İçeriğe atla

Kaya kabartması

Sri Lanka Gal Vihara'da Yatan Buda. Başlangıçta onu çevreleyen resim evinin kalıntıları görülebilir.
Akkad Naram-Sin, c. 2254 BC, Karadağ Dağı, Süleymaniye, Irak
Ebu Simbel tapınaklarındaki kabartmalardan ikisi, yer değiştirmeden önce

Bir kaya kabartması veya kayaya oyulmuş bir rölyef, müstakil bir taş parçası yerine bir uçurum gibi sağlam veya "canlı kayaya" oyulmuş bir kabartma heykeldir. Bunlar bir kaya sanatı kategorisidir ve bazen kayaya oyulmuş mimarinin bir parçası olarak veya onunla birlikte bulunur.[1] Bununla birlikte, tarih öncesi halkların gravürlerine ve resimlerine yoğunlaşan kaya sanatı üzerine yapılan çoğu çalışmada göz ardı edilme eğilimindedirler. Bu tür birkaç çalışma, kayanın doğal hatlarını kullanır ve bunları bir görüntüyü tanımlamak için kullanır, ancak bunlar insan yapımı rölyefler anlamına gelmez. İnsanlık tarihi boyunca birçok kültürde kaya kabartmaları yapılmıştır ve bunlar özellikle eski Yakın Doğu sanatında önemliydi.[2] Kaya kabartmaları, açık havada bir etkiye sahip olmak için olması gerektiğinden, genellikle oldukça büyüktür.

Biçimsel olarak normalde ilgili kültür ve döneme ait diğer heykel türleriyle ilişkilidirler ve Hitit ve Fars örnekleri dışında genellikle bu geniş konunun bir parçası olarak tartışılırlar.[3] Dikey yakın yüzeylerdeki kabartmalar en yaygın olanıdır, ancak esasen yatay yüzeylerde de kabartmalar bulunur. Terim, tipik olarak, özellikle Hint kaya oyma mimarisinde bulunan, doğal veya insan yapımı mağaraların içindeki kabartma oymaları hariç tutar. En ünlüsü Giza'nın Büyük Sfenksinde olmak üzere, heykellere dönüştürülen doğal kaya oluşumları da genellikle hariç tutulur. Hitit İmamkullu rölyefi gibi doğal konumlarında bırakılan büyük kayalar üzerindeki rölyeflerin dahil edilmesi muhtemeldir, ancak daha küçük kayalar stel veya oyulmuş ortostatlar olarak adlandırılabilir. Çoğu veya en eski rölyefler muhtemelen bir sıva tabakası üzerine orijinal olarak boyanmıştır; bunun bazı izlerinde kalır.

Kaya kabartması için ilk gereklilik, uygun bir taş yüzeydir; Düşeye yakın bir uçurum gerekli işi en aza indirir, aksi takdirde eğimli bir kaya yüzü oyulacak dikey bir alan sağlamak için genellikle geriye doğru kesilir. Antik Yakın Doğu'nun büyük bir bölümü, birçok uçurumun yüzü olan tepeler ve dağlarla iyi bir şekilde çevriliydi. Bir istisna, tüm taşın önemli mesafelerde ithal edilmesi gereken Sümer ülkesiydi ve bu nedenle Mezopotamya sanatı, yalnızca bölgenin kenarlarında kaya kabartması örneklerini içermekteydi. Hititler ve eski Persler, Yakın Doğu'daki en üretken kaya kabartma örneklerine ev sahipliği yapmaktadır.[4]

Kaynakça

  1. ^ Harmanşah (2014), 5–6
  2. ^ Harmanşah (2014), 5–6; Canepa, 53
  3. ^ for example by Rawson and Sickman & Soper
  4. ^ Canepa, 53

