İçeriğe atla

Kaya sanatı

Klasik Vernal Tarzına atfedilen Petroglif, Fremont arkeolojik kültürü, doğu Utah, Amerika Birleşik Devletleri
Sri Lanka, Gal Vihara'da yatan Buda heykeli, orijinal olarak çevrelenmiş olan resim evinin kalıntılarının görülebildiği yer
Nanabozho piktografı, Mazinaw Kayası, Bon Echo İl Parkı, Ontario, Kanada

Arkeolojide kaya sanatı, doğal yüzeylere, tipik olarak dikey taş yüzeylere yerleştirilen insan yapımı işaretlerdir. Hayatta kalan tarihi ve tarih öncesi kaya sanatının büyük bir kısmı mağaralarda veya kısmen kapalı kaya sığınaklarında bulunur; bu tip aynı zamanda mağara sanatı veya paryetal sanatı olarak da adlandırılabilir. Küresel bir fenomen olan kaya sanatı, dünyanın kültürel açıdan farklı birçok bölgesinde bulunur. İnsanlık tarihi boyunca birçok bağlamda üretilmiştir. Teknik açıdan ana gruplar şunlardır: kaya yüzeyine oyulmuş veya kazınmış petroglifler, mağara resimleri ve oyulmuş kaya kabartmaları. Başka bir teknik, zeminde oluşan jeogliflerdir. Bilinen en eski kaya sanatı, Avrupa, Avustralya, Asya ve Afrika'da bulunan Üst Paleolitik dönemden kalmadır. Bu sanat eserlerini inceleyen antropologlar, bunların muhtemelen büyülü-dini önemi olduğuna inanmaktadır.

Kaya sanatı çalışmalarının arkeolojik alt disiplini, ilk olarak 19. yüzyılın sonlarında Batı Avrupa'nın bazı bölgelerinin mağara sistemlerinde bulunan Üst Paleolitik kaya sanatını inceleyen Frankofon bilim adamları arasında gelişti. Kaya sanatı, onları hem kutsal öğeler hem de kültürel miraslarının önemli bileşenleri olarak gören dünyanın çeşitli yerlerindeki yerli halklar için önemli olmaya devam ettiğini gösterdi.[1] Bu tür arkeolojik alanlar kültürel turizm için önemli kaynaklar haline gelebilir ve estetik nitelikleri nedeniyle popüler kültürde kullanılmış olabilir.[2]

Ili Nehri, Kazakistan'daki Budist taş oymaları

Kaya sanatı örnekleri Türkiye'de de bulunmaktadır. Bunlardan biri, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Pırnallı köyünde bulunan ve Dahatula olarak bilinen mevkideki kaya resimleridir. Dahatula (დახატულა), Gürcüce bir kelime olup "resimlenmiş" anlamına gelir.[3][4]

Etimoloji

Kaya sanatı terimi, 1940'ların başlarında yayınlanmış literatürde yer almaktadır.[5][6] Aynı zamanda "kaya oymaları",[7] "kaya çizimleri",[8] "kaya gravürleri",[9] "kaya yazıları",[10] "kaya resimleri",[11] "kaya fotoğrafları",[12] "kaya kayıtları",[13] ve "kaya heykelleri[14][15] olarak tanımlanmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Whitley 2005, p. 1.
  2. ^ Whitley 2005, pp. 1–2.
  3. ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 42. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
  4. ^ "დახატულა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 30 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
  5. ^ E. Goodall, Proceedings and Transactions of the Rhodesian Scientific Association 41:57-62, 1946: "Domestic Animals in rock art"
  6. ^ E. Goodall, Proceedings and Transactions of the Rhodesian Scientific Association 42:69-74, 1949: "Notes on certain human representations in Rhodesian rock art"
  7. ^ H. M. Chadwick, Origin Eng. Nation xii. 306, 1907: "The rock-carvings at Tegneby"
  8. ^ H. A. Winkler, Rock-Drawings of Southern Upper Egypt I. 26, 1938: "The discovery of rock-drawings showing boats of a type foreign to Egypt."
  9. ^ H. G. Wells, Outl. Hist. I. xvii. 126/1, 1920: From rock engravings we may deduce the theory that the desert was crossed from oasis to oasis.
  10. ^ Deutsch, Rem. 177, 1874: "The long rock-inscription of Hamamât."
  11. ^ Encycl. Relig. & Ethics I. 822/2, 1908: "The rock-paintings are either stenciled or painted in outline."
  12. ^ Man No. 119. 178/2, 1939: "On one of the stalactite pillars was found a big round stone with traces of red paint on its surface, as used in the rock-pictures"
  13. ^ G. Moore, The Lost Tribes and the Saxons of the East, 1861, Title page: "with translations of Rock-Records in India."
  14. ^ Tylor, Early Hist. Man. v. 88, 1865, "and bush art or bushmen art."
  15. ^ Trust For African Rock Art, East Africa, common terminology, "Rock-sculptures may often be symbolic boundary marks."

