İçeriğe atla

Kazakistan'da bilim ve teknoloji

Kazakistan'da bilim ve teknoloji, geniş bir tarihe dayanmaktadır. Dünyaca ünlü filozoflar ve bilim insanları Kazakistan coğrafyasından çıkmıştır. Günümüzde Kazakistan Cumhuriyeti, bilimi ve teknolojik ilerleme amacıyla hükûmet politikaları geliştirmektedir.

Tarihi

Arkeolojik araştırmalar ve makaleler; Kazakistan coğrafyasında, 8. ve 11. yüzyıllar arasında İslamiyet'in yayılarak Arap kültürünün bu bölgedeki kültürel yaşamı oldukça etkilediğini söylemektedir. Buna rağmen, Kazakistan coğrafyasında yaşayan Türkler, kendi dil ve kültürlerini koruyabilmişlerdir. Arapçanın ve Arap kültürünün oldukça yaygınlaştığı bu dönemde, birçok filozof ve bilim insanı, bu kültürünün yaratılmasında ve geliştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca bu dönemde Orta Asya şehirleri, sadece pazarları ve ustaları ile değil; aynı zamanda şairleri, bilim insanları, sanatçıları, zengin kütüphaneleri ve eğitim kurumları ile de ünlenmiştir.[1]

Üzerinde Fârâbî'nin silüeti bulunan Kazakistan banknotu

Adını duyuran kentler arasında, Orta Asya'nın hem coğrafi açıdan hem de tarım için verimli ve elverişli bir bölgesi olan Otrar (Fârâb) şehri, Hindistan ve Çin yolları üzerinden Avrupa'ya giden, İpek Yolu üzerinde bulunmaktaydı. Bu şehirde bulunan Otrar Kütüphanesi, Mısır'daki İskenderiye Kütüphanesi'nden sonra en büyük ve en çok sayıda kitaba ev sahipliği yapan ikinci büyük kütüphane idi.[1]

Dönemin bilinen bilim insanlarından Fârâbî Otrar'da doğmuş ve günümüze kadar ulaşabilmiş yüzden fazla eser bırakmıştır. Yine aynı dönemlerde Birûni, İbn-i Sina, Hârizmî, Rudekî gibi diğer birçok bilim insanı Kazakistan'ın şehirlerinde büyümüş ve tanınmıştır.[1]

Kazakistan'da bilim ve teknolojide önemli bir adım olarak, 27 Mart 2007 tarihinde, Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Uzay Ajansı resmî olarak açılmıştır.

Politikalar

2030 Hedefleri

Kazakistan'da 2030 hedeflerine yönelik stratejik plan, 1997 yılında cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kabul edilmiştir. Ulusal güvenlik ve siyasi istikrarın yanı sıra, yüksek düzeyde yabancı yatırımcı çekmek amacıyla; serbest piyasa ekonomisi, sağlık, eğitim, iletişim, altyapı, mesleki eğitim, enerji ve ulaşım gibi alanlarda büyümeye odaklanmaktadır.[2][3]

2050 Hedefleri

Kazakistan'da 2050 hedefleri, Aralık 2012'de Kazakistan devlet başkanı Nursultan Nazarbayev tarafından kamuoyu ile paylaşılmış ve Kazakistan'ın gelecekteki büyüme beklentilerini sağlamak için uzun vadeli bir strateji olarak tanıtılmıştır.[3] Nazarbayev gelecek vizyonu hakkındaki konuşmasında, Kazakistan'ı dünyanın en gelişmiş 30 ülkesinden biri olarak konumlandırdıklarını söylemiştir. Bu pragmatik strateji, Kazakistan'ın 2050 yılına kadar en büyük ilk 30 ekonomi arasına girmesi için kapsamlı sosyo-ekonomik ve siyasi reformları önermektedir.[4] Ayrıca, Nazarbayev, araştırma ve geliştirmeye, verimliliğe, iş fırsatları yaratmaya ve yaşam standartlarını yükseltmeye odaklandıklarını söyleyerek "Bunlar, en gelişmiş 30 ülke saflarına girişimizin standartlarıdır." ifadesini kullanmıştır.[4][5]

