İçeriğe atla

Kazakistan'daki Uygurlar

Kazakistan'daki Uygurlar
Diller

Kazakistan'daki Uygurlar, öncelikle İslam'ı uygulayan bir Türk etnik grubudur. 1999 nüfus sayımına göre, Uygurlar ülkenin yedinci en büyük etnik grubunu oluşturuyor.

Göç geçmişi

Günümüzde komşu Kazakistan Cumhuriyeti ve Çin tarafından kontrol edilen bölgeler arasında yüzyıllar süren bir nüfus hareketleri tarihi vardır.[1] Genellikle bu durum, sınırın bir tarafında zulümden kaçan ve diğer tarafına sığınan azınlıkları içeriyor.[2]

Rus İmparatorluğu nüfus sayımına göre, 1897'de Kazakistan'da yaklaşık 56.000 Uygur vardı.[3] 1940'larda, Kazak SSC'ndeki üst düzey Komünist Parti yetkilileri, günümüz Almatı Eyaleti topraklarının büyük bir bölümünde Uygur özerk bölgesi kurmayı planladılar. Bununla birlikte, hükûmetin amacı Sincan'daki yerel Uygurların gerçek özerkliğini gözetmek yerine Sovyet yörüngesine sokmak olduğu için, plan 1949'da Çin'deki Komünist zaferinden sonra kaldırıldı.[4] 1950'lerde Çin'de etnik gerilimler ve azınlık ayrılıkçı hareketlerden dolayı oluşan baskı sonucunda Sincan'dan Uygurlar, Kazaklar, Kırgızlar ve Moğollardan oluşan topluluklar Kazak SSC'sine kitlesel göç gerçekleştirdi.[5] Çin-Sovyet ayrışması ve sınır çatışmasının ardından Çin hükûmeti, hem etnik azınlıkların göçünü hem de Sovyet gizli ajanlarının Çin'e girmesini önlemek için Sincan-Kazak SSC sınırını kapattı.[6]

Kazakistan'daki Uygurlar, atalarının göç zamanına göre kabaca üç gruba ayrılabilir. En eski olan yärlik ("yerli halk"), ülkede en uzun süredir yaşayanlardır.[7] 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Kazakistan'ın çeşitli bölgelerine, özellikle Yedisu'ya göç ettiler.[8] Kazakistan'daki 200.000'den fazla Uygur'un çoğu, kökleriniin izini 1950'ler ve 1960'larda gerçekleşen göçlere kadar takip edebiliyor.[9] Kegänlär Kendilerini, kelimenin tam anlamıyla "yeni gelenler" olarak ifade etme eğilimindedirler.[10] Diğerleri onlara kitailik derlerdi, ama şimdi daha sık kullanılan terim köchäp kegän oldu; kitailik bunun yerine 1990'lardan bu yana gelen yeni Uygur gelenlerine (wätändin veya "vatandan gelenler" olarak da bilinir) hitaben söylenir oldu.[7] Bugün, Kazakistan Uygurların Batı Avrupa ve Kuzey Amerika'ya göçü için genellikle bir geçiş noktasıdır; Norveç ve Kanada gibi ülkelere giden çoğu Uygur Çin'den ziyade Orta Asya'dan gidiyor.[11]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Uygurlar</span> Doğu Türkistanda yaşayan Türk soylu halk ve bu halktan olan kimse

Uygurlar veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır. Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">İli (il)</span>

İli Kazak Özerk İli, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzey ve kuzeydoğusunda, Özerk bir ildir. İsmini İli Nehrinden almıştır. Gulca (Yining) başşehridir.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan</span> Orta Asyada tarihî bir bölge

Doğu Türkistan veya Uyguristan, bağlam ve kullanıma bağlı olarak birden çok anlamı olan bir terimdir. Doğu Türkistan, Orta Asya'nın orta bölümünde yer alan Büyük Türkistan'ın doğu kesimidir. "Doğu Türkistan" kavramının coğrafî kapsamı, farklı zamanlarda ve farklı belgelerde hep farklılık göstermiştir; kimi kaynaklara göre Tarım Havzası bölgesini – yani günümüz Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin güney ve batı kesimlerini – kimi kaynaklara göre Xinjiang'ın tümünü kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Nikita Biçurin</span> Rus sinolojist,tarihçi,çevirmen,doğu ortodoks misyoneri

Nikita Yakovleviç Biçurin ya da daha yaygın bilinen keşiş adı ile Sümbül veya "İakinf" (Иакинф), Çuvaş asıllı tarihçi ve önde gelen sinologlardan.