Kaynaklar

  • Bonatz, Dominik, "Hitit İmparatorluğundaki Siyasal Gücün Dini Temsili", Siyasi Gücün Temsilleri: Eski Yakın Doğu'da Değişim Zamanlarından ve Çözülen Düzenden Örnek Olaylar, eds, Marlies Heinz, Marian H. Feldman, 2007, Eisenbrauns,157506135X, 9781575061351, google kitaplar
  • Canepa, Matthew P., "Gücün Topografyaları, Eski İran'daki Kaya Kabartmalarının Görsel, Mekansal ve Ritüel Bağlamlarını Kuramlaştırmak", Harmanşah (2014), google books
  • Cotterell, Arthur (ed), The Penguin Encyclopedia of Classical Civilizations, 1993, Penguin,0670826995
  • Downey, SB, "İran'da Sanat, iv., Part Sanatı", Encyclopaedia Iranica, 1986, Çevrimiçi metin 19 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Harle, JC, The Art and Architecture of the Indian Subcontinent, 2nd edn. 1994, Yale Üniversitesi Yayınları Pelikan Sanat Tarihi,0300062176
  • Harmanşah, Ömür (2014a), "Kaya Kabartmaları Asla Bitmez", Yerinde, Hafızada ve İyileştirmede: Anadolu Kaya Anıtları Arkeolojisi, 2014, Routledge,1317575725, 9781317575726, google kitaplar
  • Harmanşah, Ömür (ed) (2014), Of Rocks and Water: An Archaeology of Place, 2014, Oxbow Books,1782976744, 9781782976745
  • Herrmann, G, and Curtis, VS, "Sasanian Rock Reliefs", Encyclopaedia Iranica, 2002, Çevrimiçi metin 17 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Jessup, Helen Ibbetson, Kamboçya Sanatı ve Mimarisi, 2004, Thames & Hudson (World of Art),050020375X
  • Kreppner, Florian Janoscha, "Doğada Kamusal Alan: Yeni Asur Kaya Rölyefleri Örneği ", Altorientalische Forschungen, 29/2 (2002): 367–383, Academia.edu'da çevrimiçi 31 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Ledering, Joan, "Sasani Kaya Kabartmaları" 10 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., http://www.livius.org 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Luschey, Heinz, "Bisotun ii. Arkeoloji ", Encyclopaedia Iranica, 2013, Çevrimiçi metin 26 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  • Rawson, Jessica (ed). British Museum Book of Chinese Art, 2007 (2. baskı), British Museum Press,9780714124469
  • Sickman, Laurence, in: Sickman L. & Soper A., The Art and Architecture of China, Pelican History of Art, 3rd ed 1971, Penguin (now Yale History of Art), LOC 70-125675
  • Spink, Walter M., Ajanta: History and Development Volume 5: Cave by Cave, 2006, Brill, Leiden,90-04-15644-5, çevrimiçi 29 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hititler</span> Tunç Çağında Anadolu yarımadasının büyük çoğunluğunu egemenliği altına alan bir Hint-Avrupa kavmi

Hititler ya da Etiler, Tunç Çağı'nda Anadolu, Levant ve Kıbrıs'ta varlık göstermiş bir halk.

<span class="mw-page-title-main">Sirkeli Höyüğü</span>

Sirkeli Höyük, Adana ili'nin 40 km. doğusunda, Ceyhan İlçesi Sirkeli Köyü'nde yer alan bir höyüktür. Ceyhan Nehri'nin Nur Dağı'na dayandığı bölgede, nehrin batı kıyısında Kuzey Suriye'den Kilikya Kapıları üzerinden Orta Anadolu'ya uzanan tarihi yol üzerinde bulunan Sirkeli Höyük, bu konumuyla Kilikya'nın en önemli höyüklerinden biridir. Tepe, 400 x 300 metre boyutlarında olup yüksekliği 30 metredir. Ceyhan kıyısında olmakla birlikte yerleşimin nehrin diğer kıyısına da yayılmış olduğu anlaşılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kabartma</span>

Kabartma veya diğer adıyla rölyef, yüzey üzerine yapılan yükseltme ya da çökertmelere denir.