Kaynakça

  • Arca, Andrea (2004). "The topographical engravings of Alpine rock-art: fields, settlements and agricultural landscapes". The Figured Landscapes of Rock-Art. Cambridge University Press. ss. 318–349. 
  • Bahn, Paul (ed), The Cambridge Illustrated History of Prehistoric Art, 1998, Cambridge University Press, 0521454735, 9780521454735, google books 7 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Devlet, Ekaterina (2001). "Rock Art and the Material Culture of Siberian and Central Asian Shamanism" (PDF). The Archaeology of Shamanism. ss. 43-54. 28 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2007. 
  • Harmanşah, Ömür (ed) (2014), Of Rocks and Water: An Archaeology of Place, 2014, Oxbow Books, 1782976744, 9781782976745
  • Haubt, R.A.; Tacon, P.S.C. (22 Ekim 2016). "A collaborative, ontological and information visualization model approach in a centralized rock art heritage platform". Journal of Archaeological Science: Reports. Cilt 10. ss. 837-846. doi:10.1016/j.jasrep.2016.10.013. 
  • Rawson, Jessica (ed). The British Museum Book of Chinese Art, 2007 (2nd edn), British Museum Press, 9780714124469
  • Schaafsma, Polly, 1980, Indian Rock Art of the Southwest, School of American Research, Santa Fe, University of New Mexico Press, Albuquerque NM, 0-8263-0913-5. Scholarly text with 349 references, 32 color plates, 283 black and white "figures", 11 maps, and 2 tables.
  • Sickman, Laurence, in: Sickman L., & Soper A., The Art and Architecture of China, Pelican History of Art, 3rd ed 1971, Penguin (now Yale History of Art), LOC 70-125675
  • UNESCO World Heritage Centre (2011). "World Rock Art Archives to meet in Tanum". 8 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011. 
  • Whitley, David S. (2005). Introduction to Rock Art Research. Walnut Creek, California: Left Coast Press. ISBN 978-1598740004. 

Konuyla ilgili yayınlar

  • David, Bruno, Mağara Sanatı, 2017, Thames ve Hudson,9780500204351
  • Malotki, Ekkehart and Weaver, Donald E. Jr., 2002, Stone Chisel ve Yucca Brush: Colorado Plateau Rock Art, Kiva Publishing Inc., Walnut, California,1-885772-27-0 (kumaş). "Genel halk" için; bu kitabın, fotoğrafların çekildiği her sitede yorum içeren 200'den fazla renkli baskı var; organizasyon erken sanatla başlar ve modern zamanlara gider.
  • Indian Rock Paintings: Their Chronology, Technique and Preservation. 1968. 19 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020. 
  • Rohn, Arthur H. ve Ferguson, William M, 2006, Puebloan Ruins of the Southwest, University of New Mexico Press, Albuquerque NM,0-8263-3970-0 (pbk, : alk. kağıt). Harabelerin birincil tartışmasına ek olarak, sitelerde kaya sanatının renkli baskıları ve yorumları içerir.
  • Zboray, András, 2005, Libya Çölü Kaya Sanatı, Fliegel Jezerniczky, Newbury, Birleşik Krallık (1. Baskı 2005, 2. genişletilmiş baskı 2009). Orta Libya Çölü'ndeki (Arkenu, Uweinat ve Gilf Kebir platosu) bilinen tüm tarih öncesi kaya sanatı alanlarının resimli bir kataloğu ve bibliyografyası. İkinci baskı, siteleri belgeleyen 20000'den fazla fotoğraf içeriyor. DVD-ROM'da yayınlanmıştır.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Acacus Dağları</span>

Acacus Dağları Sahra'nın bir parçası olan batı Libya çöllerindeki bir dağ dizisi formu. Onlar Libya'nın doğusundaki Ghat şehrinde konumlanır ve Cezayir sınırından yaklaşık 100 km kuzeye yayılır. Tadrart ın anlamı bu bölgenin doğal dili nde 'dağ' anlamındadır. Alan özellikle tarih öncesi kaya sanatı süslemelerine sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Cueva de las Manos</span>

