İçeriğe atla

Kazak hanlarının listesi

15. yüzyılın ortalarından itibaren Kazak hanları hem birleşik Kazak Hanlığı'na hem de daha sonra üç ana Kazak tümenine liderlik etmişlerdir. Han, Orta Asya'daki göçebe ve yarı göçebe gruplar tarafından kullanılan bir yönetici unvanıdır.

Kazaklar aslen Ebu'l-Hayr Han'ın liderliğinde 1430'larda ve 1440'larda Timur İmparatorluğu'ndaki Deşt-i Kıpçak'ın kuzeybatı kesiminden güneydeki Ma Wara'un-Nahr'a göç eden ve bazı bölgelere saldıran göçebe Özbek kabilelerinin üyeleriydiler.[1] Kendileri Urus Han'ın ve dolayısıyla Cengiz Han'ın torunları olan iki aşiret lideri Kerei ve Janibek, Ebu'l-Khayr Han'ın hizmetinden ayrılmaya karar verdiler. Kerei ve Janibek'i takip edenler, Özbek-Kazaklar olarak bilinirler. Kazak ismi Türkçe bir kelimedir ve kabaca "serseri" veya "kaçakçı" olarak tercüme edilebilir[1] Ebu'l-Hayr Khan 1468'de öldükten sonraki otuz yıl boyunca takipçilerinin çoğu Özbek-Kazak hanlarının (Kerei, Janibek ve Kerei'nin oğlu Burundyq) otoritesini tanımaya başlamışlardır.[2] 1500 yılına gelindiğinde ise Muhammed Şeybani Han olarak bilinen yeni bir lider, Özbeklerin çoğunu kendi kontrolü altında birleştirmiş ve daha güneye, günümüzün Özbekistan'ına doğru sürmüştür.[2] Özbekler, Muhammed Şeybani Han ve onun soyundan gelenler tarafından yönetilmeye devam ederken, Kazaklar, Kerei ve Janibek'in torunları tarafından yönetilmiştir.

20. yüzyılın başlarında üç Kazak cüzünün yayıldığı yaklaşık alanlar.
  Küçük cüz
  Orta cüz
  Büyük cüz

1718'de Tauke Han'ın ölümünden sonra Kazak Hanlığı birleşik bir hanlık olmaktan çıkaral Kazakların üç farklı cüz'ü veya sürüsü, her biri kendi hanına sahip bağımsız beylikler haline gelmiştir.[3] 18. yüzyıl boyunca Ruslar bozkır bölgesine yayılmaya devam ettiler. Diplomatik ilişkilerin bir parçası olarak, Kazak hanları, özellikle batıdaki Küçük cüz'den, Rusya'ya ve çara biat ettiklerini belirtseler de bu beyanlarının kelimelerin ötesinde gerçek bir etkisi olmamıştır.[4] Ancak 19. yüzyılın başında Ruslar, Kazaklar ve hanın konumu üzerinde yetki uygulamaya başladılar. Ruslar 1819'dan sonra Orta cüz için yeni bir han tayin etmemeyi seçmişler ve Şergazy Han 1824'te öldükten sonra Küçük cüzdeki hanlık makamını kaldırmışlardır.

Ruslar ayrıca "İç Orda" veya "Bokei jüz" adlı yeni bir han soyunun yaratılmasında da etkide bulunmuştur. Bu cüz, 1801'de Rus topraklarındaki Ural nehrinin batısındaki meraları kullanmalarına izin verilen Küçük cüz üyelerinden oluşmaktaydı. Bokei cüz'deki hanlık, Ruslar tarafından da kaldırıldığı yıl olan 1845 yılına kadar sürmüştür.[5]