Bilim fonu

2006 yılında Kazakistan hükûmeti, yabancı yatırımcılarla işbirliğini teşvik ederek serbest piyasa ekonomisini canlandırmak amacıyla 2007-2012 yılları arası Devlet Bilimsel Gelişim Programı kapsamında bilim fonunu kurmuştur. Bilim fonunun yaklaşık %80'i araştırma enstitüleri için kullanılmaktadır. Bu fon, hükûmetin Yüksek Bilimsel Teknoloji Komitesi tarafından belirlenmekte olup komiteye başbakan başkanlık etmektedir. Kazakistan'ın bağımsızlığından bu yana bilimin gelişimi ile ilgili araştırmalarda da bilim fonundan sıkça bahsedilmiştir.[6]

Bilim fonu, öncelikli olarak belirli alanlarda araştırma projelerine hibe ve krediler sağlamaktadır, bunlar sırasıyla;

  • hidrokarbon, madencilik sektörleri ve ilişkili hizmet alanları (%37),
  • biyoteknoloji (%17),
  • uzay teknolojileri (%11),
  • nükleer ve yenilenebilir enerji teknolojileri (%8),
  • nanoteknoloji ve yeni teknolojiler (%5),
  • diğer (%22).

Kaynak: UNESCO Bilim Raporu: 2030'a doğru (2015), Şekil 14.4.

2007-2012 Devlet Bilimsel Gelişim Programı, Bilim Fonu'nun, 2010 yılına kadar, tüm bilim fonlarının %25'ini kanalize etmesi gerektiğini belirtmiştir. Bununla birlikte, 2008'deki küresel mali krizden sonra hükûmetin fona katkısı düşmüştür. Fon, faizsiz ve vergisiz krediler gibi daha esnek şartlar sunarak ve kredi süresi 15 yıla kadar uzatılarak uygulanmaya devam etmiştir.

Eğitimde ve bilimde eğilimler

2010 yılında Kazakistan, yükseköğretim sistemlerini daha uyumlu hale getirmeyi amaçlayan yeni bir program açıklamıştır, bu hedef doğrultusunda Kazakistan'daki bazı yükseköğretim kurumları, Avrupa Üniversiteler Birliği üyesi haline gelmiştir.

Orta Asya'da fen bilimleri ve mühendislik alanında doktora mezunları tabloda gösterilmiştir;

Ülke Doktora programıFen bilimleri doktorasıMühendislik doktorası
Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%) 1 milyon nüfusa oranla 1 milyon nüfusa oranla kadınlar Toplam Kadın (%) 1 milyon nüfusa oranla 1 milyon nüfusa oranla kadınlar
Kazakistan 110 51 73 60 4.4 2.7 37 38 2.3 0.9
Kırzgızistan 499 63 91 63 16.6 10.4 54 63 – –
Tacikistan 331 11 31 – 3.9 – 14 – – –
Özbekistan 838 42 152 30 5.4 1.6 118 27.0 – –

Not: Fen bilimleri doktora mezunları, fizik, matematik, istatistik ve bilgisayar; mühendislik doktorası mezunları ise imalat ve inşaat konularını da kapsamaktadır, Türkmenistan'da bu konuda bir veri olmadığından tabloda yer almamıştır.

Alanı ve cinsiyetine göre Orta Asya'daki araştırmacılar tabloda gösterilmiştir;

Ülke Araştırmacı sayısıAlanına göre araştırmacılar
Doğa bilimleri Mühendislik ve teknoloji Sağlık bilimleri Tarım bilimi Sosyal bilimler Beşeri bilimler
Toplam 1 milyon nüfusa oranla Toplam kadın Kadın (%) Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%) Toplam Kadın (%)
Kazakistan 17 195 1 046 8 849 51.5 5 091 51.9 4 996 44.7 1 068 69.5 2 150 43.4 1 776 61.0 2 114 57.5
Kırzgızistan 2 224 412 961 43.2 593 46.5 567 30.0 393 44.0 212 50.0 154 42.9 259 52.1
Tacikistan 2 152 262 728 33.8 509 30.3 206 18.0 374 67.6 472 23.5 335 25.7 256 34.0
Özbekistan 30 890 1 097 12 639 40.9 6 910 35.3 4 982 30.1 3 659 53.6 1 872 24.8 6 817 41.2 6 650 52.0

