İçeriğe atla

Keçi

Başlığın diğer anlamları için Yaban keçisi sayfasına bakınız.
Keçi
Yaşadığı dönem aralığı: 0,01-0 myö
Holosen-Günümüz 
PreЄ
J
↓
Korunma durumu
Evcil hayvan
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Mammalia
Takım:Artiodactyla
Familya:Bovidae
Alt familya:Caprinae
Oymak:Caprini
Cins:Capra
Tür: C. aegagrus
Alt tür: C. a. hircus
Üçlü adlandırma
Capra aegagrus hircus
(Linnaeus, 1758)
Sinonimler
  • Capra hircus
Keçi Yavrusu

Keçi ya da evcil keçi (Capra aegagrus hircus), boynuzlugiller (Bovidae) familyasının Caprinae alt familyasından Capra aegagrus hircus alt türünü oluşturan çift toynaklılara verilen ad. Evcil keçiler, Doğu Avrupa ve Orta Doğu'da yaşayan yaban keçisinden evcilleştirilmiş olup, insanlar tarafından ilk evcilleştirilen hayvanlardan biridir.[1]

2011 senesinde BM Gıda ve Tarım Örgütü dünyada 924 milyondan fazla keçinin yaşadığını tahmin etmiştir.[2]

Etimoloji ve isimlendirme

Ağrı Dağı'nda Keçiler

Keçi ismi Eski Türkçe keçi anlamına gelen eçkü sözcüğü ile eş kökenlidir. Güneybatı Oğuz dilleri dışında yer alan Türk dillerinde de keçi yerine eçkü ve benzer kelimelerin kullanımı yaygındır.[3] Keçilerin yavrusuna oğlak, erkeğine teke, bir yaşındaki erkek ve dişisine ise çepiş denmektedir. Oğlak, yavru anlamına gelen Eski Türkçe oġul sözcüğünden +Ak ekiyle türetilmiştir ve teke kelimesinin kökenleri de Eski Türkçeye dayanmaktadır.[4][5]

Yetiştirme ve kullanım

Yavru bir evcil keçi

Keçiler sarp yamaçlara rahat tırmanır, patika ve uçurumlar kenarında dolaşmaktan çekinmezler. Bundan dolayı zor geçitlere keçiyolu denir. Taze filiz ve yaprakları severler. Ağaçların büyüme zamanlarında yeni açılgınlarını yediklerinden baharda zararlı olabilirler. Son yıllarda yapılan araştırmalarda ormana zarar verdikleri tezini çürüten bilim insanları vardır.[] Aksine ormanın yangına karşı korunmasına katkıda bulunduğuna dair tezler ortaya atılmıştır.[] Yaşlı bir erkeğin önderliğinde sürü halinde gezerler. Ancak belirli mevsimlerde belirli alanlarda otlamaları engellenerek zararları engellenip, doğaya katkısından faydalanılabilir.

Keçilerin gebelik süreleri 23 hafta kadardır. Genellikle 1-2 yavru doğururlar. Yavruları kıllı ve gözleri açık doğar. Birkaç saat içinde annelerini takip etmeye başlarlar. Oğlaklar 6 ay içinde erginleşip üreyebilirler. Keçiler 15-18 yıl kadar yaşarlar, ancak yaşam ömürleri stres gibi çeşitli faktörler yüzünden kısalabilir.[6][7]

Evcil keçiler sütü, eti, derisi ve tiftiği için beslenir.[8] Keçilerden elde edilen kürke post adı verilir. Genelde keçilerin derileri eldiven, çanta ve ayakkabı yapımında, kılları ve yapağıları ise dokumacılıkta kullanılır. Keçi sütü, inek sütüne oranla az yağlı ancak besleyicidir yüksek oranda kalsiyum barındırır.

Keçi ırkları

300'e yakın farklı keçi ırkı bulunmaktadır.[9] Malta keçisi, boynuzsuz bir keçi cinsidir ve Saanen keçisi ile beraber dünyada en çok süt veren keçi cinslerindendir. Bu keçilerin yıllık laktasyonu 1000 kg civarındadır. Gerdanında memeye benzer iki uzantı mevcuttur. Beyaz ve uzun tüyleriyle dikkat çeken Keşmir ve Ankara keçisi, tiftiği çok beğenilen keçi cinslerindendir.