1840'larda Abilay Han'ın soyundan gelen Kenesarı ismindeki bir kişi, o zamana kadar günümüz Kazakistan'ının çoğuna yayılan Rus yönetimine karşı bir isyan başlatmıştır. Çoğu Kazak lider tarafından Kenesarı Han olarak tannmıştır. Kenesarı Han bugün Kazak tarihlerinde resmi bir han olarak kabul edilse de Rus yetkililer tarafından hiçbir zaman böyle tanınmamıştır. Ruslar yıllarca bozkırda Kenesarı'nın peşine düşmüştür. Kazaklar arasında geniş bir desteğe sahip olan Kenesarı Han sonuç olarak, 1847'de kuzey Kırgızistan'da idam edilene kadar saklanabilmiştir[5]

Aşağıdaki liste, 1456'dan 1847'ye kadar Kazakların bilinen hanlarını göstermektedir.

Üç cüz'e ayrılmadan önce Kazak Hanları:
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Kerei1456–1473 Керей, كيري
Janibek1473–1480 Жәнібек, جانيبك
Burunduk 1480–1511 Бұрындық (Мұрындық), بوروندیق) مرندیق)
Kasım 1511–1518 Қасым, قاسم
Muhammed 1518–1523 Мұхаммед, محمد
Tahir1523–1533 Тахир, طاهر
Buidash 1533–1538 Бұйдаш, بويداش
Ahmet 1533–1535 Ахмед, أحمد
Toghim 1535–1537 Тоғым, توغيم
Haknazar 1538–1580 Хақназар, حقنازار
Shygai 1580–1582 Шығай, شیغای
Tauekel 1582–1598 Тәуекел, تاوکل
Esim 1598–1628 Есім, عاصم
Jangir 1628–1652 Жәңгір, جهانگیر
Batyr Han1652-1680 Батыр, باتیر
Tauke 1680–1715 Тәуке, تاوكي
Kayip 1715–1718 Қайып, كايب
Bolat 1718–1729 Болат, بولات
Abulmambet Han1729–1771 Әбілмәмбет, أبو المامبيت
Abylai Han1771–1781 Әбілмансұр, أبو المنصور
Kenesarı Han1841–1847 Кенесары, كينيساري
Abul Khair Khan'a ithaf edilen Kazakistan Pulu
Küçük cüz hanları:
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Ebu'l-Khair1718–1748 Әбілқайыр, أبو الخير
Nur Ali 1748–1786 Нұр Әли, نور علي
Eraly 1791–1794 Ерәлі, ارالی
Esim 1795–1797 Есім, عاصم
Ayshuaq 1797–1805 Айшуақ, ايشواق
Şer Gazi 1812–1824 Шер Ғази, شيرغازي
Bokei Hanları:
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Bokei 1801–1815 Бөкей, بوكي
Shygai 1815–1823 Шығай, شیغی
Zhangir 1823–1845 Жәңгір, جهانگیر
Ablai Khan'ın fantezi resmini içeren Kazakistan pulu
Orta cüz hanları:
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Sameke 1719–1734 Сәмеке, سميكي
Abilmambet 1734–1771 Әбілмәмбет, أبو المامبيت
Ebu'l-Mansur1771–1781 Әбілмансұр, أبو المنصور
Vali 1781–1819 Уәли, الوالي
Gubeydullah 1819–1822 Ғұбайдуллаh, عبيد الله
Rus İmparatorluğu dönemindeki son resmi han:
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Kenesarı 1841–1847 Кенесары, كينيساري
1916 Orta Asya İsyanı :
İsim İktidar dönemi Kazakça isim
Abdighappar Janbosynuly (kk:Әбдіғаппар Жанбосынұлы ) 1916–1917 Әбдіғаппар Жанбосынұлы, عبد الغبار جانبوسينولي

Notlar

  1. ^ a b Bregel, p. 44.
  2. ^ a b Bregel, p. 50.
  3. ^ Bregel, p. 58.
  4. ^ Bregel, p. 60.
  5. ^ a b Bregel, p. 62.

