İçeriğe atla

Kazlı Çeşme

Koordinatlar: 40°59′26″K 28°54′53″D / 40.99056°K 28.91472°D / 40.99056; 28.91472
Kazlı Çeşme
Harita
Genel bilgiler
TürMeydan çeşmesi
Mimari tarzOsmanlı klasik üslubu
KonumZeytinburnu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar40°59′26″K 28°54′53″D / 40.99056°K 28.91472°D / 40.99056; 28.91472
Açılış1546-1547

Kazlı Çeşme, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan ve adını aynasındaki kaz kabartmasından alan klasik üslupta bir Osmanlı çeşmesi.

Kazlıçeşme mahallesindeki Demirhane (Abay) Caddesi üzerindedir. Ayna çeşmesinde bulunan beyaz mermer üzerindeki bitki ve kaz kabartması meşhurdur. Bu kaz kabartmasından ötürü "Kazlı Çeşme" denilen çeşme, içinde bulunduğu semtin isminin kaynağıdır.

Bizans devşirme malzemesi olan ve 5. yüzyıla tarihlenen mermerin üstündeki kaz figürü 2002'de tahrip edilmiş ve 2010'da restore edilmiştir.

Tarih

9 Mart 1935 tarihli Akşam gazetesinde Hikmet Feridun Es'in bir röportajında Kazlıçeşme isminin hikâyesi.

Çeşmenin ilk defa İstanbul'un fethi sırasında yapıldığı rivayet edilir. Rivayete göre Osmanlı ordusunda su sıkıntısı baş gösterdiğinde sakabaşı bölgede uçan kazları takip ederek bir su kaynağı keşfetmiş bu haberin orduyu sevindirmesi üzerine suyun bulunduğu yere bir çeşme yaptırılmıştır.[1]

H. 953 yılında (M. 1546-1547) aynı yere üzerinde kaz motifinin olduğu bir çeşme yapıldı. Bir duvar çeşmesi görünümündeki yapı, günümüzde arkasından geçen yol nedeniyle bir meydan çeşmesi görünümünü almıştır. Kitabesinde çeşmeyi yaptıranın Mehmet Bey olduğu yazar. Mehmet Bey'in Âşık Pir Mehmed Çelebi olduğu düşünülür.[2]

Kaz motifi, çeşme nişindeki Bizans devşirme malzemesi olan beyaz mermerin üstünde bulunur. Çeşme, bu kaz motifi ile tanınmış ve semt, çeşmedeki kaz motifinden dolayı "Kazlıçeşme" adını almıştır. Evliya Çelebi, Seyahatnâmesi'nde çeşmenin üstündeki kaz motifi hakkında şu sözleri yazar:[3]


Geçmişte, çeşmenin arkasında bir namazgâh bulunmaktaydı.[2] Bu alan, uzun zaman kahvehane olarak kullanılmıştır.[2]

2002'de çeşmedeki kaz kabartması altın avcıları tarafından altın yumurta veya para bulma umuduyla tahrip edildi.[4][5] Definecilerin geride bıraktığı mermer parçaları incelenip 5. yüzyıla ait oldukları ispatlandı.[6] Kırılan parçalar ters çevrilip bir araya getirildiğine ortaya çıkan desenlerin bir kristogram motifine ait olduğu; Bizans dönemine ait mermerin Osmanlı döneminde ters çevrilip üzerine tombul bir kaz tasviri yapılmış olduğu anlaşıldı.[6] Mermer, 2010'da orijinaline uygun olarak restore edilmiştir.[3]

Çeşme

Çeşmenin cephesi

Haznesiyle birlikte kesme taştan yapılan çeşme, tek cephelidir. Silmelerle belirlenmiş dikdörtgen cephesinde basık sivri kemerli çeşme nişi bulunur. Kemerin kilit taşına kabartma olarak küçük bir rozet işlenmiştir.

Kemerin üst kısmındaki mermer kitabede "Her canlı şeyi sudan yarattık" ayeti (Enbiyâ Suresi 30. ayeti) işlenmiştir. 1930'lu-1940'lı yıllara ait fotoğraflarda görülen orijinal mermer kitabe kaybolmuştur. Mevcut kitabe, 2000'li yıllardaki restorasyon sırasında uzman bir hattat tarafından yazılarak yerine konulmuş yenisidir.[2]

Çeşme aynasında, dilimli beş kartuşa yazılmış dikdörtgen mermer kitabe yer alır. Kitabenin alt kısmında bulunan beyaz mermer Bizans devrine aittir. Kabartmada çeşmeye adını veren ve Osmanlı döneminde yapıldığı tespit edilen kaz figürü bulunur. Kaz figürünün önünde yıldız biçiminde yaprak olan bir dal vardır.