<span class="mw-page-title-main">Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü</span>

Doğu Türkistan Kurtuluş Örgütü, Sincan'da "Doğu Türkistan" adlı bağımsız bir devlet kurma amacındaki ayrılıkçı bir örgüt idi. Örgüt, çoğunlukla Uygur, Han, Kazak ve diğer Türki topluluklarının yaşadığı Sincan bölgesinde Çin yönetimine karşı savaşmak amacıyla 1990'larda Türkiye'de kurulmuştur. DTKÖ, Çin, Kazakistan ve Kırgızistan hükümetleri tarafından terör örgütü ilan edilmiştir.

Çin Kazakları, Çin'de gündelik kullanımda "Hāsākè zú" terimi kullanılır, Çin Halk Cumhuriyeti Devleti'nin resmî olarak tanıdığı 56 etnik gruptan biridir. 2010 yılı Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, tüm Çin anakarası çapında 1,46 milyonu aşan etnik Kazak vardır. Çin Kazakları ağırlıklı olarak Kuzeybatı Çin'de yaşar ve Çin'in en büyük 17. etnik grubunu teşkil ederler. Çin Kazaklarının yüzde 90'ından fazlası Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşar, ancak Kansu Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardır. Tarihî olarak Çinghay Eyaleti'nde de Kazak yerleşimleri vardı, fakat Haziran 1984'te burada yaşayan Kazakların büyük çoğunluğu Sincan'a geri taşındı.

<span class="mw-page-title-main">Sincan mutfağı</span>

Sincan mutfağı, başta Uygurların mutfağı olmak üzere Çin'e bağlı Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşayan çeşitli etnik grupların yemeklerini ve yemek pişirme yöntemlerini içerir. Çin'in diğer bölgelerine göç etmiş Sincanlıların çok olmasından dolayı Sincan mutfağını servis eden lokantalar Çin'in birçok yerinde bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Uygur mutfağı</span>

Uygur mutfağı, Sincan dışında da tüketilen Uygur halkının yemekleri bütünüdür. Ağırlıklı olarak kullanılan malzemeler arasında kavrulmuş koyun eti, kebaplar ve pirinç bulunur. Müslüman nüfus nedeniyle, yiyecekler ağırlıklı olarak helaldir.

Ali Arslan Han, Karahanlıların yedinci hükümdarıydı. Karahanlılar'ın ''Hasancılar'' ve ''Aliciler'' olarak ikiye bölünmesinde Aliciler kısmının kurucusuydu.

<span class="mw-page-title-main">Lagman (yemek)</span>

Lagman, çekilmiş erişte, et ve sebzeden oluşan bir Orta Asya yemeğidir. Çin'de lātiáozi veya bànmiàn olarak bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Uygur Soykırımı</span> Xi Jinping yönetimi altında kuzeybatı Çinde etnik ve dini azınlıklara yönelik devam eden zulüm

Uygur Soykırımı, Çin Hükûmeti tarafından Uygurlar'a karşı uygulanan şiddet ve İnsan hakları ihlallerine verilen genel isimdir. Bu politika çoğunluğu Uygur olan bir milyondan fazla Türk Müslümanın herhangi bir yasal işlem olmaksızın, gizli gözaltı kamplarında tutulmasına yol açtı. Söz konusu politikayı eleştirenler genel olarak bunu Çin hükûmetinin Sincan'ı Çinlileştirme çabasının bir sonucu olarak tanımladılar ve bunu bir Kültürel soykırım olarak nitelendirdiler. Bu politikalar, Sincan yerel Komünist Parti sekreteri Chen Quanguo tarafından uygulanmıştır. Birçok aktivist, bağımsız STK, insan hakları uzmanı, hükûmet yetkilileri ve Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti bu olayları bir Soykırım olarak adlandırdı. Uygurlulara karşı uygulanan şiddet, II. Dünya Savaşı'ndan bu yana etnik ve dini kimlikleri nedeniyle en fazla kişinin tutuklandığı, şiddet gördüğü ve öldürüldüğü olay oldu.