Kaynakça

  • Bregel, Yuri. Orta Asya Tarihsel Atlası Doğu Çalışmaları El Kitabı: Bölüm 8 Ural ve Orta Asya Çalışmaları. (Leiden: Brill) 2003.
  • Zholdaspaev, S. ve D. Babaev. 7 sınıf - Istoriia srednevekogo Kazakistan . (Almatı: Atamura) 2003.
  • Kasımbayev, Zh. K. 8 sınıf - Istoriia Kazakistana (XVIII vek-1914) . (Almatı: Mektep) 2004.
  • Kazakistan Tarihi için test materyalleri

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Özbekler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Özbekler, Batı Türkistan'da Harezm'den Fergana'ya kadar uzanan bölgede yaşayan ve Orta Asya'daki en kalabalık Türk halkıdır. Özbeklerle ilgili tarihî kaynaklarda "Türk" ve "Sart" şeklinde adlandırıldıkları da görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Asya</span> Asyanın okyanuslardan uzak iç kesimi

Orta Asya, dar anlamıyla geçmişte Sovyetler Birliği'nin parçası olan beş ülkeyi tanımlar. Geniş anlamda ise Afganistan, Pakistan'ın kuzeyi, Çin'in batısı, Moğolistan ve Rusya'nın bir kısmı ile kuzeydoğu İran'ı içeren bölge ve bölgeyi tanımlamak için kullanılan coğrafi terim. Asya'nın dünya okyanuslarından uzak iç kesimini belirtmek için kullanılır, bölgenin bu denizlere kapalı oluşu başlıca ana özelliğidir. Orta Asya, aynı zamanda Türk halklarının anayurdudur.

<span class="mw-page-title-main">Kenasarı Kasımoğlu</span>

Kenasarı Kasımoğlu Kazak Türkü bağımsızlık önderi.

<span class="mw-page-title-main">Hive Hanlığı</span> Orta Asyada 1512-1920 yılları arasında var olmuş Özbek devleti

Hiva Hanlığı, günümüz Özbekistan, Türkmenistan ve Kazakistan sınırları içinde kalan bir alanda, 1512-1920 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Özbek devleti. Buhara Hanlığı ve Hokand Hanlığı ile birlikte "Özbek üç hanlığı" olarak anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kazaklar</span> Orta Asyada yaşayan bir halkı

Kazaklar, Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı. Dilleri Kazakçadır.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Hanlığı</span>

Bu madde Kazak Hanlığı adlı Türk devleti hakkındadır. Dizi için "Kazak Hanlığı (dizi)" maddesine bakınız.

<span class="mw-page-title-main">Özbek Hanlığı</span> orta asyada hüküm sürmüş tarihi bir hanlık

Özbek Hanlığı Ebü'l-Hayr Han tarafından kendi soyundan gelen Şeybanî Han'ın adıyla anılan Şeybanîler Hanedanı tarafından kurulmuş ilk Özbek Hanlığıdır. ilk başkenti Cingi-Tura, Aral Gölü kıyısında kurulmuştur. Sınırları batıda Ural Irmağı ve Hazar denizi doğuda ve kuzeyde İrtiş Irmağı güneyde ise Ceyhun nehri ve Horasan (İran) Bölgesine kadar büyük bir alanı kaplıyordu. Bütün Kazak bozkırı Özbeklerin yönetimi altındaydı. 1460 yılında Kazaklar isyan başlattı doğu sınırındaki Oyrat Hanlığı ile savaşa girilmesiyle hanlık zayıfladı. 1471 yılında Timur tarafından Özbek Hanlığı yıkıldı ve Şeybanîler Hanedanı Astrahan Hanlığına sığındılar.