Çeşmenin iki yanınaki kesme taş yüzeyde yuvarlak kemerli birer tas koyma yuvası bulunur.

Sivri kemerli niş derinliğinde teknesi bulunur. Eski fotoğraflarda, çeşmenin sağında biraz geride duran iki lüleli ayrı bir tekne olduğu görülür.[2]

Çeşmenin yanlarında birer sadaka taşı vardır.[6]

Kitabe

Çeşme aynasındaki sülüs hatla yazılmış Türkçe kitabede şu sözler yazılıdır:[2]


Kitabede ebced hesabıyla H. 953 (M.1546) tarihi düşülmüştür. Kitâbede adı geçen Mehmet Bey'in, H. 979 yılında Üsküp'te ölen müderris Âşık Pir Mehmed Çelebi olduğu düşünülür.

Kaynakça

  1. ^ "Kazlıçeşme". kulturvadisi.com. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  2. ^ a b c d e f Sarıdikmen, Gül. "Zeytinburnu'nun Târihî Çeşmeleri". Zdergisi İstanbul. 30 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  3. ^ a b "1600 Yıllık Kaz Figürü Restore Ediliyor..." Zeytinburnu Belediyesi. 25 Şubat 2010. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  4. ^ "Kazlıçeşme'deki 'kaz' figürü, polisin gözü önünde çalındı!". v3.arkitera.com. 14 Kasım 2002. 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  5. ^ "Kazlıçeşme'nin kazı kaybolalı bir yıl oldu". Hürriyet. 24 Ağustos 2003. 20 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024. 
  6. ^ a b c Taymaz, Beyza (2022). "Osmanlı dönemi İstanbul sebil ve çeşme kitabelerinin biçim ve içerik açısından değerlendirilmesi". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazlıçeşme, Zeytinburnu</span> Zeytinburnu, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kazlıçeşme, İstanbul ilinin Zeytinburnu ilçesinin alan olarak en büyük mahallesidir.

<span class="mw-page-title-main">Veled-i Yaniç Camii</span> Erken dönem Osmanlı camisi

Veled-i Yaniç Camii ya da Yaniçoğlu Camii, Bursa'nın Osmangazi ilçesi, hisar semtinde bulunan erken dönem Osmanlı camisidir. Kapısı üzerindeki yazıtına göre 844 Hicri Safer ayında Yaniçoğlu Hacı Hayrûddin oğlu Mahmud Çelebi tarafından yaptırılmıştır. Mimarı bilinmeyen caminin kitabe ve vakfiyesi mevcuttur. Plan şeması ve özellikle son cemaat yerinin kullanılışı nedeniyle özel bir düzenlemeye sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">II. Abdülhamid Çeşmesi (Şişli)</span>

II. Abdülhamit Çeşmesi 1896-1901 yılları arasında Sultan II. Abdülhamit tarafından İtalyan mimar Raimondo D’Aronco'ya yaptırılmıştır. Çeşme, açılış merasiminin fotoğraflandığı 1901 yılında Tophane Nusretiye Camii önünde yer almaktaydı. 1957 yılında Heny Prost'un planladığı yol genişletme çalışmalarından nasibini alarak özgün yerinden sökülmüş ve Maçka Parkı’nda günümüzdeki yerine taşınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)</span> İstanbulun Fatih ilçesindeki bir çeşme

Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Rıza Paşa Çeşmesi (Osmanağa)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Hasan Rıza Paşa Çeşmesi ya da Rıza Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir. Hasan Rıza Paşa tarafından 1845 ya da 1846 yılında yaptırıldı. 1970'lerden itibaren tahrip edilmeye başlayan çeşme, işlevini de yitirdi. 2014'te tamamlanan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi (Kadıköy)</span> İstanbul, Kadıköyde yer alan tarihî bir çeşme