Cueva de las Manos, Arjantin'in Santa Cruz eyaletinde, Perito Moreno kasabasının 163 km güneyinde bulunan bir mağara ve kaya sanatı sitelerinden oluşan bir komplekstir. Adını, kaya duvarlara çok sayıda kolaj halinde şablonlanmış yüzlerce el resminden almıştır. Sanat, Kolomb öncesi Güney Amerika'nın Arkaik döneminde, MÖ 7.300 ile MS 700 arasında birkaç dalga halinde yaratıldı. Resimlerin yaşı, resmi oluşturmak için mağaranın duvarına boya püskürtmek için kullanılan kemik boruların kalıntılarından, sanat eserinin radyokarbon tarihlemesinden ve stratigrafik tarihlemeden hesaplandı.

<span class="mw-page-title-main">Tassili n'Ajjer</span>

Tassili n'Ajjer Sahra Çölü'nün Cezayir bölümünde yer alan sıradağlardır. Güney-doğu Cezayir'de, Libya ve Nijer sınırında bulunan geniş bir platodur ve 72.000 km2'lik bir alanı kapsar. Geçmiş dönemde bu yer, nehirleri ve gölleri içerdiğinden sulak alan idi. Bu nehir sularının şekil verdiği tepeler günümüze de ulaşarak bu bölgeyi ilginç kılmaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 2250 metredir. Bölge UNESCO Dünya Mirası listesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cezayir Çölü</span> Cezayirin beşte dördünü kapsayan Büyük Sahra Çölü parçası

Cezayir Çölü, merkezi kuzey Afrika'da bulunan ve Büyük Sahra Çölü'nun bir kısmıdır. Cezayir Çölü Cezayir'de bulunmakta ve bu ülkenin beşte dördünü kapsamaktadır. Çölün yüzölçümünün yaklaşık 3.500.000 km² olduğu haritalardan hesaplanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Côa Vadisi'ndeki Tarih Öncesi Kaya Sanatı Sitesi</span>

Côa Vadisi'ndeki Tarih Öncesi Kaya Sanatı Sitesi, Portekiz-İspanya sınırı boyunca uzanan, Portekiz'in kuzeydoğu bölgesinde bulunan Paleolitik bir açık hava arkeolojik alanıdır.

Ha'il Bölgesi'ndeki Kaya Sanatı, Suudi Arabistan'ın UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alan dördüncü sitesidir. Kaya sanatı, Hail Bölgesi çöllerinde yer alan iki bileşenden oluşmaktadır: ilki Jubbah kentindeki Om Sinman dağı, ikincisi ise El-Shuwaymis'teki El Manjor ve Raat. Bugünkü Arap nüfusunun ataları, kaya yüzeylerine, 10 bin yıllık bir geçmişi bulunan petroglif izlerini bırakmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Manyana Kaya Boyamaları</span>

Manyana Kaya Boyamaları, Botsvana'daki Güney Bölgesi'nde, Manyana yakınlarındaki Kolobeng tepelerinde bulunan bir mağara ve kaya sanatı alanıdır. Sanat eserlerinin MS 1100 ile 1700 yılları arasında Khoikhoi ya da Buşman halkı tarafından yapıldığı düşünülmektedir. Resimler kayalık tepenin etrafındaki beş kayalık bölgede bulunur. Alan tellerle çevrilidir ve Ulusal Anıt olarak korunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kızıl Mağaraları</span> Çinin Sincan Uygur Özerk Bölgesindeki bir dizi Budist kaya mağarası

Kızıl Mağaraları, Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Bay İlçesindeki Kızıl kasabası yakınlarında bulunan bir dizi Budist kaya mağarasıdır. Site, Muzat Nehri'nin kuzey yakasında, Kuça'nın 65 kilometre batısında yer almaktadır. Bu alan İpek Yolu üzerinde yer alan bir ticaret merkeziydi. Mağaraların Çin'deki en eski büyük Budist mağara kompleksi olduğu ve 3. ve 8. yüzyıllar arasında gelişim gördüğü ifade edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Laas Geel</span>

Laas Geel, aynı zamanda Laas Gaal olarak da anılır, Somaliland, Hargeisa'nın kırsal eteklerinde, ülkenin Maroodi Jeex bölgesinde yer alan mağara oluşumlarıdır. Bu mağaralar, Afrika Boynuzu'ndaki evcilleştirilmiş Afrika yaban öküzlerinin bilinen en eski mağara resimlerinden bazılarını içerir. Laas Geel'in kaya sanatının yaklaşık M.Ö. 18.000 veya 20.000 yıl öncesine ait olduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Creswell Crags</span>

