

“Başlangıcından sonuna kadar Kelam Kozmolojik Argümanı, Zamanın A Teorisi üzerine kurulmuştur. B Teorisi’nde evren aslında var olmaya tam anlamıyla Big Bang anında başlamaz, sadece 4 boyutlu bir uzay zaman bloğu olarak kipsiz bir şekilde var olur. Eğer zaman kipsizse, evren aslında hiçbir zaman var olmaya başlamamıştır ve dolayısıyla onun var olmasının nedenine dair arayışımız da aslında yanlış kavrayışımızdan kaynaklanmış demektir.”

Günümüzde zaman teorileri üzerine yapılan tartışmalar güncel olarak devam etmektedir.