<span class="mw-page-title-main">Frigler</span> Antik Hint-Avrupa halkı

Frigler, Antik Çağ'da Orta Anadolu'da yaşamış Hint-Avrupa kökenli bir halk. Hititlerin MÖ 1200 civarında yıkılmasından sonra muhtemelen Güneydoğu Avrupa'dan bölgeye gelmişlerdir. Herodot ve Strabon gibi antik yazarların verdikleri bilgiler, dilbilim bulguları ve Güneydoğu Avrupa halkları ile aralarındaki maddi kültür benzerlikleri nedeniyle Friglerin Avrupa kökenli oldukları düşünülmektedir. Makedonyalıların komşuları olan ve Avrupa'da oturdukları sırada Brigler adını taşıyan Frigler, Makedonya ve Trakya'dan Boğazlar yolu ile Anadolu'ya göç eden Trak boylarından biriydi.

<span class="mw-page-title-main">İslam sanatı</span>

İslam sanatı, İslâm kültürünün büyük bir bölümünü oluşturur. İslamî sanat(lar) terimi görece yeni bir terimdir ve genel olarak modern bir kavram olarak ele alınabilir. Terim ile kastedilen İslam topraklarında üretilen, İslam kültürünün izini taşıyan sanat eserleridir; eserlerin illâ ki Müslüman için veya Müslümanlar tarafından yapılmış olması gerekmez. Nitekim birçok Hindu, Hristiyan ve Yahudi sanatçılar İslamî sanat eserleri verdikleri gibi, Müslümanlar tarafından yapılan bazı sanat eserlerinin alıcıları, sahipleri gayri müslimdir. Zaman zaman tarihi İslamî sanat eserleri ve sanatçılar çağdaş zamanlarda dinîden ziyade millî sanat açısından değerlendirilmiştirler; bununla birlikte bu genelde yanlış bulunur zira İslamî sanatlarda tarih boyunca ortak olan değer ve vurgu İslamdır ve sanatlar birçok etnik grubun katkısının sonucu olarak ortaya çıkmışlardır. Nitekim o dönemlerde İslam topraklarında bulunan vatandaşların da ayırıcı özelliği etnik gruplarından ziyade dinleriydi ve bu sebeple de bugün birçok tarihî İslamî sanatçının yaşadığı toprağa bakarak etnik kökenini bilmek çok zordur.

<span class="mw-page-title-main">Nekropol</span>

Nekropol (Nekropolis), arkeolojik şehirlerde mezarlıkların ve toplu mezar yerlerinin bulunduğu bölgeye verilen isimdir. Yunanca nekros-polis ölü(ler) şehri demektir. Antik çağdaki şehirlerde mezar yerlerinin günümüz şehirlerinden farkı, günümüzde daha çok yerleşim yerlerine uzakta ve şehrin dışında olan mezarların, o dönemlerde şehirle iç içe olmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yazılıkaya</span>

Yazılıkaya, Çorum ilinde, Hitit başkenti Hattuşaş antik yerleşkesinin 2 km kuzeydoğusunda yer alan, doğal kayalar arasına yapılmış Hitit açık hava tapınağıdır. Kayalar arasındaki iki açıklık Hitit tanrılarını resmeden rölyeflerle işlenmiştir ve Hitit döneminden kalan en önemli anıtsal eserlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Karatepe (antik kent)</span> Osmaniye Kadirlide bir antik kent

Karatepe, Osmaniye ili Kadirli ilçesi sınırları içerisinde bulunan MÖ 8. yüzyılda, Geç Hitit Çağı’nda Hitit Kralı Asivatas tarafından kuzeyden gelecek saldırılara karşı bir sınır kalesi olarak kurdurduğu Asitivada (Aslantaş-Karatepe) Kalesi’nin çevresi günümüzde Açık hava Müzesi’dir. Karatepe Adana’nın yaklaşık 135 km doğusunda, Osmaniye iline 25 km Doğusundaki Aslantaş Baraj Gölü kenarındadır. Doğal bir tepenin üzerindedir. Toros Dağları’nın eteklerindedir. Karatepe eskiden bir kervan yoluna da hâkimdi.