Creswell Crags, Derbyshire ve Nottinghamshire arasındaki sınırda, Creswell ve Whitwell köylerinin yakınında, kapalı bir kireç taşı geçididir. Dağ geçidindeki uçurumlar, son buzul çağında yaklaşık 43.000 ila 10.000 yıl önce mesken tutulmuş birkaç mağara içermektedir. Mağaralar, Avrupa'nın en kuzeyindeki mağara sanatı örneklerini içermektedir. Binlerce yıl boyunca biriken zengin çökeltiler dizisinde bulunan yerleşim kanıtı, tarih öncesi insanların Geç Pleistosen döneminde topraklarının en kuzey sınırlarında nasıl yaşamayı başardığını göstermede uluslararası alanda benzersiz olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Petroglif</span>

Bir petroglif, bir kaya sanatı biçimi olarak, bir kaya yüzeyinin bir kısmını kazarak, oyarak veya aşındırarak oluşturulan bir görüntüdür. Kuzey Amerika dışında, bilim adamları bu tür görüntülere atıfta bulunmak için genellikle "oyma", "gravür" gibi terimler veya tekniğin diğer tanımlarını kullanırlar. Petroglifler dünya çapında bulunur ve genellikle tarih öncesi insanlarla ilişkilendirilir. Bu kelime Yunanca petro-önekinden, "taş" anlamına gelen πττρα petra'dan ve "oyma" anlamına gelen γλύφω glýphō'dan gelir ve başlangıçta Fransızcada pétroglyphe olarak ortaya atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kaya kabartması</span>

Bir kaya kabartması veya kayaya oyulmuş bir rölyef, müstakil bir taş parçası yerine bir uçurum gibi sağlam veya "canlı kayaya" oyulmuş bir kabartma heykeldir. Bunlar bir kaya sanatı kategorisidir ve bazen kayaya oyulmuş mimarinin bir parçası olarak veya onunla birlikte bulunur. Bununla birlikte, tarih öncesi halkların gravürlerine ve resimlerine yoğunlaşan kaya sanatı üzerine yapılan çoğu çalışmada göz ardı edilme eğilimindedirler. Bu tür birkaç çalışma, kayanın doğal hatlarını kullanır ve bunları bir görüntüyü tanımlamak için kullanır, ancak bunlar insan yapımı rölyefler anlamına gelmez. İnsanlık tarihi boyunca birçok kültürde kaya kabartmaları yapılmıştır ve bunlar özellikle eski Yakın Doğu sanatında önemliydi. Kaya kabartmaları, açık havada bir etkiye sahip olmak için olması gerektiğinden, genellikle oldukça büyüktür.

<span class="mw-page-title-main">Bradshaw kaya resimleri</span>

Bradshaw kaya resimleri, Batı Avustralya'nın kuzey-batı Kimberley bölgesinde bulunan iki büyük bölgesel kaya sanatı geleneğinden biridir. Sanatçıların kimliği ve sanatın yaşı, arkeoloji ve Avustralyalı kaya resmi araştırmacıları arasında tartışılmaktadır. 2020'de yapılan bir araştırma, boyanmış eşekarısı yuvalarının analizine dayanarak, antropomorfik figürlerin çoğunun 12.000 yıl önce yaratıldığını tahmin etmektedir. Bu özellikler, 1891'de pastoralist Joseph Bradshaw tarafından görülüp kaydedildiğinden ve isimlerinin verildiğinden beri tartışılmaktadır. Kaya resmi yerel dillerde birçok farklı isimle anılır ve bilinir; bunların en yaygın olanları Gwion Gwion veya Kiro Kiro/Giro Giro'dur. Resimler öncelikle çanta, püskül ve başlık gibi aksesuarlarla süslenmiş insan figürlerinden oluşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Magura Mağarası</span>

Magura Mağarası, Bulgaristan'ın Vidin ilinde yer alan bir mağaradır. Magura'nın tarih öncesi duvar resimleri, olağanüstü ifade ve sanatsal derinliğe sahip olan ve Avrupa Post-Paleolitik dönemin en önemli sanat eserleri olarak kabul edilen İtalya'daki Grotta dei Cervi resimleriyle büyük benzerlik göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cocev Kamen</span>

