Kaymakam

Kaymakam (Arapça: kâim ‎قائم, romanize: "sabit olmak", makâm Arapça: ‏مقام‎, romanize: "rütbe, mevki") Türkiye Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yönetim sisteminde, ilçenin en yüksek mülki idare amiridir. Kaymakamlar görevlerini il valilerinin gözetim ve denetimi altında yaparlar. İlk kez Osmanlı Devleti'nde Tanzimat Fermanı'nın ilanıyla görev yapmaya başlamışlardır. Kaymakamlık bir kariyer meslek memurluğudur. Mesleğe giriş için mevzuatla belirlenen şartlar aranmaktadır. Seçilmesi, yetiştirilmesi, atanması ve yer değiştirilmesi belli kurallara bağlanmıştır.^[1]

Kaymakamlık sisteminin ilk uygulamaları, muhassıl-ı emvallik sisteminin yerine geçmesi adına Tanzimat dönemiyle beraber 1840'lı yıllarda başlar. O dönemde kaymakamlar bugün olduğu gibi Dahiliye Nezareti'ne bağlı bulunmaktaydı ve tayinleri de bu nezaret tarafından yürütülmekteydi. Kaymakamlar ilk olarak sancakbeyinin yerini alarak sancak mülki amiri olmuş ve 1849 yılından itibaren sancak meclisi adıyla anılan bir kurula başkanlık etmişlerdir.

Bu meclis çeşitli devlet kademelerinden insanlar ve halkın seçtiği temsilcilerden oluşmaktaydı. Belirli zamanlarda toplanarak maliye, eğitim ve yönetimle alakalı kararlar alırlar ve sorunları çözer ya da kaymakam aracılığıyla valiye iletirlerdi. Aynı zamanda vali tarafından gönderilen emirler de kaymakam tarafından yürütülürdü.^[2] Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçen kurumlardan biri de kaymakamlıktır.

20 Nisan 1924 kabul edilen 491 sayılı Teşkilatı Esasi Kanunu, yani 1924 Anayasası, 1921 Anayasandaki hükümleri tekrar ederek nahiyelerin kasaba ve köylerden ibaret olduğu, bu birimlerin tüzel kişiliklerinin olduğu ve vilayet idaresinin yetki genişliği ve görev ayrımı ilkelerine dayanacağı belirtilmişti. 24 Anayasasından sonra 18 Nisan 1929 tarihinde 1426 sayılı “Vilayet İdaresi Kanunu” çıkarılmıştı. Bu kanuna göre Türkiye vilayetlere, vilayetler kazalara, kazalar nahiyelere ayrılmakta, yine nahiyelerinde kasaba ve köylerden oluştuğu belirtilmektedir. 71 maddeden oluşan Vilayet İdaresi Kanunu, diğer maddelerinde vilayet memurlarının tayin usulü, vali ve kaymakamların, il ve ilçe idare kurullarının görev ve yetkilerini ve il yönetimiyle ilgili diğer hususları düzenlemektedir.^[3] 1961 Anayasanın “İl İdaresini” düzenleyen 115. maddesi; ülkenin coğrafi durumuna, iktisadi şartlara ve kamu hizmetlerinin gereklerine göre illere, illerin de kademeli bölümlere ayrılacağını belirtmiştir.^[4] 1982 Anayasası da 1961 Anayasasına paralel olarak il dışındaki kademeleri belirtmeyerek ilçe örgütlenmesine anayasada yer vermemiştir. Bunun dışında 13 Aralık 1983 yılında çıkarılan “Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkın-da Kanun Hükmünde Kararname” ile bakanlıkların taşra teşkilatlarının bölge, il ve ilçe düzeyinde olacağı belirtilmiş ve bucaklara yer verilmemiştir. İlgili düzenlemelerde ilçe yönetiminin başı olarak Kaymakam gösterilmiştir.

Tanzimat Fermanı ilkelerini taşrada tam anlamıyla uygulayabilecek liyakatli devlet adamlarının yetiştirilmesi amacıyla, 1859 yılında Mekteb-i Mülkiyye okulu açılmıştır. Buraya yüksek devlet kademelerinde görev yapmak üzere eğitilecek çeşitli yerlerde çalışan başarılı çalışanlar ve tahsili iyi öğrenciler kabul edilirdi. Okulda başta tarih, coğrafya ve hukuk olmak üzere çeşitli dersler verilmekteydi.^[5]

Kaymakamın farklı mevzuatlarda farklı görevleri vardır. Genel olarak görevleri ise İl İdaresi Kanunu'nda düzenlenmiştir. Kaymakamlar görev yaptıkları ilçede kanun, tüzük, yönetmelik ve hükûmet kararlarının ilanını ve uygulanmasını sağlarlar. Ayrıca ilçedeki halkın dilek ve isteklerini yerine getirmek; kamu kurum ve kuruluşlarının işleyişini teftiş etmek ve bağlı bulundukları valinin emir ve talimatlarını yerine getirmekle de yükümlüdürler. Valiler, ilçeye ait bütün işleri doğrudan doğruya kaymakama yazarlar. Kaymakamlar yaptıkları veya yapacakları tüm teftişlerin zamanını ve sonuçlarını valiye rapor etmek zorundadırlar.^[6] Milli bayramlar resmi törenle kutlanacaksa kaymakam törene başkanlık eder ve tebrikleri kabul eder.^[7]

