İçeriğe atla

Kazak Han

Kazak Han - Türk, Kazak ve Altay mitolojisinde söylencesel Hakan. Kazakların Atası olarak kabul edilir. Alaş Han’ın oğludur. Üç oğlu vardır:

  1. Bakarıs: Neslinden gelenler Uluğ Cüz’ü oluştururlar. (‘Sol Kazakları’ veya ‘Büyük Otağ’.)
  2. Akarıs: Soyundan gelenler Orta Cüz'ü oluştururlar. (‘Orta Kazakları’ veya ‘Orta Otağ’.)
  3. Yanarıs: Soyu Küçük Cüz adıyla anılmıştır. (‘Sağ Kazakları’ veya ‘Küçük Otağ’.)

Ulu Cüz on bir, Orta Cüz altı, Küçük Cüz üç kabileden (boydan) meydana gelir.[1][2] Kazakların tabi oldukları cüzlerini öğrenme, takip etme ve karşısındaki kişiye sorma geleneği günümüzde dahi devam etmektedir.

Kazak cüzlerin nasıl oluştuğu hakkında birçok rivayet vardır. Bunlardan en fazla bilineni, yüzlerce yıl evvel otuz iki kabileye hakim olan Arıstan Han ve oğlu Alaş ile ilgilidir. Arıstan Han, oğlu Alaş'a ilk yıl Üysün idaresinde yüz kişi, ikinci yıl Bolat idaresinde yüz kişi ve üçüncü yıl da Aşlın idaresinde yüz kişi verir. Bu üç yüz kişiyle dolaşan Alaş, çevresindeki halkları emri altına alır. Kazaklar arasında söylenen ‘‘Atamız Alaş, adımız Kazak, üç cüz nesliyiz’' şeklinde bir tabir vardır.

Etimoloji

(Kaz) kökünden türemiştir. Kahraman, başıboş, özgür, sert anlamlarına gelir. Kaz kökü konup göçmek içeriğine sahiptir. Atlı asker anlamında da kullanılır.

Kaynakça

  1. ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ "Kazakların Boy Örgütlenmesi, Feride Baktıbaykızı Sahipova" (PDF). 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ocak 2012. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kazaklar</span> Orta Asyada yaşayan bir halkı

Kazaklar, Kazakistan'da yaşayan Türk halkı. Kazaklar, 15. yüzyılda Türk ve Moğol kökenli Orta Çağ kabilelerinin birleşmesinden ortaya çıktı. Dilleri Kazakçadır.

<span class="mw-page-title-main">Oğuz Han</span> Türk ve Altay mitolojisine göre Türklerin atası

Oğuz Kağan ya da Oğuz Han, Türk ve Altay mitolojisinde Oğuz Türklerinin atası. Uğuz Han, Uz Han veya Oğur Han olarak da bilinir. Dedesi Kabi Han, annesi Ay Kağan, babası Kara Han'dır. Oğuz Kağan Destanı'nın baş kahramanıdır. 24 Oğuz Boyu’nun ondan türediğine inanılır. Bazı kaynaklara göre destanda Asya Hun İmparatorluğu'nun hükümdarı Mete Han ile özdeşleştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Hanlığı</span>

Bu madde Kazak Hanlığı adlı Türk devleti hakkındadır. Dizi için "Kazak Hanlığı (dizi)" maddesine bakınız.

<span class="mw-page-title-main">Alaş Orda</span>

Alaş Orda, 1910'lu ila 1920'li yıllar arasında Kazakların ve Kırgızların ilan ettikleri bir devletin ve buna yol açan harekâtın adı. Resmen 1928 yılına kadar var olmuştur.

Kazakistan tarihi günümüzdeki Kazakistan'ın sınırları içinde kalan bölgelerin tarih öncesi zamanlardan günümüze kadar süregelen tarihidir.