Şeybanîler, Cengiz Han'ın oğullarından Cuci'nin 5. oğlu ve Batu'nun kardeşi olan Şeyban'ın (Şiban) sülalesinden olup Özbekleri yöneten Ebu'l Hayr tarafından kurulmuş Türk veya Türk-Moğol sonradan Farslaşan hanlık.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Orda</span>

Alaş Orda, 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ve Kırgızların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekâtın adı. Resmen 1928 yılına kadar var olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Buhara Emirliği</span>

Buhara Emirliği, Aştarhan hanedanı'nın son hanı olan Ebül Gazi zamanında, Muhammed Rahim Han yönetimindeki Moğol kökenli Mangıtlar tarafından kurulan Özbek devleti. Moğol kökenli ancak Cengiz Han soyundan olmayan Mangitler 1747'de Buhara'yı işgal ederek 1753'te Emirliğini ilan etmişti. Dönemin Orta Asya'nın töresine göre Cengiz Han soyundan gelmeyen Han olamadığı için 1756'de "Amīr al-Mu'minīn" unvanını kullanmıştı. Ve 1785 yılında Aştarhan hanedanının Buhara Hanlığını yok etmişti.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkistan İslam Konseyi</span>

Türkistan İslam Konseyi, 1917 yılında Mustafa Çokay önderliğinde Taşkentte düzenlenmiş ve Türk-Müslüman halkların katıldığı konsey. 1-11 Mayıs 1917 tarihlerinde Moskova'da yapılan Rusya Müslümanları Genel Kurultayı'na hazırlık mahiyetindedir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Cüzleri</span>

Cüz üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

Bökey Orda, Hazar Denizi'nin kuzeyinde Ural ve Volga nehirleri arasında bulunan bir Kazak hanlığı idi. 1801 yılında Bökey Han tarafından kurulmuş olup 1845 yılında Jangir Han'ın ölümünün ardından Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Türk-Moğol geleneği</span> 14. yüzyılda Asyada etnokültürel bir sentez

Türk-Moğol veya Türk-Moğol geleneği; 14. yüzyılda Asya'da, Altın Orda ve Çağatay Hanlığı'nın yönetici seçkinleri arasında ortaya çıkan bir etnokültürel sentezdi. Bu hanlıkların yöneticileri olan Moğol soyluları, sonunda fethettikleri ve yönettikleri Türk halklarına asimile oldular ve böylece Türk-Moğollar olarak bilinmeye başladılar. Bu seçkinler, Moğol siyasi ve yasal kurumlarını korurken yavaş yavaş önceki dinleri olan Tengricilik'den ayrılıp İslam'ı ve Türk dillerini benimsediler.

<span class="mw-page-title-main">Kazakistan kültürü</span> Kazakistan ve halkıyla ilişkilendirilen insan faaliyeti ve sembolizm modeli.

Kazakistan, göçebe pastoral ekonomisine dayanan ve iyi ifade edilmiş bir kültüre sahiptir. Kazakistan'da İslam, 7-12. yüzyıllarda tanındı. Koyun dışında birçok geleneksel yemek Kazak kültüründe sembolik değerini günümüzde de korumaktadır. Kazak kültürü büyük ölçüde Türklerin göçebe yaşam tarzından etkilenmiştir. Ayrıca göçebe bir halk olan İskitlerden de güçlü bir şekilde etkilenmiş gözükmektedir.

Orbulaq Muharebesi, 1643 yılında Cangir Han ile Huntaiji Erdeni Batur arasında gerçekleşmiş savaş. Erdeni Batur ordusunun, Özbek Semerkant Emiri'nin yardımıyla Jangir Sultan (sonraları Cengir Han) liderliğindeki Yalantuş Bahadur Kazakları tarafından yenilgiye uğratılmasıyla sonuçlandı. Kazak-Dzungar Savaşları dizisi sırasında meydana gelen muharebe, Kazakların 17. yüzyılda Cungar istilasına karşı kurtuluş savaşının ilk dönüm noktalarından biriydi.

Sultan Ahmed Han, Doğu Çağatay Hanı. Saltanatı 1485'ten 1504 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Kara-Kırgız Hanlığı</span>

Kara-Kırgız Hanlığı Ormon Han tarafından 1842-1854 Kuzey Kırgız boylarının katılımıyla krulmuştur. Ormon Han hanlığın ilk ve son hükümdarıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.