Kaymakamlar ilçe idare şube başkanlarını valinin izniyle, diğer memur ve kamu çalışanlarını ise re'sen işten el çektirebilir. İlçede gerekli görevlisi bulunmayan işlerin yürütülmesini, ilişkili başka bir kuruma kaydırabilir. İlçede görev yapan adli ve askeri teşkilatlar hariç tüm kamu görevlilerine, savunmalarının alınmasının ardından uyarma ve kınama cezaları verebilir; daha ağır cezalar verilmesi hakkında teklifte bulunabilir. Suç işlenmesini önlemek amacıyla kolluk kuvvetlerine uygulanması kesin emirler verebilir. Valinin izniyle kolluk görevlilerinin yerlerini ve görevlerini değiştirebilir. Olağanüstü hallerde valiye ve en yakın askeri komutanlıklara haber vererek yardım isteyebilir.^[6]

• İlçe Yazı İşleri Müdürlüğü
• Evrak Şefliği
• İşlemler Şefliği
• İlçe Hukuk İşleri Şefliği (Nüfusu elli bin ve üzeri olan ilçelerde)
• İdare ve Denetim Şefliği (Nüfusu elli bin ve üzeri olan ilçelerde)
• İlçe Bilgi İşlem Şefliği: (Nüfusu elli bin ve üzeri olan ilçelerde)
• İlçe Sosyal Etüt ve Proje Şefliği (Bakanlıkça uygun görülen ilçelerde)
• Açık Kapı Şefliği: Bakanlıkça uygun görülen ilçelerde.
• Toplam nüfusu elli binin altında olan ilçelerde de birinci fıkrada sayılan müstakil şefliklerden biri ya da birkaçı; ilçenin yatırım, basın ve yayın faaliyetleri, güvenlik durumu, protokol, sivil toplum hizmetleri, nüfus hareketleri, afet ve acil durum ihtiyaçları, sınır ve liman işleri, belediye ve köy sayıları birlikte veya ayrı ayrı dikkate alınarak, Bakanlık onayı ile kurulabilir.^[8]

703 sayılı KHK'nın 134. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin ve (1) numaralı CBK'ya (4) numaralı CBK'nın 799. maddesiyle eklenen 274/A maddesine göre Kaymakam olabilmek için Siyasal Bilgiler, Hukuk, İktisadi ve İdari Bilimler, İşletme, İktisat, Sosyoloji, Psikoloji veya Kamu Yönetimi ve Halkla İlişkiler Fakültelerinden birinden mezun olma şartı aranıyordu (İlgili maddenin tam hali: "yurt içindeki üniversitelerin veya diploma denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış olmak kaydıyla yabancı üniversitelerin en az dört yıllık lisans eğitimi veren fakültelerinin uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi, kamu yönetimi, iktisat, işletme, maliye ve finans, sosyoloji, halkla ilişkiler ve tanıtım, psikoloji bölümlerinden veya bu bölümlerden herhangi birinin müfredatında yer alan derslerin en az yüzde seksenine sahip olan diğer bölümlerden ya da hukuk fakültelerinden mezun olmaları veya üniversitelerin sosyal bilimler, mühendislik fakülteleri ile tarih bölümlerinde en az dört yıllık lisans eğitimi yapmış ve uluslararası ilişkiler, siyaset bilimi, kamu yönetimi, hukuk ve iktisat alanlarında lisansüstü eğitim yapmış olmaları gerekir" şeklindedir). Anayasa Mahkemesinin 5/4/2023 tarih ve 2022/71 esas, 2023/65 karar sayılı kararı ile söz konusu madde yürürlükten kaldırılmış ve 9 ay içerisinde yeni düzenleme yapılması beklenilmektedir^[9].

Kaymakamlar 3 yıl süren bir eğitimden sonra (bu süre bakanlık tarafından değiştirilebilir) atamaları İçişleri Bakanlığının Cumhurbaşkanına sunması ile Cumhurbaşkanlığı onayı ile olur.

Kaymakam Adaylığı eğitimi aşağıdaki süreçlerden oluşur:^[10]

Kaymakam adaylığı, mülki idare amiri hizmet sınıfının ilk rütbesi olup kaymakamlık kursundan sonra başarılı olanların, kaymakam olarak kura çekimi ile atandıkları sürece verilen isimdir. Eski adı maiyet memurluğudur. Kaymakamlık kursu, adayların kaymakam olarak atanmalarından önce katılmak ve başarı ile tamamlamak zorunda oldukları son staj devresidir. Kaymakamlık kursunu başarıyla tamamladıktan sonra Cumhurbaşkanı onayı ile atanarak görev başına gelen kaymakamlar, valilere bağlı olarak çalışırlar.

Kaymakamların görev yerleri atama yönetmeliklerindeki ilçe sınıflandırmasına göre değişir. Atandıkları yerlerde geçirdikleri süreler kıdemlerine ve ilçenin sınıfına göre 2 yıldan 5 yıla kadar çıkabilmektedir. Kaymakamlık bir meslek memuriyeti olup son Avrupa Birliği uyum yasaları çerçevesinde başka bir mesleğe mensup kişiler vekâleten de olsa kaymakamlık yapamazlar.

• Kaymakam (rütbe)

2. 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu