Kazak kişi adları

Kazak kişi adları (Kazakça: Қазақ есімдері) — Kazaklar tarafından kullanımı yaygın kişi adları çoğunlukla Türk dili menşelidir. Arapça, Farsça gibi dillerden de öbür Türk halklarında olduğu gibi faydalanılmıştır. Türkçe isimle birlikte Arapça ya da Farsça eklentiler de görülür.

Misal olarak «Aynur» — ay ışığı, mehtap manasına gelir.

Kişi adları

Kazak kişi adlarında, Farsça, Arapça kişi adları yaygınlık gösterir. Aynı adlar türlü şekillerde de olabilir. Misali ise Şara, Sara, Zara gibi.

Türk kökenli adlar

Kazak halkı Türk ırkından geldiği için Türk adları eskiden günümüze değin hep kullanılagelmiştir. Arman (düş, rüya), Şolpan, Kanat.

'Ay' sözü ile adlar çoktur: Aydın, Aybek, Aysulıw, Aydar, Ayarıw, Ayganım, Aydana, Ayım, Ayjan, Aygül, Ayzere, Aynur, Aygerim, Aybiyke, Aydos, Aybol, Ayzat, Ayman, Aysana, Aybala, Aybiyke, Aytuwgan, Ayjamal, Aysultan, Aytöre, Aysamal

Fiilden yapılmış yaygın kişi adları: Añsar Añsagan Ayawlım Aytsın Taymas Turar Tursın Turgan Ersin Ergen Elewsiz Elemes Jalgas Jürsin Jaras Jeñis Jayna Jadıra Jebesin Jetkinşek Jetkergen Juban Kuwandık Kuwanış Süyindik Süyiniş Süyim Sezim Sagındık Sagınış Sagıngan Satılgan Satıbaldı Suranşı Toktar Toktamıs Toktagan Toktasın Tilek Tilemis Tilegen Tölepbergen Tölegen Tölemis Ötegen Ötemis Oñdasın Oñgarsın İles

Temir, Temirlan (Demir delikanlı), Kıztuwmas, Amankeldi (Esenlik geldi), Ulbolsın (Oğul olsun), Ulbala (oğul çocuk), Kudaybergen, Aldabergen, Jasaganbergen, Täñirbergen. Erkek adlarında başına ve sonuna bay, bek, han, gali (ali) eklemeleri yaygındır. Kız adlarında ise gül, nur eklemeleri yaygındır.^[1] Türkçeleşmiş veya Türk Dünyasında yaygınlık kazanmış Arapça adlar da Kazaklar tarafından kullanılır. Elmira, Jamal, Ariman. Yaygın olmamasına rağmen özellikle köylerde olumsuzluk içeren kelimeler de ad olarak çok az kullanılır. Kötibar (Kıçlı), Sasıkbay (Kötü kokan zengin)

Semavi dinlerden alıntı adlar

Kazaklar (İslam dinine girdiklerinden beri İslam Dünyasında yaygın olan isimleri kullana gelmişlerdir, bunun yanı sıra öbür semavi dinlerde de olan isimleri de kullanmışlardır.^[2] Bu adlardan bazıları:

Meryem (Kazakça: Мәриям) — Мариам (библ. Дева Мария)
İsa (Kazakça: Иса, Ғиса, Ғайса) — Иса (библ. Иисус Христос)
Musa (Kazakça: Мұса) — Муса (библ. Моисей)
Havva — Хауа (библ. Ева)
İsrail — Исраиль (библ. Израиль; одно из имён Якуба)
Zekeriya (Kazakça: Зәкәрия) — Закария (библ. Захария)
Mikail — Микаил (библ. Михаил)
İbrahim (Kazakça: Ибраһим, Ыбырайым) — Ибрахим (библ. Авраам)
İlyas (Kazakça: Ілияс) — Ильяс (библ. Илия)
Yusuf (Kazakça: Жүсіп, Юсуп, Юсыф) — Юсуф (библ. Иосиф)
Yakup (Kazakça: Жақып, Яқуб) — Якуб (библ. Иаков)
Yahya (Kazakça: Йахия) — Яхъя (библ. Иоанн)
Süleyman (Kazakça: Сүлеймен) — Сулейман (библ. Соломон)
Davud (Kazakça: Дәуіт) — Давуд (библ. Давид)
Harun (Kazakça: Арон, Харұн) — Харун (библ. Аарон)
İshak (Kazakça: Ысқақ, Исхақ) — Исхак (библ. Исаак)
Cebrail (Kazakça: Жәбірейіл, Жәбрәйіл) — Джибриль (библ. Гавриил)

Az olsa da şu adlar da kullanılır Adem. Daniyal, Sara/Şara/Zara.