Kaynak: UNESCO Bilim Raporu: 2030'a doğru (2015), Tablo 14.1

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c Kazakistan. "Kazak Ansiklopedisi" - baş editör: A. Nysanbayev - Almatı. (Kazakça). Kazakistan Ulusal Ansiklopedisi. 1998. ISBN 5-89800-123-9. 
  2. ^ UNESCO Bilim Raporu: 2030'a Doğru. Orta Asya, Mukhitdinova, Nasiba, Paris. (İngilizce). UNESCO. 2015. ss. 365-387. ISBN 978-92-3-100129-1. 
  3. ^ a b Eğitim ve Bilimde Gelişime Yönelik Devlet Programı. (2011−2014). (Kazakça). Kazakistan Hükümeti. 2014. 
  4. ^ a b Hızlandırılmış Endüstri ve Yenilikçi Kalkınma için Devlet Programı (Kazakça). Kazakistan Hükümeti. 19 Mart 2010. 
  5. ^ "2050 Stratejisi: Kazakistan'ın Küresel Başarıdaki Yolu". edge.kz. Sieff, Martin. 22 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "Bağımsızlık Döneminde Kazakistan'da Bilimin Gelişimi". Al-Farabi Kazakh National University. Haziran 2012. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan</span> Doğu Avrupa ve Orta Asyada yer alan egemen devlet

Kazakistan, resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Orta Asya'da, küçük bir bölümü Doğu Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kazakistan, günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Devletleri Teşkilatı ve TÜRKSOY'un üyesidir. 2.724.900 km² yüzölçümü ile dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Müslüman çoğunluklu ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Göktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkez üssü; Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Nursultan Nazarbayev</span> Kazakistan Cumhuriyetinin ilk cumhurbaşkanı

Nursultan Äbişulı Nazarbayev ;, Kazak siyasetçi ve devlet adamı. Kazakistan Cumhuriyeti'nin ilk Devlet Başkanı. 24 Aralık 1990'da başladığı cumhurbaşkanlığı görevinden 19 Mart 2019'da istifa etti. Günümüzde Türk Devletleri Teşkilatı ömür boyu onursal başkanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kazaklar</span> Orta Asyada yaşayan bir halkı

Kazaklar, Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı. Dilleri Kazakçadır.

<span class="mw-page-title-main">Berlin Humboldt Üniversitesi</span> Almanya, Berlinde kurulu devlet üniversitesi

Berlin Humboldt Üniversitesi, Almanya'nın başkenti Berlin'deki 4 üniversite arasında en eski üniversitedir.

Amanat ya da eski ismiyle Nur Otan, 850.000 üyesiyle Kazakistan'ın en büyük siyasi ve 1999 yılından beri iktidar partisidir. Partinin Genel başkanlığı görevini 26 Nisan 2022 tarihinden beri Yerlan Koşanov yürütmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Timur Kulibayev</span>

Timur Askaroviç Kulibayev Kazak iş insanı, toplum eylemcisi, KAZENERGY Birliği başkanı, Atameken Birliği Kazakistan Ulusal Ekonomik Odası Reyasetinin başkanı, Kazakistan Cumhuriyeti Boks Federasyonu başkanı, Gazprom Rus Anonim Şirketinin Yönetim Kurulu üyesi, cumhurbaşkanı Nazarbayev’in damadı.

Türk Akademisi veya eski adıyla Uluslararası Türk Akademisi, 25 Mayıs 2010'da Kazakistan'ın başkenti Astana'da kurulan bilimsel araştırma merkezi. Başlangıçta Türk Akademisi A.Ş. adı altında Kazakistan Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı'na bağlı olarak kurulan akademi, 23 Ağustos 2012'de Bişkek'te gerçekleştirilen Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi II. Zirvesi'nde uluslararası akademi statüsüne kavuşmuştur. Uluslararası Türk Akademisi'nin başkanı Prof. Dr. Darhan Kuandıkoğlu Kıdırali'dir.

