İçeriğe atla

Kaydu

Kaydu (Moğol alfabesi:ᠬᠠᠢ᠌ᠳᠤ Qaidu, Çince: 海都; pinyin: Hǎidū) de facto Çağatay Hanı.

Ögeday'ın torunu, Kaşi'nin oğlu olup 1235/36 yılında doğmuştur. Bazı kaynaklarda amcası Kadan ile karıştırılması nedeniyle 1240/41 yılındaki Avrupa seferinde yer alan Moğol komutanlar arasında gösterilmiştir.

Möngke 1251 yılında Moğol Hanı olduktan sonra Ögeday Han soyundan birçok kişiyi cezalandırırken kendisi Möngke'ye itaat ederek bu cezalandırmadan kurtulabilmiştir. Amcası Kadan ile birlikte cezalandırılmaktan kurtulan Kaydu, günümüz Sincan Uygur Özerk Bölgesinin kuzeybatısı ve Kazakistan'ın doğusunu içeren Imıl Irmağı ve Tarbagatay Dağları arasındaki bölgede bulunan aile topraklarına çekildi. Burada Ögeday hanesinin prensi konumuna gelen Kaydu, 1260-1264 yılları arasında Arık Böke ile Kubilay Han arasında yaşanan mücadelede Arık Böke yanında yer aldı.

Arık Böke'nin tesliminden sonra iç savaş son bulmuştu. Kubilay Han tarafından mahkemeye çağrılsa da kendisi buna uymayarak Kubilay'a düşmanca davranmaya devam etti. 1266 yılında Çağatay Han soyundan Barak, büyük han Kubilay tarafından Çağatay Hanlığı'nın başına getirildi. Ancak Barak, hanlığın idaresine geçtikten sonra Kubilay'ın büyük han olarak otoritesini tanımadı. Kubilay bu esnada Çin toprakları üzerinde hakimiyetini geliştirmekle meşgul olduğundan Kaydu da yavaş yavaş hakimiyet alanını güçlendirmeye başladı. 1267 yılında Çağatay Han'ı Barak'la güç mücadelesine başladı. Barak bu yenilgiden sonra Maveraünnehir'deki Semerkant'a çekilerek Kaydu'ya karşı savunma hazırlıklarına girişti. Ancak herhangi bir çatışma yaşanmadan 1269 yılında Talas vadisinde düzenlenen kurultayda Kaydu kağan ilan edildi.

Böylece Kaydu, Maveraünnehir'in büyük bölümü haricindeki hemen hemen tüm Çağatay Hanlığı topraklarına hakim oldu. İlk önce Barak Han'a destek vererek onun İlhanlı seferine yardımcı oldu. Ancak bir süre sonra Barak ile aralarının bozulmasıyla askerleri Barak'ın ordugahını kuşattı. 1271 yılında Barak'ın ölmesiyle de Çağatay Hanlığını kendi istediği hanları atayarak yönetmeye başladı. Kaydu; Altın Orda Hanlığı, Çağatay Hanlığı, Cengiz soyundan bazı asiller ile Oyrat, Kanglı, Kıpçak ve Kırgız gibi önemli boyların desteğini alarak 1273 yılında Kubilay Han'a karşı isyan başlattı.

1276 yılında Kaydu'nun ordusu Moğolistan'a büyük bir sefer düzenlemiştir. Urumçi'yi ele geçirmesi üzerine Kubilay Han da oğlu Nomokhan'ı Almalık'a gönderdi. Ancak Nomokhan'ın yanında bulunan Möngke'in oğlu Şireki ile Toktemur ihanet ederek Kaydu'nun tarafına geçmiş ve Nomakhan'ı esir almışlardır. 1277 yılında gelindiğinde Kaydu; Almalık, Kaşgar, Yarkend, Hotan ve Karakurum'u ele geçirmişti. Durumun vahametini anlayan Kubilay Han önemli bir gücü Kaydu ve destekçilerinin üzerine gönderdi. Kubilay'ın güçleri Şireki ve Toktemur'u yenilgiye uğratarak Kaydu destekçilerinin ilerleyişini durdurarak kaybedilen yerlerin önemli kısmını geri aldı. Şireki ve Toktemur'un saf dışı kalmasının akabinde 1284 yılında Altın Orda Hanlığı'nın da Kubilay ile barış yapmasıyla Kaydu'nun gücü büyük ölçüde azaldı.