Mısırlı Osman Ağa Çeşmesi ya da kısaca Osman Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. Üzerindeki kitâbesine göre Bâbüssaâde Ağası Mısırlı Osman Ağa tarafından 1621 ya da 1622'de yaptırılsa da bu kitâbenin bu çeşmeye ait olmayabileceği ihtimali de ortaya atılmıştır. Bir müddet sonra teknesi çukurda kalan ve işlevini de yitiren çeşme, 1980'lerde yapılan çalışmayla imar hattına taşındı ve kot farkı giderildi. Zaman içerisinde ön cephesine, dinlenme taşları ile onları birbirine bağlayan tekne ağzı taşı eklendi. 2020'de yapılan restorasyon çalışmasıyla birlikte tekrar faaliyete geçti.

<span class="mw-page-title-main">Yoğurtçu Çeşmesi</span> Kadıköyde bir çeşme

Yoğurtçu Çeşmesi ya da Yoğurtçu Parkı Çeşmesi, Türkiye'nin İstanbul ilinin Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Paşa Çeşmesi (Kadıköy)</span>

Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde yer alan bir çeşmedir. 1732 ya da 1733 yılında yaptırılmıştır. Kitâbesinde, Ali Paşa tarafından yaptırıldığı belirtilir ve bunun önünde, Osmanlı sadrazamları tarafından kullanılan "âsaf" sıfatı vardır. Bazı kaynaklar bu kişinin Sürmeli Ali Paşa olduğunu belirtse de; daha güncel değerlendirmelere göre, inşa yılından ötürü Hekimoğlu Ali Paşa tarafından yaptırıldığı belirtilir.

<span class="mw-page-title-main">Hoşyar Kadın Çeşmesi</span> İstanbul, Beyoğlunda yer alan tarihî bir çeşme

Hoşyar Kadın Çeşmesi ya da Huşyar Kadın Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. Osmanlı Padişahı II. Mahmud'un eşi Hoşyar Kadın tarafından, kitâbesine göre "ölen kızı Mihrimah Sultan'ın ruhu için" 1840 ya da 1841 yılında yaptırıldı. Zaman içerisinde çeşmenin teknesi, yol hizasının altında kaldı. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğünde olan ve suyu akmayan çeşmenin bir bölümü yıkık hâldedir.

<span class="mw-page-title-main">Hasköy Çeşmesi</span> Beyoğlundaki bir çeşme

Hasköy Çeşmesi ya da Yasef Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1524 ya da 1525 yılında Yasef adlı bir Yahudi tarafından yaptırılmıştır. Beyoğlu'nda tarihi tespit edilen ve günümüzde varlığını sürdüren en eski çeşmedir. Suyunun akmadığının kaydedildiği 1940'ların başından beri işlevsizdir.

Abdi Kaptan Çeşmesi ya da Gedik Abdi Kaptan Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesindeki bir çeşmedir. 1622 ya da 1623 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kayışdağı Suyu Çeşmesi (Rasimpaşa)</span> Kadıköydeki bir çeşme

Kayışdağı Suyu Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki bir çeşmedir.

Kayışdağı Suyu Çeşmesi, İstanbul'un Kadıköy ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

Güzelce Ali Paşa Çeşmesi ya da Ali Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

Abbas Ağa Çeşmesi, İstanbul'un Beşiktaş ilçesindeki bir çeşmedir. 1669 ya da 1670 yılında yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kadı Ali Çeşmesi</span> Kırklarelideki bir çeşme

Kadı Ali Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Derviş Paşa Çeşmesi (Zeytinburnu)</span> İstanbulda çeşme

Derviş Paşa Çeşmesi, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde, Takkeci İbrahim Ağa Camii'nin kuzey ve doğu avlu duvarlarının köşesinde bulunan duvar çeşmesi.

Kara Umur Bey Çeşmesi veya Hacı Hasan Çeşmesi, Kırklareli ili Merkez ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

Dört Yüzlü Çeşme, Meydan Çeşmesi ya da Fatih Çeşmesi Kırklareli ili Babaeski ilçesinde bulunan bir çeşmedir.

<span class="mw-page-title-main">Çarşı Çeşmesi (Tirilye)</span> Tirilyede bir ikiz kurnalı çeşme

Çarşı Çeşmesi, Bursa ili Mudanya ilçesi Tirilye mahallesinde bulunan Osmanlı döneminde yapılmış bir ikiz çeşmedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.