Arapça adlar

Arapça adlar ayrı şekillerde de Kazakçaya geçmiş olabilir. Çünkü aynı ad farklı şekillerde söylenmiş ve kişi adı olmuştur. Kazaklarda Muhammed adı şu formatlarda görülmektedir:

Mahambet
Mahmed
Mahmud
Muhamed
Muhamet
Muhammad
Mambet

Ortak Arapça adlar Kazak telaffuzları ile de olabilmektedir:

Ayşa
Alim — Galim (Ғалым), Alim (Әлім)
Alfa — Alfiya
Анвар — Anuvar (Әнуар)
Bahit — Bahıt
Davlet — Дәулет
Kadir — Kadır: Eski Türk hükümdarı Kadır hanı ifade ederken aynı zamanda Arapçadaki kadir kelimesini de ifade eder.
Kali
Касим — Kasım (Қасым)
Sabir — Sabır: Hem Arapça sabır kelimesini işaret eder hem de Eski Türk boyu Sabirleri ifade eder.
Sabit
Fatima — Фатима
Hasan
Vayis
İdrs — Idrıs

Bazı adlarda Türk, İran, Arap dil birlikteliğini gösteren adlar görülebilmektedir. Mesela: Gülzada (Гульзада) (Türkçe gül + İranca (Farsça)zada).

Uzun olan Arapça adlar kısaltılır ve yeni bir görünüm kazanır. Mesela: Abdrahim — Abiş, Gülbahram (Гулбахрам) — Kulyaş (Куляш), Saduvakas (Сәдуақас) — Saken (Сакен). Ayrıca Arapça ile Doğuda yaygın adlar da kullanılır. Asel (bal gibi tatlı, doğunun tatlısı)

Sovyet devrinden kalan Rusça ad modası

Sovyet Rusya işgaline giren bütün Türk ülkelerinde Rusça ad koyma teşvik edilmiş bu Kazakistan'da da tesirini göstermiştir. Svetlana (Светлана), (misal: milletvekili Svetlana Jalmagambetova), Raisa (aktris Raisa Muhamedyarova), Ratmira ve Rimma. Bir Kazak Türkünün başka bir kökenden biri ile bebeğinin olması sonucu adlar genelde Rusça veya Batı Avrupa isimleri verildiği görülür. Burada Rus dilinin ve Rus kültürünün tesiri büyüktür. Sovyet devri Rus kahramanların adları da verilir. (Nikolay Sayınğolu Maydanov) ve şarkıcı (Albina / Альбина Canabayeva).

Sovyet devrinde belirli terimlerin de ad olarak Kazaklar tarafından kullanıldığı görülmektedir. Bazı örnekler:

Sovyet (Совет)
Saldat (Солдат), Saldatbek Солдатбек)
Narhoz (Нархоз) — anlamı ulus ekonomisi olup NARodnoye HOZyaystvo(народное хозяйство) sözlerinin kısaltmasıdır.
Rabfak (Рабфак) — İşletme fakültesinin kısaltmasıdır, Raboçiy Fakultet (рабочий факультет)
Oktabr (Октябрь) - Sovyet devriminin olduğu Ekim ayını kastetmektedi
Sovhozbek (Совхозбек) — Sovyet ekonomisi anlamındaki kelimelerin kısaltılıp birleştirilmesinden oluşmuştur.
Saylav (Сайлау) — Seçim, oy verimi anlamına gelir.
Maydan (Майдан) — Eylemlerin yapıldığı Meydan manasındadır.
Zakon (Закон)

Bunlar gibi birçok ad Sovyet devri siyasi terimleri tercih edilmiştir.

Farsça kökenli adlar

Farsça kökenli kelimelerden fazla adlar görülmez fakat bütün Türkçeye ödünç alınmış ve yaygınlık göstermiş adlar ile Türkçe köke eklenen Farsça bir ek adlarda az da olsa görülmektedir.