<span class="mw-page-title-main">Hattuşa</span> Hititlerin Geç Tunç Çağı dönemindeki başkenti

Hattuşa ya da Hattuşaş, Hititler'in Geç Tunç Çağı dönemindeki başkentidir. Çorum il merkezinin 82 km güneybatısındaki Boğazkale ilçesinde bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karabel Geçidi</span>

Karabel Geçidi, İzmir iliinin Kemalpaşa ve Torbalı ilçeleri arasındaki yol üzerinde ve Bozdağlar sıradağlar kütlesi içinde, bu dağ silsilesinin en batıdaki kısmını oluşturan Nif Dağı ile daha doğuda uzanan kalan kısmı arasında yer alan bir geçittir. İzmir'den yaklaşık 20 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">İvriz</span>

İvriz, Konya ilinin Halkapınar ilçesinin İvriz mahallesine bağlı, Ereğli ilçesinin 12 km güneydoğusunda bulunan Demir Çağı arkeolojik sit alanıdır.

Hüseyindede Höyüğü, Çorum İl merkezinin güneybatısında, Sungurlu İlçesi'nin kuzeybatısında Yörüklü beldesinin 2,5 km. güneyinde yer alan bir höyüktür. Tepe, Hüseyindede Tepesi olarak da bilinmektedir. Kazılar sonucunda höyüğün bir Eski Hitit kült merkezi olduğu, kült yapılarının dışında başkaca yapı bulunmadığı ve Hüseyindede'nin geniş bir yerleşim olmadığı anlaşılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Doğal kemer</span>

Doğal kemer, doğal ark veya daha az bilinen adıyla kaya kemeri, bir kemerin altında meydana gelen açıklık ile oluşan, doğal bir kaya oluşumudur. Doğal kemerler çoğunlukla iç kesimlerdeki uçurumların, falezlerin, kanatçıkların ya da kaya balyalarının denizden, nehirlerden ya da hava koşullarından kaynaklanan erozyona maruz kaldıkları yerlerde oluşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Kıyı erozyonu</span>

Kıyı erozyonu, kıyıda bulunan; kumsal, kum tepeleri ve katmanların, dalga hareketleri, gelgitler, drenaj veya sert rüzgarlar tarafından aşındırılmasıdır. Kıyı şeridinin karaya doğru çekilmesi gelgit ölçeği (mareograf), mevsim ve diğer kısa vadeli döngüsel süreçler üzerinden ölçülebilir ve tanımlanabilir. Kıyı erozyonu, hidrolik hareket, aşınma, rüzgâr, su, doğal veya doğal olmayan diğer kuvvetlerin etkisi ve korozyonundan kaynaklanabilir.

<span class="mw-page-title-main">Sasani sanatı</span>

Sasani sanatı, Sasani İmparatorluğu'nun hüküm sürdüğü milattan sonra 3 ila 7. yüzyıl arasında günümüze ulaşan materyal kalıntıları kapsar. Sasani sanatı varlığını 651 yılındaki Müslümanların İran'ı fethine değin sürdürmüştür. Son Part kralının I. Ardeşir tarafından yenilgiye uğratılmasıyla yükselen Sasani Hanedanı hüküm sürdüğü 400 yıl içerisinde İran ve Irak'ı aşan bir coğrafyaya hükmetmiştir. Bunun ötesinde Anadolu'nun bir kısmı, Mısır ve Arabistan'ı da kontrolü altına almayı başarmıştır. Geleneksel olarak yerine geldiği Ahameniş geleneğini sanatta da devam ettiren Sasaniler çalkantılı geç antik çağ içerisinde gerek Akdeniz etkisinde gerekse uzak doğu etkisi altında kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kaya sanatı</span>