<span class="mw-page-title-main">Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları</span> 2030 için Birleşmiş Milletlerin 17 küresel hedefi

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA), Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler tarafından 2030 sonuna kadar ulaşılması amaçlanan hedefleri içeren bir evrensel eylem çağrısıdır.

Kazakistan ekonomisi Orta Asya'nın en büyük ekonomisidir. Büyük petrol rezervleri yanı sıra mineraller ve metallere sahiptir. Aynı zamanda hem canlı hayvan ve tahıl üretimini barındıran geniş bozkır toprakları ile önemli tarımsal potansiyele sahiptir hem de yanı sıra Uluslararası Uzay İstasyonu'na her Uzay aracı fırlatmasında geliştirilen uzay altyapısına sahiptir. Güneydeki dağlar elma ve ceviz için önemli bir yeterliğe sahiptir; her iki tür de vardır ve yabani olarak yetişmektedir. Kazakistan'ın sanayi sektörü bu doğal kaynakların çıkarılması ve işlenmesi ve aynı zamanda inşaat malzemeleri, traktör, tarım makineleri ve bazı askeri öğeler konusunda uzmanlaşmış nispeten büyük bir makine yapı sektörüne sahiptir. SSCB'nin dağılmasından ve Kazakistan'ın geleneksel ağır sanayi ürünlerine olan talebin çöküşü ile 1994 yılında meydana gelen en dik yıllık düşüş, 1991 yılından bu yana ekonomide keskin bir daralmaya yol açmıştır. 1995-97 ekonomik reformlar ve özelleştirmelerle hükûmet programı özel sektöre varlıkların önemli olarak kaymasına neden oldu. Birkaç yıl içinde önemli ölçüde daha büyük petrol ihracatı için Karadeniz artış beklentileri ile batı Kazakistan'ın Tengiz Alanı'nda Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu anlaşmasıyla yeni bir boru hattı inşası Aralık 1996'da imzalanmasıyla sonuçlandı. Kazakistan'ın ekonomisi petrol fiyatları ve Rusya'da Ağustos finansal krizinin çökmeye uğratması nedeniyle GSYİH büyümesinde %2,5 düşüş ile 1998 yılında aşağı döndü. 1999 yılında parlak bir nokta, bir iyi zamanlanmış tenge devalüasyonu ve tampon görevinde tahıl hasatı ile birlikte, durgunluk ekonomiyi dış satıma itti ve uluslararası petrol fiyatlarındaki artış kurtarıcı oldu.

<span class="mw-page-title-main">Samruk-Kazına</span>

Samruk-Kazına resmî adıyla Ulusal Refah Fonu "Samruk-Kazına" olarak bilinen, sahibi Kazakistan Devleti olan bir ulusal varlık fonu ve anonim şirketidir. Tamamen veya kısmen, ülkede birçok önemli şirket, ulusal demiryolu ve posta servisi de dâhil olmak üzere, devlet petrol ve gaz şirketi KazMunayGaz, devlet uranyum şirketi Kazatomprom, Air Astana ve çok sayıda finansal gruba liderlik etmektedir. Devlet fonun tek hissedarı olmaktadır. Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev'in kararıyla iki fon, "Samruk" ve "Kazına"'nın, birleşmesi ile Ekim 2008'de kurulmuştur. «Samruk-Kazına» JSC'nin İcra kurulu başkanı ve Yönetim kurulu başkanı Umirzak Şukeyev olmaktadır. Bağımsız direktörleri Alexander Mirtchev, Sir Richard Harry Evans ve Nigel John Stapleton olmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Nazarbayev Üniversitesi</span>

Nazarbayev Üniversitesi ya da kısaca NU, Astana, Kazakistan'da bulunan bir devlet üniversitesi. İlk devlet başkanı Nursultan Nazarbayev'in girişimleri sonucu 2010 yılında kuruldu. Üniversite, ulusal eğitim sisteminin avantajlarını ve dünyanın en iyi bilimsel ve eğitim uygulamalarını birleştiren Kazakistan yükseköğreniminin ulusal markası olmayı hedeflemektedir. Ayrıca Yüksek Mütevelli Heyeti Başkanı, eski Devlet başkanı Nursultan Nazarbayev'dir.