Öbür adlar

Sovyetlerin Ekim devrimine münhasıran verilen adlardan Sovyet (Совет), sovyet düşünce tarzı ve siyasilerinin adlarının baş hece veya harfleri ile yeni ad oluşturulmuş şekli de Mels (Мэлс((Marks, Engels, Lenin, Stalin), Marlen (Марлен) (Marks, Lenin), kongre partisiini ifade eden Syez (Сьез), gibi Sovyet devri veya düşüncesini ifade edern adlara da az olsa da rastlanılır.

Meşhur bir olaydan dolayı da benzetme yapılır ve bu tür adlar verilir. Mesela: Sammit (Саммит) (Astana'daki AGİT zirvesini), Syezd (Съезд) (Komünist partisi kongresini ifade eder), Jenis (zaferin şerefine), Aziyada (Азиада) (Yedinci Asya Kış Oyunları şerefine).

Tarihteki önemli şahsiyetlerin adına da biraz değiştirilmiş şekilde rastlanır. Mesela: Arhimed (Архимед) (Siraküzalı Arşimet), Aplaton (Аплатон) (Platon, Eflatun), Genrih (Генрих), Ramzes (Рамзес), Çingiz (Cengiz Han). Elvira(Эльвира), Elmira (Эльмира).

Yaygın olarak kadın adlarında meşhurların adları değişime uğrar ve türlü varyantlarda görülebilir. Mesela: İndira(Индира) (İndira Gandhi) ve Janna (Жанна) (Jan Dark veya Jeanne d'Arc). Janna ismi değişik figurlere de geçmiştir. Mesela: Janar (Жанар).

Çok etnik farklılıkları olan (Kazak Rus karışımı gibi) ailelerde Rusça, Avrupa kültürü veya diline sahip adlar ve Eski Türk dili ya da çağdaş Türk dillerinden adlar görülür. Mesela: Albina (Альбина), Sabina (Сабина), Timur (Тимур), Ruslan (Руслан) gibi.

Kazakistan coğrafyasında yer tutmuş eski toplumların ya da Türk devletlerindeki hükümdar ailesinden adların verildiğini de görüyoruz — Tomiris (Томирис); Saka (İskit) hanedanından, Zarina (Зарина), Rustam (Рустам), Rüstem (Рустем) gibi. Reje (Реже) — Sogdiyana(Согдиана), Roksolana (Роксолана).

Kız adlarında uyumlaştırma

Rusçanın etkisiyle bazı adların sonuna müenneslik takısı getirilerek kız adı haline gelir.

Bozulma örnekleri:

Anar — Anara
Aygül — Aygulya
Asel — Aselya
Gavhar — Gavhara
Gülnar — Gülnara (Гульнара)
Marjan (Маржан) — Marjana (Маржана)

Erkek adlarında kısaltmalar

Erkek adları türlü şekillere sokularak kısaltılabilmektedir,^[3]^[4] sonuna da -ake, -eke (-аке, -еке) getirilir. Kısaltma misalleri.