Han, eski Türk - Moğol topluluklarında hükümdar. "Ulu insan", "lider" anlamları taşımaktadır. Moğolcada ve bazı Altay lehçelerinde Kan (Gan) olarak da söylenir. İngilizcede king denilen kral sözcüğünün Türkçedeki karşılığıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Çokay</span>

Çokay, Mustafa ya da Mustafa Çokayoğlu Türkistan'da geçmişte etkili bir siyasi bir akım olan Alaş Orda siyasi hareketi mensubu. Çarlık Rusyası ve Sovyet işgali altında bulunan Türk halkları­nın birliğini savunması ile tanınır. Bu fikrin temsilcisi Alaş Orda hükûmetinin üyesi, gazeteci ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Törüngey</span>

Törüngey, Türk ve Altay mitolojisinde ilk insan, Adem. Türüngey (Torongay) olarak da bilinir. Yeryüzünde yaratılan ilk kişi olduğuna inanılır. İnsanların atasıdır. Gökte yaşamaktadır. Ne bir ulusa ne de bir boya (kabileye) sahip değildir. İlk önceleri eşi de yoktur. Sonradan yeryüzüne gönderilmiştir. Yeryüzüne gönderilirken Ulukayın (veya Ulu Ata) tarafından kendisine Su, Ateş ve Demir verilmiştir. Karısının adı Ece (Eje)’dir. Elli kapılı, kırk pencereli, çatısı otuz kirişli bir evi vardır. Öküzleri tarla sürmede kullanan kişidir. Köten (saban) sürmeyi bulan kişi de odur. Kımızı bulan da odur. Kımız içme töreni ona aittir. Bazen göklerden mi indiği yerden mi çıktığı belli olmayan kişi olarak betimlenir. Bazen de gökten düştüğü söylenir. Ateşi elde etmiştir. Ve kendisi yurdundan kovar, bu durum kovulma motifiyle de bağlantılıdır. İslam, Hristiyanlık ve Museviliğin etkisiyle çamurdan yaratıldığı inancı yerleşmiştir. Karısıyla birlikte adları Ecey (Ece) ve Elley (Ele) şeklinde de geçer.

<span class="mw-page-title-main">Kırklar</span>

Kırklar, Türk halk inancında Kırk Evliya. Kırkavlan da denilir. Bilinmeyen bir yerlerde yaşayan kırk kutlu kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Ak Oğlanlar</span>

Ak Oğlanlar - Türk ve Altay mitolojisinde İyilik Tanrıları. Ak Erler de denir. Ülgen Han'ın oğullarıdırlar. Kıyatlar adı da verilir. Yedi kardeştirler. Yedi Altay boyunun koruyucusudurlar. Yedi Kat yeraltını sembolize ederler. Kıyat sözcüğü aynı adlı bir Moğol boyunu çağrıştırmaktadır. Moğollarda Kıyat ve Kıyan adlı iki akraba boy vardır. Ak Oğlanların adları şu şekildedir:

  1. Karağus Han: Kuşlar Tanrısı
  2. Karşıt Han: Temizlik Tanrısı.
  3. Pura Han : At Tanrısı.
  4. Burça Han: Zenginlik Tanrısı.
  5. Yaşıl Han: Doğa Tanrısı.
  6. Kanım Han: Güven Tanrısı.
  7. Baktı Han: Lütuf Tanrısı.

Alaş Han - Kazak mitolojisinde söylencesel hakan. Alaşa Han da denilir. Alaş boyunun kurucusu ve Kazakların atası olarak kabul edilir. Diğer Türk boylarınca da büyük saygı gösterilir. İslamiyet öncesi Türklerin savaşırken Alaş! Alaş! diye bağırdıkları bilinmektedir. Alaş Han'ın oğlunun adı Kazak Han'dır. Türbesi Kazaklarda kutsal bir ziyaret olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Dağ İyesi</span> Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde dağın koruyucu ruhu

Dağ İyesi - Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde dağın koruyucu ruhudur. Değişik Türk dillerinde Tav İyesi / Eğesi / Ezi / Issı / İççisi ve Moğolcada Uğul (Ula) Ezen olarak bilinir.

Gün Han - Türk ve Altay mitolojisinde Güneş Kağanı. Kün (Kön) Han olarak da bilinir. Oğuz Han’ın göksel olan ikinci eşinden doğan oğludur. Gün Han'dan türeyen boylar arasında en bilineni Kayı boyudur ve bu boy Osmanlı Devletini kurmuştur.

Karaoğlanlar – Türk ve Altay mitolojisinde Kötülük Tanrıları. Karaerler de denir. Erlik Han'ın oğullarıdırlar. Sayıları dokuzdur. Moğolların "Dokuz Kana Susamış Tanrı"ları ile benzerlik gösterirler. İnsanlara kötülükler getiren kara fırtınalar estirir, kan yağmurları yağdırırlar. Erlik'in sarayının veya yeraltının kapılarını bekledikleri için Kapı Bekçileri diye anılırlar.