Yeni doğmuş yavrusu ile bir keçi

Türkiye'de kıl keçisi, tiftik keçisi, Kilis keçisi, Halep keçisi, Maltız keçisi ve Saanen keçisi olmak 6-7 çeşit keçi ırkı vardır.[10]

Evcilleştirilmesi ve evrimi

Ana madde: Evcil keçilerin evrimi

Keçilerin (Capra cinsi) en yakın akrabaları koyun (Ovis), türleridir. Dağ yaşamına adapte olanlar keçileri oluşturacak soya neden olurken dağ eteklerinde yaşayanlar koyunlara evrimleşmiştir.[11] Keçilerin bundan 10.000 yıl önce, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, ilk kez insanlar tarafından yaban keçilerinden evcilleştirildiği kabul edilir.[12] Günümüz Keçilerinin ise İran'da ve Doğu Anadolu'da evcilleştirilmiş olanların soyundan geldiği düşünülmektedir.[13]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Breeds of Livestock; Goats: (Capra hircus)". Oklahoma State University Board of Regents. 25 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2019. 
  2. ^ FAOSTAT, United Nations Food and Agriculture Organization, 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Aralık 2019 
  3. ^ "keçi". Nişanyan Sözlük. 6 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  4. ^ "teke". Nişanyan Sözlük. 17 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  5. ^ "oğlak". Nişanyan Sözlük. 6 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  6. ^ William S. Spector, (Ed.) (1956). Handbook of Biological Data. Saunders. 
  7. ^ "Teeth, Life Expectancy & How to estimate a goat's age". fiascofarm.com. 16 Mart 2009. 10 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2009. 
  8. ^ Coffey, Linda, Margo Hale, and Ann Wells; "Goats: Sustainable Production Overview. 4 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  9. ^ Hirst, K. Kris. "The History of the Domestication of Goats". 7 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. About.com. Accessed August 18, 2008.
  10. ^ University of Uludag (27 Haziran 2011). "Türkiye keçi irkları haytar.net [power point]". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  11. ^ The Encyclopedia of mammals. David W. Macdonald. New York, NY: Facts on File. 1984. ISBN 0-87196-871-1. OCLC 10403800. 7 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 
  12. ^ Breeds of Livestock; Goats: (Capra hircus)". Oklahoma State University Board of Regents.
  13. ^ Naderi, Saeid; Rezaei, Hamid-Reza; Pompanon, François; Blum, Michael G. B.; Negrini, Riccardo; Naghash, Hamid-Reza; Balkız, Özge; Mashkour, Marjan; Gaggiotti, Oscar E.; Ajmone-Marsan, Paolo; Kence, Aykut (18 Kasım 2008). "The goat domestication process inferred from large-scale mitochondrial DNA analysis of wild and domestic individuals". Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (46): 17659-17664. doi:10.1073/pnas.0804782105. PMC 2584717 $2. PMID 19004765. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Boynuzlugiller</span> Gevişgetiren bir çift toynaklı familyası, bovidae

Boynuzlugiller (Bovidae), gevişgetiren bir çift toynaklı familyası.

<span class="mw-page-title-main">Koyun</span>

Koyun (Ovis), keçiler ile birlikte Caprinae alt familyası içerisinde yer alan bir memeli cinsi. Cinsin coğrafi olarak ve nüfusça en yaygın türü Evcil koyun olmaktadır, ancak pek çok yabani tür de Ovis cinsine aittir.

<span class="mw-page-title-main">Sığır</span> geviş getirenlerden, boynuzlu büyükbaş evcil hayvanların genel adı

Sığır, memeliler (Mammalia) sınıfının, çift toynaklılar (Artiodactyla) takımının, boynuzlugiller (Bovidae) familyasının sığırlar (Bovinae) alt familyasından evcil büyükbaş hayvan. Çoğunlukla evcil olan, kaba ve hantal yapılı, kuyrukları püsküllü, boynuzlu büyükbaş hayvanlardır. Mideleri dört gözlüdür ve geviş getirirler. Üst çenelerinde kesici dişleri bulunmaz. Otları alt çenelerinin dişleriyle keserler. Boynuzları daimidir. Kırıldığında bir daha yeniden çıkmaz.

<span class="mw-page-title-main">Evcil hayvanlar</span> İnsanlarla birlikte yaşayan ve insanlar tarafından evcilleştirilen hayvanlardır

Evcil hayvanlar.