İli İsyanı veya Üç İl Devrimi, 1944-1949 yılları arasında Sincan'da Kuomintang yönetimine karşı çıkan Sovyet destekli bir isyandı. İsyan sırasında isyancılar 1944'te İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti Geçici Hükûmeti'ni kurdular.

Altışehir, ayrıca Kaşgarya olarak da bilinir, Tarım Havzası bölgesi için 18. ve 19. yüzyıllarda kullanılan tarihi bir isimdir. Terim, günümüzde Çin'in Güney Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde bulunan Kaşgar da dahil olmak üzere Tarım'ın kenarı boyunca kurulmuş olan vaha kasabalarına atıfta bulunur ve Türk dillerinde 'altı şehir' anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Sincan Uygur Özerk Bölgesi tarihi</span>

Sincan tarihsel olarak farklı tarihsel isimlere sahip iki ana coğrafi, tarihsel ve etnik olarak farklı bölgeden oluşuyordu: Tanrı Dağları'nın kuzeyindeki Çungarya; ve günümüzde çoğunlukla Uygurların yaşadığı Tanrı Dağları'nın güneyindeki Tarım Havzası. Her iki bölge de Dungan Ayaklanması'ndan (1862-1877) sonra Çin Çing hanedanı tarafından yeniden ele geçirildiğinde, 1884'te "yeni sınır" anlamına gelen Sincan olarak yeniden adlandırıldı.

Oralmanlar, Kazakistan'ın 1991'de SSCB'den bağımsızlığını kazanmasından bu yana oraya taşınan etnik Kazaklar. 2008'den beri etnik Kazakların yeniden yerleşim programı "Nurlu Göç" olarak adlandırılır. O zamandan beri, Karaganda ve Çimkent gibi güney illerinde Oralmanların geçici yerleşimi için bir takım entegrasyon merkezleri açılmıştır.

Modern Sincan bölgesinin tarihi bölgesi, Tarım Havzası (Altışehi) olarak da bilinir) ve Çungarya'nın farklı alanlarından oluşuyordu ve Budizmi benimsemiş Hint-Avrupalı Toharlar ve Saka halkları tarafından yerleşim görüyordu. Han hanedanı ile Hiung-nu arasındaki savaşlar nedeniyle Batı Bölgeleri Himayesi olarak Han Hanedanı ve Tang Hanedanı ile Birinci, Batı ve Doğu Göktürk Kağanlığı Hanedanlık arasındaki savaşlar nedeniyle Batı'yı Pasifize Etme amacıyla yine Tang Hanedaın altında Genel Koruyucu olarak Çin egemenliğine girdiler. Tang Hanedanı, An Luan İsyanı'nın ardından Batı'yı ve Anxi'nin Dört Garnizonu'nu pesifize etmek için Genel Himaye'deki bölgedeki kontrolünü geri çekti ve bunun ardından bölgede yaşayan Türk halkları İslam'a geçti.

Çungarların Altışehir'i ele geçirmesi, 1678-1680 yılları arasında arasında Çungar Hanlığı'nın Çağatay Hanlığı'nın son toprağı olan Altışehir'i işgalidir. Çungar Hanlığı'nın Altışehir'i ele geçirmesiyle Çağatay Hanlığı Çungar Hanlığı egemenliği altına girdi.

<span class="mw-page-title-main">Uygur milliyetçiliği</span>

Uygur milliyetçiliği, Çin'de etnik bir azınlık olan Uygur halkının ayrı bir ulus olduğunu ileri süren milliyetçi bir harekettir. Uygur milliyetçiliği, bağımsız bir grup veya bölgesel bir grup olarak Uygur halkının kültürel birliğini teşvik eder. Uygurlar çoğunlukla Batı Çin'de bulunan eyalet düzeyinde özerk bir bölge olan Sincan'da yaşar. Dilleri Uygurca Türkî bir dildir ve çoğu Sünni İslam'a mensuptur. Çin hükûmeti tarafından resmi olarak "56 çiçekten" biri olarak tanınırlar.

Meshrep, genellikle "şiir, müzik, dans ve sohbetin yapısal bir bağlam içinde" yer aldığı geleneksel erkek Uygur toplanmasıdır. Meshrepler genellikle muqam türünden müzikleri ve ahlaki sorunlara ilişkin ad hoc mahkemeleri içerir.