Arkeolojide kaya sanatı, doğal yüzeylere, tipik olarak dikey taş yüzeylere yerleştirilen insan yapımı işaretlerdir. Hayatta kalan tarihi ve tarih öncesi kaya sanatının büyük bir kısmı mağaralarda veya kısmen kapalı kaya sığınaklarında bulunur; bu tip aynı zamanda mağara sanatı veya paryetal sanatı olarak da adlandırılabilir. Küresel bir fenomen olan kaya sanatı, dünyanın kültürel açıdan farklı birçok bölgesinde bulunur. İnsanlık tarihi boyunca birçok bağlamda üretilmiştir. Teknik açıdan ana gruplar şunlardır: kaya yüzeyine oyulmuş veya kazınmış petroglifler, mağara resimleri ve oyulmuş kaya kabartmaları. Başka bir teknik, zeminde oluşan jeogliflerdir. Bilinen en eski kaya sanatı, Avrupa, Avustralya, Asya ve Afrika'da bulunan Üst Paleolitik dönemden kalmadır. Bu sanat eserlerini inceleyen antropologlar, bunların muhtemelen büyülü-dini önemi olduğuna inanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Petroglif</span>

Bir petroglif, bir kaya sanatı biçimi olarak, bir kaya yüzeyinin bir kısmını kazarak, oyarak veya aşındırarak oluşturulan bir görüntüdür. Kuzey Amerika dışında, bilim adamları bu tür görüntülere atıfta bulunmak için genellikle "oyma", "gravür" gibi terimler veya tekniğin diğer tanımlarını kullanırlar. Petroglifler dünya çapında bulunur ve genellikle tarih öncesi insanlarla ilişkilendirilir. Bu kelime Yunanca petro-önekinden, "taş" anlamına gelen πττρα petra'dan ve "oyma" anlamına gelen γλύφω glýphō'dan gelir ve başlangıçta Fransızcada pétroglyphe olarak ortaya atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İmamkullu kaya kabartması</span> Hitit İmparatorluk Çağına tarihlenen ve günümüzde Kayseri il sınırları içerisinde bulunan kaya kabartması

Hitit İmamkullu kaya kabartması, Türkiye'nin Kayseri ilinin Tomarza ilçesine bağlı İmamkullu ilçesine yakın bir kaya kabartmasııdır. Yazılı Kaya ve Şimşekkaya olarak da bilinir. Kaya kabartmaları Hitit sanatının önemli bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Fraktin Kaya Kabartması</span> Hitit İmparatorluk Çağına tarihlenen ve günümüzde Kayseri il sınırları içerisinde bulunan kaya kabartması

Hitit kaya rölyefi Fıraktın Rölyefi Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde, kabaca Kayseri'nin yaklaşık 50 km güneyinde, Zamantı Irmağı'nın bir kolu olan Enzel Deresi'nin kıyısında yer alan bir kaya kabartmasıdır. Strabo orayı Dastarkon olarak adlandırmıştır. Kaya kabartmaları Hitit sanatının önemli bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Roca dels Moros</span>

Roca dels Moros veya El Cogul Mağaraları, tarih öncesi Levanten kaya sanatı ve İber şematik sanatın resimlerini içeren bir kaya sığınağıdır. Site, İspanya'nın Katalonya özerk topluluğundaki El Cogul'da. Kaya resimleri 1998'den beri UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki İber Akdeniz Havzası'ndaki Kaya sanarlarının bir parçası olarak korunmaktadır. Kuzeydoğu İber alfabesi ve Latin alfabesi ile yazılmış kitabeler, bölgenin İber ve Roma zamanlarında kutsal alan olarak kullanıldığını göstermektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.