<span class="mw-page-title-main">Dağ keçisi</span>

Dağ keçisi (Capra), 9 türü içine alan bir cinstir. Evcil keçi diğer bir adıyla yaban keçisinin evcilleştirilmiş bir alt türüdür. Keçiler, geviş getiren hayvanlardır. Bu hayvanların midesi 4 bölümden oluşur. Keçinin erkeği teke, kısır erkeği erkeç, dişisi keçi, yavrusu ise oğlak, bazı yörelerde 1 yaşına kadar çepiç olarak çağrılır. Ak dağ keçisi, adına rağmen gerçek dağ keçisi değildir.

<span class="mw-page-title-main">Caprinae</span>

Caprinae, boynuzlugiller familyasının keçi ve koyun türleri gibi küçükbaş hayvanların dahil olduğu bir alt familyası.

Kıl keçisi ya da kıl keçi veya kara keçi, Türkiye'de en yaygın evcil keçi ırkı olup, Anadolu’nun her türlü iklim ve toprak koşullarına adapte olmuş, kötü bakım ve besleme koşullarında yetiştirilebilen, sağlam vücut yapılı, uzun yürüyüş kabiliyetli, sıcak ve soğuğa karşı toleranslı, hastalıklara karşı dayanıklı, fundalık ve makiliklerden en iyi faydalanabilen, meyilli ve kayalık araziye en iyi tırmanabilen ve sert iklime dayanıklıdır. Ege ve Akdeniz Bölgesi sahil kuşağı, Marmara Bölgesi, Güneydoğu, Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde yetiştirilir. Genelde siyah renkte olup gri, kahverengi ve alaca renklere de rastlanır. Vücudu kaplayan kıl örtüsü kısa ya da uzun olabilir, üstte kaba ve uzun örtücü kıllar, altta ise ince ve yumuşak alt kıllardan oluşur. Süt, et ve kılı için yetiştirilir. Her iki cinsiyette de sakal bulunur ve küpeli olanlarına pek rastlanmaz.

Dağlıç, Türkiye'de, Anadolu'nun batı bölgelerinde bulunan bir koyun türüdür. Hem et hem de süt ürünleri imalatı için kullanılan koyun, aslında halı yününe sahip bir türdür. Bu tür koyunların genellikle kafalarında ve bacaklarında siyah benekler bulunur ve de çoğunlukla evcil koyunların boynuzları varken, dişilerinin yoktur. Bu tür bazıları tarafından, Sakız Adası ve Kamakuyruk türlerinin atası olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Evcil tavşan</span>

Evcil tavşan veya evcilleştirilmiş tavşan (Oryctolagus), Avrupa ada tavşanı türlerinin evcilleştirilmiş halidir. Sadece tavşan olarak da bilinirler. Tavşanlar ilk kez Orta Çağ'da evcilleştirilmiştir. Tavşanlar gözleri açık uyuyan hayvanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Tarım tarihi</span>

"World Cotton Production". Yara United States (İngilizce). 2018. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2022.

Capra dalii 2006 yılında Gürcistan'da keşfedilen soyu tükenmiş bir keçi türüdür. Keçi ve dağ keçisi gibi toynaklı hayvanların koruyucusu olarak kabul edilen Gürcü tanrıça Dali'nin ardından adlandırılmıştır. C. dalii fosilinin parçaları ilk olarak Dmanisi arkeolojik sit alanında bulunmuştur. Batı Kafkas dağ keçisi ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Türün soyunun Erken Pleistosen çağda tükendiği sanılmaktadır.

Mycoplasma arginini, Mycoplasmataceae ailesinin üyesi olan bir bakteri türüdür. Bu bakteri cinsi, kendi hücre zarlarını çevreleyen bir hücre duvarından yoksundur. Hücre duvarı olmadan, penisilin veya hücre duvarı üretimini hedefleyen diğer beta-laktam antibiyotikler gibi yaygın antibiyotiklerin birçoğundan etkilenmez. Mikoplazmalar; henüz keşfedilmiş en küçük bakteri hücreleridir, oksijen olmaksızın hayatta kalabilir ve genellikle yaklaşık 0,1 µm çapındadır.