Ancak buna rağmen Kaydu mücadeleden vazgeçmedi. 1287 yılında Cengiz Han'ın kardeşleri soyundan Mançurya ve Doğu Moğolistan'da etkinlikleri olan ileri gelenlerle ittifak yaparak Kubilay ile yeniden mücadeleye başladı. Kubilay 1288 yılında Mançurya ve Doğu Moğolistan'daki isyancıları yendikten sonra 1289 yılında Kaydu'nun üzerine yürüdü. Kaydu üzerine gönderilen ordu karşısında tutunamayarak geri çekildi. Kubilay Han'ın 1294 yılında ölümünden sonra yeni han Temür Olcaytu Han ile büyük hanlık mücadelesini sürdürdü. 1301 yılına geldiğinde ilerlemiş yaşına rağmen Karakurum üzerine sefere çıktı. Ancak Ağustos ayında Karakurum yakınlarında yapılan savaşı kaybedip geri çekildiği esnada hayatını kaybetti.[1]

Kaydu'nun ölümünden sonra Ögeday ulusunun başına oğlu Çapar gelmiş ancak onun, önce 1304 yılında Çağatay Han'ı Duva, sonrasında da 1306 Temür Olcaytu Han tarafından yenilgiye uğratılmasıyla toprakları ele geçirilmiş ve Ögeday ulusu da çeşitli yerlere dağılmıştır.[2]

Kaynakça

  1. ^ Grousset, Rene (1980). " Bozkır İmparatorluğu Attila/Cengiz Han/Timur " (çev=M.Reşat Uzmen). İstanbul: Ötüken Neşriyat. ISBN 975-437-098-2. 
  2. ^ Kemaloğlu, İ. (2013), Orta Asya Türk Tarihi (Ünite 5), Anadolu Üniversitesi Yayını No:2288, Eskişehir, Açıköğretim Fakültesi Yayını No:1285. 80-103. URL: http://bizdosyalar.nevsehir.edu.tr/bf276c46219d076ea22c3ba37d04a31e/islam-oncesi-turk-tarihi-ve-kult.pdf 27 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-06-22

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çağatay Hanlığı</span> Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devleti

Çağatay Hanlığı, Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın oğullarından Çağatay Han’ın adını taşıyan Türkleşmiş Moğol devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Kubilay Han</span> Moğol İmparatorluğunun kağanı, aynı zamanda Çindeki Yuan Hanedanlığının kurucusu ve ilk imparatoru

Kubilay Han Moğol İmparatorluğunun kağanı, aynı zamanda Çin'deki Yuan Hanedanlığı'nın kurucusu ve ilk imparatorudur. Tuluy ve Sorghaghtani Beki'nin ikinci oğlu; Cengiz Han'ın torunudur. Moğol hanı Möngke'nin kardeşi; İran'daki Moğol İlhanlılar devletinin kurucusu Hülâgû'nün ağabeyidir.

<span class="mw-page-title-main">Ögeday</span> Cengiz Hanın oğlu ve 2. Moğol imparatoru

Ögeday veya Ogeday, Cengiz Han'ın oğullarından biri ve halefi. Cengiz Han'dan sonra Moğol İmparatoru olmuş ve babasının yarım bıraktığı istilaları ve devlet düzenlemesini tamamlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Batu Han</span> Cengiz Hanın en büyük oğlu olan Cucinin oğlu

Batu, Cengiz Han'ın en büyük oğlu olan Cuci'nin oğludur. Moğol İmparatorluğu'na bağlı Altın Orda'nın kurucusudur. 1240 - 1255 yılları arasında Altın Orda Devleti'ni yönetmiştir. Lehistan ve Macaristan ordularını yendikten sonra kurduğu devlet Rus toprakları ve Kafkaslarda 250 yıl egemen olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Karakurum</span>

Karakurum Moğolistan İmparatorluğu'nun 13. yüzyılda başkenti. İmparatorluğa yalnızca 30 yıl başkentlik yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Moğol İmparatorluğu</span> 13. ve 14. yüzyılda hüküm sürmüş olan, tarihin bitişik sınırlara sahip en büyük kara imparatorluğu

Moğol İmparatorluğu, 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.

<span class="mw-page-title-main">Çağatay Han</span> Cengiz Hanın 2. oğlu, Moğol Prensi

Çağatay Han, Moğol prensi ve Cengiz Han'ın ikinci oğlu.

<span class="mw-page-title-main">Börçigin</span>

Börçigin, Cengiz Han ve ardıllarının üyesi olduğu boydur. Ayrıca "Altan Urug", yani "altın soy" ve Munkak olarak da bilinir.

Kanglılar veya Kao-ch'e'lar, Türk tarihinin ve coğrafyasının önemli bir bölümünde rol oynamış Türk boylarından birisi olmakla birlikte, 12. yüzyıl öncesi tarihleri ve kökenleri, kaynakların bilgi vermeyişine bağlı olarak karanlıktır.

