Kayseri Bez Fabrikası
Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası, Kayseri'de 1932-1935 yılları arasında faaliyet göstermiş sanayi tesisidir.
Halk tipi, ucuz pamuklu kumaş ve iplik üretmek için kurulmuştur; Türkiye'de sanayileşme hareketini başlatan ve devlet tarafından yapılmış ilk tesistir.[1] Üretime 1999 yılına kadar devam etti.[2] Tesis, 2012 yılında Abdullah Gül Üniversitesi’ne tahsis edildi ve restore edildi. Günümüzde Abdullah Gül Üniversitesi eğitim kampüsü olarak kullanılmaktadır.[3]
Arka plan
Türkiye Cumhuriyeti'nde, 1930’ların başında dünya ekonomik buhranına karşı bir çözüm olarak ılımlı devletçi bir modelle sanayileşmeyi gerçekleştirmek için çalışmalar yapılmıştır. 1932'de Türkiye'ye gelen bir Sovyet heyetinin hükûmete sunduğu “Türkiye’de Pamuk, Keten, Kendir, Kimya, Demir Sanayi” başlıklı rapordan da faydalanarak 1933'te “Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı” hazırlandı. Bu planı gerçekleştirmek üzere Sümerbank, sermayesi tamamen Hazine tarafından karşılanarak kuruldu; bankanın ötesinde bir anonim şirket olarak yapılandırıldı.
Sovyet Birliği'nin Sanayi Bakanlığı bünyesinde kurulan Türkstroy adlı özel şirketle 1934 yılında bir protokol imzalandı. Bu protokole göre Türkiye, Sovyet Birliği'ne narenciye başta olmak üzere yaş meyve ve sebze ihraç edecek, karşılığında ise alınan danışmanlık, mali ve teknolojik yardımlarla Sümerbank Kayseri Bez ve Nazilli Basma fabrikaları kurulacaktı.[4]
Tarihçe
Kayseri Bez Fabrikası, 1933 yılında hazırlanan Birinci Beş Yıllık Sanayileşme Planı kapsamında, hammaddesi yurtiçinde üretilen pamukları işlemek üzere kurulmuştur. Betonarme ve yığma karma inşaat tekniği ile yapılan fabrika, Sovyetler Birliği'nde tasarlandı ve Sovyetler Birliğinden alınan 8,5 milyon liralık kredi ile kuruldu[2]
Projenin hazırlık aşamasında tekstilcilerden oluşan bir heyet Sovyetler Birliğinden gelerek yer tespiti için incelemer yapmış; heyetin 22 Eylül 1933'te sunduğu rapor doğrultsunda fabrikanın yeri tespit edilmiştir. Önemli ulaşım yollarının kavşağında bulunduğu için Kayseri tercih edildi.[5] Projeyi hazırlama, makineleri temin etmek, montaj ve işletimini sağlamak görevleri tasarımı mimar İvan Sergeevich Nikolaev'a verildi. Müteahhitliği Abdurrahman Naci Bey üstlendi.[6]
Temeli dönemin Başbakanı İsmet İnönü tarafından 20 Mayıs 1934'te atıldı. İnşası 16,5 ayda tamamlandı. Açılışı, 16 Eylül 1935'te Ekonomi Bakanı Celal Bayar tarafından yapıldı.[1] Fabrika açıldığında harman dairesi, hallaç dairesi, tarak dairesi, cer makineleri, kaba fitil makineleri, orta fitil makineleri, vater (bükme makineleri) ile dokuma kısımlarından oluşmakta ve 17 çeşit kumaş üretimi yapabilmekteydi.[6]
Kaynakça
- ^ a b Semiz, Yaşar; Toplu, Güngör (30 Nisan 2019). "CUMHURİYET DÖNEMİNDE DEVLET TARAFINDAN KURULAN İLK SANAYİ KURULUŞU KAYSERİ SÜMERBANK BEZ FABRİKASI". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (45): 29-59. doi:10.21563/sutad.636097. ISSN 1300-5766. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ a b Aslıiskender, Burak. "Fabrikadan Üniversite Kampüsüne: AGÜ Sümer Kampüsü". Mimarlık Almanağı 2016. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ "Abdullah Gül Üniversitesi - 3'üncü Nesil Devlet Üniversitesi". www.agu.edu.tr. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2022.
- ^ Baykal, Pınar Duru (Kasım-Aralık 2021). "Cumhuriyet Tarihimizin Devlet Eliyle Kurulan İlk Tekstil Fabrikaları" (PDF). Tekstil Mühendisinin Sesi Sayı 10. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ Davulcu, Ebru; Davulcu, Asım (1 Kasım 2019). "SÜMERBANK KAYSERİ BEZ FABRİKASI'NIN KURULUŞUNUN DÖNEMİN GAZETELERİNDE SUNUMU: CUMHURİYET, ULUS GAZETELERİ ÖRNEĞİ". Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi. 6 (9): 9-35. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ a b "Kayseri Sümerbank Mensucat (Dokuma) Fabrikası". Atatürk Ansiklopedisi. 16 Şubat 2021. 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