<span class="mw-page-title-main">Tuşeti Millî Parkı</span>

Gürcistan'ın doğusundaki Tuşeti Millî Parkı, 22 Nisan 2003'te Gürcistan Parlamentosu tarafından onaylanan sekiz yeni korunan alandan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Ceytun</span>

Ceytun (Djeitun) Güney Türkmenistan'ın, Aşkabat ilinin yaklaşık 30 kilometre kuzeybatısında yer alan Kopet-Dağ Sıradağları'nda bulunan yer alan Neolitik döneme ait bir arkeolojik sit alanıdır. Yerleşim, muhtemelen kısa kesintilerle M.Ö. 7200- M.Ö. 4500 yılları arasında yerleşim görmüştür. Ceytun, Kopet Dağının eteklerindeki tüm Neolitik döneme adını vermiştir.

Abaza keçisi, Türkiye'nin Artvin iline özgü bir keçi ırkıdır. En çok sütü için yetiştirilen Abaza keçisi, kısmen eti için de kullanılmaktadır. Sayıları az olduğundan dolayı Abaza keçilerinde soy içi üreme sık görülmektedir. Abaza keçisinin Kafkasya'dan Türkiye'ye getirildiği düşünülmektedir. Soyu tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan Abaza keçisi koruma altına alınmıştır.

İspir keçisi, Erzurum'un kuzeyi ve Rize'nin güneyinde yetiştirilen bir keçi ırkıdır. Adını Erzurum'un İspir ilçesinden almıştır. 2014 yılı istatistiklerine göre, Erzurum'daki keçilerin %4'ü İspir keçisidir. Mitokondriyal DNA haplogrubu A olan İspir keçisinin genetik olarak en yakın olduğu keçi ırkı Kaçkar keçisidir.

Megrel keçisi, Gürcistan'ın batısına özgü bir keçi ırkıdır. Günümüzde Gürcistan'ın tamamında yetiştiriciliği yapılmaktadır. Adını Batı Gürcistan'ın otokton halkı Megrellerden almıştır. Biri dağlık arazilerde, diğeri ovalarda yaşayan iki türü vardır. Genellikle beyaz, demir kırı veya gri renklidir. Dişi Megrel keçisinin boyu 65 santimetre civarında, ağırlığı 37-48 kilogram arasındadır. Erkek Megrel keçisinin boyu ise 70 santimetre, ağırlığı 60-70 kilogram arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Evcil keçilerin evrimi</span> keçilerle zamanda yolculuk

Keçi evrimi, doğal seçilim yoluyla evrim yoluyla yerli keçilerin var olduğu süreçtir. Yaban keçileri, modern insanlar tarafından evcilleştirilen ilk türlerden biriydi ve evcilleştirilme tarihi genellikle MÖ 8.000 olarak kabul edildi. Yerli keçiler, Orta Doğu ve Orta Asya'da, özellikle orman ve dağlar olmak üzere, Türkiye'den Türkmenistan'a kadar bir alanı kapsayan, belirgin şekilde sert ortamlarda bulunan orta boy memelilerdir. Keçiler, bizon, inek ve koyun gibi çeşitli geviş getirenleri içeren geniş ve kalabalık bir grup olan Bovidae ailesinin bir parçasıdır. Bovidlerin hepsi, toynak ve otçul bir diyet gibi birçok özelliği paylaşır ve birçok dişiyle birlikte tüm erkeklerin boynuzları vardır. Bovidler, erken Miyosen çağında geyik ve zürafalardan ayrılmaya başladı. Keçileri, dağ keçilerini ve koyunları içeren Caprinae alt familyasının, diğer bovidlerden geç Miyosen gibi erken bir tarihte ayrıldığı ve grubun en büyük çeşitliliğine buzul çağlarında ulaştığı düşünülmektedir.

Kaçkar keçisi, Türkiye'nin Rize ve Artvin illerine endemik bir keçi ırkıdır. Artvin'in Arhavi ve Hopa ilçelerinde eti ve sütü için Kaçkar keçisinin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Irk, Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Hayvan Genetik Kaynaklarının Yerinde Korunması ve Geliştirilmesi Projesi Desteklemesi projesi kapsamında koruma altına alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Girit yaban keçisi</span> Bir yaban keçisi türü

Girit yaban keçisi veya kri-kri, kürkü açık kahverenginde olan 15 ila 40 kilo ağırlığında büyük çoğunluğu Giritte yaşayan boynuzlu bir yaban keçisi türü.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.