Kazakistan-Güney Kore ilişkileri iki ülke arasındaki uluslararası ilişkileri temsil eder.

<span class="mw-page-title-main">Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi</span>

Al-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi (Kazakh), Kazakistan'ın Almatı şehrinde bulunan bir üniversitedir. Üniversite KazGU veya KazNU olarak da adlandırılır. Filozof ve alim Farabi'nin adını taşıyan ülkenin en büyük üniversitelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan kültürü</span> Kazakistan ve halkıyla ilişkilendirilen insan faaliyeti ve sembolizm modeli.

Kazakistan, göçebe pastoral ekonomisine dayanan ve iyi ifade edilmiş bir kültüre sahiptir. Kazakistan'da İslam, 7-12. yüzyıllarda tanındı. Koyun dışında birçok geleneksel yemek Kazak kültüründe sembolik değerini günümüzde de korumaktadır. Kazak kültürü büyük ölçüde Türklerin göçebe yaşam tarzından etkilenmiştir. Ayrıca göçebe bir halk olan İskitlerden de güçlü bir şekilde etkilenmiş gözükmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan'da eğitim</span> Kazakistandaki eğitimin incelemesi

Kazakistan 2000'lerden itibaren eğitimi öncelikli bir faktör olarak belirlemiştir. Kazakistan'ın eğitim alanına ayırdığı bütçe her yıl artmaktadır.

Almatı Yönetim Üniversitesi Kazakistan'ın Almatı kentinde yer alan bir üniversitedir.

Birleşmiş Milletler (BM), II. Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye dahil olmak üzere 51 ülke ile birlikte kurulmuştur. Türkiye örgütün kurucu üyesi olmasının yanı sıra örgütteki en aktif üyelerden birisidir.

Kazakistan-Hindistan ilişkileri - Hindistan ve Kazakistan arasındaki ikili diplomatik ilişkiler 22 Şubat 1992'de kuruldu.

<span class="mw-page-title-main">Çin'de bilim ve teknoloji</span>

1980'lerden bu yana Çin, bilim ve teknoloji alanında hızlı bir gelişme yaşamış ve önemli bilimsel ve teknolojik başarılara imza atmıştır. Çin hükûmeti, ülkenin sosyo-ekonomik kalkınmasının ve ulusal prestijinin önemli bir parçası olarak bilim ve teknolojinin ilerlemesine öncelik vermiş, ilerlemeyi teşvik etmek için "863 Planı" ve "Bilim ve Eğitim Yoluyla Ülkeyi Gençleştirme Stratejisi" gibi girişimleri hayata geçirmiştir. Çin eğitim, altyapı, yüksek teknolojili üretim, akademik yayıncılık, patentler ve ticari uygulamalar gibi alanlarda önemli ilerlemeler kaydetmiştir ve şu anda bazı alanlarda dünya lideri konumundadır. Küresel İnovasyon Endeksi 2022 yılında Çin'i dünyanın en rekabetçi ülkelerinden biri olarak sıralamış ve küresel ölçekte 11., Asya ve Okyanusya bölgesinde 3. ve 100 milyondan fazla nüfusa sahip ülkeler arasında 2. sırada yer almıştır. Çin, yerli inovasyon için aktif olarak çalışmakta ve bilim ve teknoloji sektöründe kalan zayıflıkları ele almaktadır.

Kazakistan Bilimler Akademisi, Kazakistan'ın en yüksek bilimsel kuruluşudur. Bilimler Akademisi, SSCB Bilimler Akademisi'nin Kazakistan şubesi olarak 1 Haziran 1946'da kurulmuştur. Merkez ofisi Almatı'dadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.