Asetjan (Асетжан) (Asılja (Асылхан), Asljan (Аслжан), gibi As- ile başlayan adların sonuna getirilip) — Aseke adı konulur.
Abılay (Абылай) (Abulhayr (Абулхаир), Abzal (Абзал), Aybek (Айбек) vb..) — Abeke (Абеке)
Abzal (Абзал) (Abay (Абай), Abdal (Абзал) kısaltılıp) — Abes (Абес)
Aygara (Айгара) (Aydos (Айдос) vb.) — Ayeke (Аеке) olmaktadır.
Bahıt (Бахыт) (Boraş (Бораш), Beybut (Бейбут), Beknazar (Бекназар) vb.) — Bake (Баке)
Erlan, Yerlan (Ерлан) (Erken, yerken (Еркен), Elaman, Yelaman (Еламан), Eldos, Yeldos (Елдос), Erdos (Ердос), Ercan, Yerjan (Ержан) vb.) — Ereke (Ереке)
Janat (Жанат) (Jambıl-Жамбыл, Jandos-Жандос, Cumahan-Жумахан gibi J (c) ile başlayan adlarda) — Jake (Жаке) olmaktadır
Kalmuhambet -Калмухамбет (Kalıpbergen - Калыпберген, Kalmurza- Калмурза, Kaldıbek-Калдыбек gibi Kal- ile başlayan adlar) — Kaleke (Калеке) yapılır
Kasımhan -Касымхан (Kasiman-Касиман, Kasımjomart - Касымжомарт gibi Kas- ile başlayanlar) — Kaseke (Касеке)
Maksat - Максат (Marat- Марат, Muhtar- Мухтар, Musahan- Мусахан gibi M ile başlayanlar) — Make (Маке)
Nariman - Нариман(Naymanbek- Найманбек, Nasıpjan-Насыпжан, Nesipbay-Несипбай gibi N- ile başlayanlar) — Nake (Наке)
Nurlan-Нурлан (Nurjan-Нуржан, Nursultan-Нурсултан, Nurdavlet-Нурдаулет gibi Nur- ile başlayanlar) — Nureke (Нуреке)
Saken -Сакен (Satken-Саткен, Seytkazı(Seyyidgazi)-Сейтказы, Süleyman -Сулейман gibi adlar) — Sake (Саке)
Tasmagambet -Тасмагамбет (Temirlan-Темирлан, Tölepbergen - Толепберген, Toylıbay- Тойлыбай gibi adlar) — Take (Таке) şekline bürünür.

Benzetmeler

Çocukların adlarını ailesi benzer şekilde de verebilmektedir. Uyum arayan aileler böyle uyumluca verirler. Kazak Türkçesinde benzer, aynı anlamına gelen Uksas, Uykas gibi adlar da verilebilmektedir. Bir kızının adı Aygül (Айгуль) iken öbür kızının adını da Aynur (Айнур) ya da Nurgül (Нургуль) verme geleneği vardır. İlk bebeğine Gülmira (Гульмира) vermişse bir aile ikincisine Elmira (Эльмира) diğerine de Elvira (Эльвира) verebilir..

Ata yadigarı adlar

Dedesinin, büyükdedesinin veya sülalenin önceki adlarının verildiği eski dönemlerde yaygındı. Hem baba hem de anne tarafından dedelerini atalarını belirtmek için ad konabilir. Mesela Çokan, Cengiz soyundan, Vali han soyundan anlamında adı konulmuştur.

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2014.
^ Т. Джанузаков (1989) [Есіміңіз кім?]. Ваше имя?. «Казахстан». ss. 7, 190. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Казахское обращение - Маке и Баке разрешено только на застольях". 4 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2014.
^ "ОТРАЖЕНИЕ СОЦИОКУЛЬТУРНОЙ ДИФФЕРЕНЦИАЦИИ СОВРЕМЕННОГО ОБЩЕСТВА В РУССКОЙ ЭКСПРЕССИВНОЙ ЭТНОНИМИИ РУБЕЖА XX-XXI вв. Журнал "Преподаватель 21 век".Выпуск №2 2009.стр.331" (PDF). 1 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Ocak 2014.

Dış bağlantılar

Назаров А. И. "Развитие официальной формулы именования у казахов в постсоветский период – Ономастический архив". planeta-imen.narod.ru. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013.
Назаров А. И. "Наиболее употребительные мужские имена в казахских семьях Алматы в 1940–1990-е годы". planeta-imen.narod.ru. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013.
Кульдеева Г. И. "Антропонимическая система современного казахского языка. Автореферат диссертации". cheloveknauka.com. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013.
К. Уразаева. "У казахских имён есть и еврейские корни - Другие новости, Актобе - Газета Диапазон". diapazon.kz. 11 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2013.

Bibliyografya

Джанузаков Т. Д. Тайны имен — Алма-Ата: Казахстан, 1974. — 132 с.
Джанузаков Т. Д. Основные проблемы ономастики казахского языка — Автореферат на соискание ученой степени доктора филологических наук. — Алма-Ата, 1976. — 129 с.
Джанузаков Т. Д. Очерк казахской ономастики. — Алма-Ата: Наука, 1982. — 176 с.
Джанузаков Т. Д., Есбаева К. Казахские имена (словарь-справочник) — Алма-Ата: Наука, 1988. — 480 с.
Махпиров В. У. Имена далеких предков (источники формирования и особенности функционирования древнетюркской ономастики) — Алматы: Институт востоковедения МН-АН РК, 1997. — 302 с.