Kayalar, Borçka
| Kayalar | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Kayalar Kayalar'ın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1288 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 104 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Kayalar, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Kayalar köyünün eski adı Kvabistavi'dir. Kvabitavi (ქვაბითავი) olarak da bilinen Kvabistavi (ქვაბისთავი), Gürcüce bir yer adı olup “kvabi” (ქვაბი) ile “tavi” (თავი) kelimelerinden oluşur.[3][4] Kvabistavi, bir şelalenin açtığı kazan formundaki bir oyuğun üst kısmında veya başında yer alır ve adı bu coğrafi konumundan gelir. Bu yer adı Türkçeye "Kvabistav" şeklinde girmiştir. Nitekim 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterinde Kvabistav (كوابیستاو) olarak geçer.[5] Kvabistavi köyü günümüzde Nagomvari (ნაგონვარი), Kueda Kvabitavi (ქუედა ქვაბითავი), Sasaamo Kedi (სასაამო ქედი), Sanaduruli (სანადურული), Vakenti (ვაკენთი), Zeganti (ზეგანი) gibi mahalle ve mevkilerden oluşmaktadır.
Kvabistavi köyü, tarihsel Gürcistan’ı oluşturan bölgelerden biri olan Maçaheli'de yer alır. Bu yerleşim, Tbetis Sulta Matiane (12-16. yüzyıl) adlı Gürcüce elyazmasından da anlaşıldığı gibi geç orta çağda Gürcü Kilisesi’ne bağlı Tbeti Piskoposluğu sınırları içinde kalıyordu.[6] Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcü yönetiminden ele geçirmiştir.
Kvabistavi köyü, 1593 yılından bir süre önce tutulduğu tahmin edilen Defter-i İcmal-i Liva-i Şavşad ve İmerhevi başlıklı icmal defterine göre Macahel livasının 19 köyünden biriydi ve köyden alınan vergi hasılatı 3.280 akçeydi.[7]
Kvabistavi köyü, 1835 tarihli Osmanlı nüfus defterine göre Çıldır Eyaleti'ne bağlı Macaheli sancağının köylerinden biriydi. Vergi tahsili ve askere alma amacıyla sadece erkek nüfusunun tespit edildiği bu sayımda köyde 22 hanede 77 erkek kaydedilmiştir. Erkek sayısı kadar kadın eklenince köyün toplam nüfusunun yaklaşık 154 kişiden oluştuğu ortaya çıkar. Köyde kayıtlı muhtar ve imam bulunmuyordu.[8]
Kvabistavi köyü, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon vilayetinin Lazistan sancağına bağlı Maçahel nahiyesinin köylerinden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesinde Kvabistav (قوابستاو) biçiminde yazılmış köyün nüfusu 26 hane ve 100 kişi olarak kaydedilmiştir. Salnamede belirtilmemiş olmasına karşın, Osmanlı idaresinin bu tarihte de sadece erkek nüfusunu kayda geçirdiği bilinmektedir. Bu durumda Kvabistavi köyünün nüfusunun yaklaşık 200 kişiden oluştuğu söylenebilir. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 2 eşek, 1 at, 6 öküz, 8 inek, 87 keçi ve 23 koyun kaydedilmiştir.[9]
Kvabistavi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatı kapsamında Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresince Kvabis-Tavi (Квабис-Тави) olarak kaydedilmiş olan yerleşim, Batum sancağının Aşağı Acara kazasına bağlı Zeda Hertvisi nahiyesinin altı köyünden biriydi. Nüfusu, 38 kişi erkek ve 29 kişi kadın olmak üzere, 11 hanede yaşayan 67 kişiden oluşuyordu. Köy halkı Müslüman Gürcü anlamında “Acaralı” olarak kaydedilmiştir.[10] Köyde 1895 yılında ise, 31'i kdın ve 45'i erkek olmak üzere, 11 hanede 76 kişi yaşıyordu.[11]
Kvabsitavi köyünün nüfusunun, 1876 yılıyla kıyaslandığında yaklaşık üçte iki oranında azalmış olduğu görülmektedir. Nitekim 1892 yılında Maçaheli köylerini dolaşmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, Rus idaresi sırasında Osmanlı hizmetindeki hocalar halkı Maçaheli bölgesinden göç etmeye teşvik etmiş, bu hocalardan biri Kvabistavi’den 15-20 hanenin Osmanlı ülkesine göç etmesini sağlamıştır.[12] Nitekim Kvabistavi’den göç eden Gürcülerin Yalova ilinin Çınarcık ilçesine bağlı Teşvikiye, Ordu ilinin Çaybaşı ilçesine bağlı Akbaba ve Köklük, Akkuş ilçesine bağlı Esentepe, Ulubey ilçesine bağlı Refahiye, İkizce ilçesine bağlı Kaynarpınar köylerine yerleştiği bilinmektedir.[13]
Zedvake köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Bu durum, 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Sovyet Rusya tarafından da kabul edildi. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Kvabistavi Türkiye'ye bırakıldı.