  1. Temir Han: Demir Tanrısı.
  2. Karaş Han: Karanlık Tanrısı.
  3. Matır Han: Cesaret Tanrısı.
  4. Şıngay Han: Kargaşa Tanrısı.
  5. Kümür Han: Kömür Tanrısı.
  6. Badış Han: Felaket Tanrısı.
  7. Yabaş Han: Bozgun Tanrısı.
  8. Uçar Han: Haber Tanrısı.
  9. Kerey Han: Arabozuculuk Tanrısı.

Pakta – Türk ve Altay halk kültüründe bir tür bereket töreni. Bu bayramın koruyucu ruhu olan Baktı Han adına düzenlenir.

Alaş Han Kümbeti veya Alaşa Han Türbesi — Kazakistan'da Ulıtav ilçesinde eski bir mimari yapı. Meşhur Türk bilgini Şokan Velihanovun fikrince, Türkistan'ın bir hanı oğlu, doğuştan alaca olduğu sölentisi vardır, buna göre alaca benekli anlamında “Alaşa” diye ad verildiği gerçek olmasa da söylentisi vardır, Sirdeyra boylarından Sibirya'ya kadar hakimdi. Alaş bey bilge bir kişi, güçlü ve çevik idi. Karşısına çıkacak daha güçlü bir yiğit yoktu. Bundan dolayı kendisine hanlık layık görüldü. Alaş han kümbeti Ulıtav'ın Karakengir özü yakasında yüksekçe bir yerdedir. İlim kişileri bu türbeyi Karahanlılar çağında, Oğuz-Kıpçak boy birliği hakimiyetinde yapıldığını düşünmektedir. Araştırmacıların bazıları da da yapıldığını öne sürer. Araştırmacıları şaşırtan belki tarihte iki önemli hanın adının Alaş ve Alaşa olmasından dolayıdır. Alaş Han Karahanlılar devrinde yaşarken Alaşa han ise daha sonra yaşadımıştı. Kümbet (türbe) kendine özgü bir mimari yapıya sahip olup Karahanlı devri, Türk Dünyasının İslam dinine geçiş aşamasındaki bir Türk mimari yapısına sahiptir. Alanı — 9,73 х 11,9. Yüksekliği. — 10 m. Pişirilmiş kızıl tuğladan yapılmıştır. Bu mimari yapıyı andırır tarzda Kazakistanda Ayşe Bibi, Coşı han, Hoca Ahmed Yesevi mezarları örnektir. Daha sonra Talmas ata, Cuban ana, Bolgan ana, Kayıp ata, Düzen, Erden türbeleri öncekileri örnek alarak yapılmış türbelerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak boyları</span>

Kazak boyları, Kazakların ana cüzleri kabilelerinin üçü şunlardır: Yaşlı, kıdemli ya da Büyük Ordu ; Orta veya Orta Ordu ; ve Genç ya da Küçük Ordu.

<span class="mw-page-title-main">Kazak Cüzleri</span>

Cüz üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obası'nda kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

Kazak Hanlığı'nın bölgesel-idari yapısının temeli yüzlerdir. Yüzlerce aşiret ve klan derneklerinden oluşur. Kazak nüfusu ağırlıklı olarak 15. - 16. yüzyıllarda oluşan Büyük Yüz, Orta Yüz ve Küçük Yüz'den oluşmaktadır.Büyük, Orta ve Küçük yüzler, eski zamanlardan beri Kazakistan'da yaşayan birkaç ilgili kabileyi içeriyordu. Bu kabilelerin her birinin tarihi daha da başlar. Her kabilenin, her klanın kendi sloganı ve sembolü vardı.

<span class="mw-page-title-main">Kazak hanlarının listesi</span> Vikimedya liste maddesi

15. yüzyılın ortalarından itibaren Kazak hanları hem birleşik Kazak Hanlığı'na hem de daha sonra üç ana Kazak tümenine liderlik etmişlerdir. Han, Orta Asya'daki göçebe ve yarı göçebe gruplar tarafından kullanılan bir yönetici unvanıdır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.