Berke Han, 1257-1266 yılları arasında hüküm sürmüş Altın Orda Devleti hanı.

Hindistan'ın Moğollar tarafından istilası, 1221 – 1327 yılları arasında Hindistan yarımadasına düzenlenen çok sayıdaki Moğol İmparatorluğu istilalarını anlatır. Moğollar Kaşmir bölgesine boyun eğdirseler de Delhi Sultanlığına karşı yapılan saldırılar başarısız olur.

<span class="mw-page-title-main">Arık Böke</span> Cengiz Hanın torunu

Arık Böke ya da Arık Buka Moğol İmparatoru Cengiz Han'ın oğullarından Tuluy Han'ın oğlu. Büyük Han Möngke'nin ölümünün ardından kardeşleri Kubilay ve Hülagû seferde oldukları için kısa bir süre tahta çıkmıştır. Tahta kimin çıkacağının belirlenmesi için toplanan kurultayda 1260 yılında yapılan görüşmelerde rakip gruplar uzlaşmaya varamaz ve hem Kubilay, hem Arık Böke tahta geçer. Moğol İmparatorluğu, bu çekişme içinde üç yıl boyunca iç savaş yaşayacaktır. Savaşta Arık Böke gelenekçi Moğol prensleri tarafından desteklenirken Kubilay Kuzey Çin ve Mançurya prensleri tarafından desteklenir.

Ak Orda, Cengiz Han'ın 1227 yılında ölümünden sonra Moğol İmparatorluğu sınırları içinde kurulan hanlık. Altın Orda Devletinin doğudaki topraklarını oluşturmuştur.

Algu 1260 – 1266 yılları arasında Çağatay Hanı. Çağatay Han'ın torunu ve Baydar'ın oğludur.

<span class="mw-page-title-main">Tuluy</span> Moğol İmparatorluğu naip yöneticisi

Tuluy, 1227-1229 yılları arasında Moğol İmparatorluğu’nun naip yöneticisi.

Mengü Timur ya da Mangu Temür ; 1266-1280 yılları arasında Altın Orda Devleti Hanı.

<span class="mw-page-title-main">Cengizliler</span>

Cengizliler veya Çingizliler, Cengiz Han'ın nesli. Şu an Dünyada Cengiz Han'ın soyundan 16 milyon insan var. Cengizhan'ın oğlu Cuci Han'ın 40 oğlu vardı. Torunu Kubilay Kağan'ın ise 22 oğlu vardı.

<span class="mw-page-title-main">Kadan</span>

Kadan, Ögeday'ın oğullarından birisi.

<span class="mw-page-title-main">Berke-Hülâgû savaşı</span> İlhanlılar ile Altın Orda arasındaki çatışma

Berke-Hülâgû savaşı, iki Moğol lideri, Altın Orda'nın Berke Hanı ile İlhanlılar'ın Hülâgû Hanı arasında gerçekleşmiştir. 1258 yılında Bağdat'ın yıkılmasından sonra 1260'lı yıllarda daha çok Kafkas Dağları bölgesinde savaşılmıştır. Savaş, Moğol İmparatorluğu'nda, her ikisi de Büyük Han unvanını alan Tuluy ailesinin iki üyesi Kubilay Han ve Arık Böke arasındaki Toluid İç Savaşı ile örtüşmektedir. Kubilay, Hülâgû ile ittifak kurarken Arık Böke, Berke'nin yanında yer aldı. Hülâgû, Möngke Han'ın yerine yeni bir Kağan'ın seçilmesi için Moğolistan'a gitti, ancak Ayn Calut Muharebesi'nin Memlüklere yenilmesi onu Orta Doğu'ya geri çekilmeye zorladı. Memluk zaferi Berke'yi İlhanlıları işgal etme konusunda cesaretlendirmiştir. Berke-Hülâgû savaşı ve Toluid İç Savaşı ile bunu takip eden Kaydu-Kubilay savaşı, Moğol İmparatorluğu'nun dördüncü Büyük Hanı Möngke'nin ölümünden sonra Moğol imparatorluğunun parçalanmasında önemli bir an oldu.

<span class="mw-page-title-main">Ögeday Hanedanı</span>

Ögedei Hanedanı, 12. yüzyıldan 14. yüzyıla kadar etkili bir Moğol ailesi ve Börçigin kabilesinin alt koludur. Kurucusu olan Ögeday, Cengiz Han’ın oğullarından olup babasının ölümü sonrası Moğol İmparatorluğu’nun ikinci kağanı olmuştur. Ögeday, Moğol İmparatorluğu sınırlarını genişletmeyi sürdürmüştür.