Kvabistavi köyü, Artvin livasında 1922 yılında yapılan nüfus tespitinde, Borçka kazasına bağlı Maçahel nahiyesinin sekiz köyünden biriydi. Köyde, 75’i kadın ve 73’ü erkek olma 148 kişi yaşıyordu. Bu nüfus cetvelinde köyde yaşayan halkın tamamı Gürcü olarak kaydedilmiştir.[14] Kvabistavi Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Kayalar olarak değiştirilmiştir.[15] 1940 genel nüfus sayımında Kayalar köyü, Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 227 kişiye yükselmişti.[16] Kayalar köyünde 1965 yılında 313 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 182 kişi okuma yazma biliyordu.[17]
Kayalar köyü camisi buradaki tek tarihsel yapı sayılır. İki katlı yapı 1956 yılında inşa edilmiştir. Dört sütun üzerine oturan bir kubbesi ve güneybatı kısmında bir minaresi bulunmaktadır. Maçaheli bölgesindeki diğer köy camileri gibi içi renkli süslemelerle bezenmiştir.[18]
Coğrafya
Kayalar köyü Artvin il merkezine 91 km, Borçka ilçe merkezine 59 km uzaklıktadır.[19]
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 105[2] |
| 2020 | 104[2] |
| 2019 | 118[2] |
| 2018 | 85[2] |
| 2017 | 72[2] |
| 2016 | 84[2] |
| 2015 | 79[2] |
| 2014 | 69[2] |
| 2013 | 73[2] |
| 2012 | 69[2] |
| 2011 | 83[2] |
| 2010 | 85[2] |
| 2009 | 66[2] |
| 2008 | 61[2] |
| 2007 | 30[2] |
| 2000 | 56 [19] |
| 1990 | 123[19] |
Kaynakça
- ^ "Kayalar, Turkey Page". Fallingrain.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Kayalar Köy Nüfusu". Nufusune.com. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "ქვაბი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 8 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "თავი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 8 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 214. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ ""ტბეთის სულთა მატიანე" (Tbetis Sulta Matiane), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ Osmanlı Arşivlerinde Macahel (Hazırlayan Murat Kasap), İstanbul, 2021, s. 31. ISBN 978-605-70486-08
- ^ Buşra Erkuzu, Çıldır Eyaleti Macahel Sancağı 2769 Numaralı Nüfus Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Siirt, 2023, s. 124-126. 21 Temmuz 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Yüksek lisans tezi
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 350-351, ISBN 9789157871117.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - 1195". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ "Tedo Sahokia, "მოგზაურობანი" (Yolculuklar), Tiflis, 1950, s. 163". 22 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2024.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, "მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში" (Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü), Tiflis, 1912, s.84, 137". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Maia Baramidze, Zaza Şaşikadze, Nugzar Mgeladze, Ruslan Baramidze, Türkiye’de Gürcü Muhacirlerin Torunları – Birinci Kitap Maçaheli Muhacirleri (ქართველ მუჰაჯირთა შთამომავლები თურქეთში წიგნი პირველი მაჭახლელი მუჰაჯირები), Batum, 2017, 127, 131-132.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 121.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ "başlık=1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 88" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ ""Kayalar Köyü Camii - Artvin" - Türkiye Kültür Portalı". 8 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ a b c "Kayalar Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.
Dış bağlantılar
- Kayalar, Borçka için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
- Macahel.Com26 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- MacahelBizimdir.Org 25 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Macahel Vakfı 6 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Macaheli Net