Kuzey Makedonya'nın kuzey doğusunda yer alan Cocev Kamen (Makedonca: Цоцев Камен,Kratovo kasabası yakınlarında yer alan volkanik kökenli bir tepede yer alan bir mağara alanıdır. Mağaranın yakınında keşfedilen nesneler, Paleolitik'ten beri mağarada insan varlığını ortaya koymaktadır. Araştırmacılar, bölgenin çevresinde ortaya çıkarılan çok sayıda çanak çömlek parçaları, taş aletler ve kemik parçaları üzerinde yapılan incelemeler neticesinde, Neolitik Çağ'dan Tunç Çağı'na, Antik Çağ'dan Orta Çağ'a kadar kurban törenleri için bir toplanma noktası olarak hizmet ettiği sonucuna ulaşmışlardır. Birkaç mağara ve kaya sığınağı kırmızı figüratif sanat eserleri ile dekore edilmiştir. Bulgaristan ve İtalya'daki benzer alanlarla yapılan karşılaştırma sonucunda, bu kaya sanatı örneklerinin tarih öncesi döneme ait olduğu ortaya konulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Coliboaia Mağarası</span>

Coliboaia Mağarası, Romanya'nın Bihor ilindeki Câmpani'de yer alan Apuseni Tabiat Parkı içinde yer alan bir mağaradır. Radyokarbon tarihleme yöntemi ne göre günümüzden 32.000 - 35.000 yıl öncesine tarihlenen ve Paleolitik dönemin Orinyasiyen ve Gravettiyen kültürlerine karşılık gelen dönemlere tarihlenen resimlere ev sahipliği yapan mağara Orta Avrupa'nın bilinen en eski mağara resimlerini içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Cuciulat Mağarası</span>

Cuciulat Mağarası Romanya'nın Sălaj ilindeki Letca komünündeki Cuciulat köyünün yakınında, Podișul Someșan platosunda yer alan bir mağaradır. Orta Avrupa'da bilinen en eski mağara resimlerine ev sahipliği yapmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kobustan Petroglifleri</span>

Gobustan Kaya Sanatı, tarih öncesi ve Orta Çağ dönemlerinin flora ve faunasını, avcılığını, yaşam tarzlarını ve kültürünü temsil etmektedir. Kayalara yapılan oymalarda ilkel adamlar, dans ritüelleri, ellerinde mızraklı adamlar, hayvanlar, boğa güreşleri, deve kervanları, güneş ve yıldız resimleri yer almaktadır. Bu oymaların tarihi 5.000 – 20.000 yıl öncesine kadar gitmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Roca dels Moros</span>

Roca dels Moros veya El Cogul Mağaraları, tarih öncesi Levanten kaya sanatı ve İber şematik sanatın resimlerini içeren bir kaya sığınağıdır. Site, İspanya'nın Katalonya özerk topluluğundaki El Cogul'da. Kaya resimleri 1998'den beri UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki İber Akdeniz Havzası'ndaki Kaya sanarlarının bir parçası olarak korunmaktadır. Kuzeydoğu İber alfabesi ve Latin alfabesi ile yazılmış kitabeler, bölgenin İber ve Roma zamanlarında kutsal alan olarak kullanıldığını göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Vézère Vadisi'nin Tarih Öncesi Alanları ve Dekore Edilmiş Mağaraları</span>

Vézère Vadisi'nin Tarih Öncesi Alanları ve Dekore Edilmiş Mağaraları, Fransa'da yer alan bir Dünya Mirası Alanıdır. 1979'dan beri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır. Özellikle, Dordogne ilindeki Vézère vadisinde, çoğunlukla "Tarih Öncesi'nin Başkenti" olarak adlandırılan Les Eyzies-de-Tayac-Sireuil ve çevresinde bulunan 15 tarih öncesi bölgeyi kapsamaktadır. Bu vadi, 25'i dekore edilmiş mağara dahil 150'den fazla bilinen alanı ile tarih öncesi alanlar açısından son derece zengindir ve Paleolitik dönem ve sanatının araştırılmasında önemli bir rol oynamıştır. Alanların üçü, ismini tarih öncesi dönemlerden almıştır: Micoquien, Musteryen ve Magdalenian. Ayrıca, Cro-Magnon kaya sığınağı, Avrupa erken modern insanlarının genel adı olan Cro-Magnon'un isminin kökenidir. Alanların çoğu, yirminci yüzyılın başlarında arkeologlar Henri Breuil ve Denis Peyrony tarafından keşfedilmiştir. Bu alanların en istisnai kaya sanatına sahip olan Lascaux ise 1940 yılında keşfedilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.