İçeriğe atla

Katmai Dağı

Katmai Dağı
Mount Katmai
Katmai Dağı zirvesinde krater ve krater gölü
Harita
En yüksek noktası
Yükseklik2.047 m
Koordinatlar58°16′48″
154°57′47″ B 
Coğrafya
KonumAlaska, Amerika Birleşik Devletleri
Jeoloji
Dağ türüAktif stratovolkan

Katmai Dağı (İngilizce:Mount Katmai), ABD'nin Alaska eyaletinin güneyinde Alaska Yarımadası üzerinde tümüyle Katmai Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi içinde bulunan masif bir aktif stratovolkan dağıdır. .

Katmai Dağı'nin konum koordintalari 58°16′48″ K 154°57′47″ B olup Alaska eyaletinin yörel idare birimlerinden olan "Kodiak Island Borough" içinde olup "Lake and Peninsula Borough" sınırına çok yakındır.

Katmai Dağı aktif bir yanardağ olan Novarupa Yanardağı'nın volkanik faaliyet gösteren ve daire şeklinde konumlanmış beş zirve konisinden birisidir. Katmai Dağı'nın zirvesinde, 1912 yılında püsküren Novarupta Yanardağı tarafından oluşturulmuş günümüzde bir krater gölü görünümünde olan bir kaldera'da bulunmaktadır. 1976'da yapılan ölçümlere göre kalderanın alanı 4,5 km x 3 km olmaktadır ve kalderanın rakımı yaklaşık 1286 m; kalderanın tabanının yaklaşık rakımı 1040 m; kaldera içinde bulunan krater gölünün rakımı ise 1286 m.dir.

Jeoloji

Katmai Dağı Novarupota Yanardağı'nın daire şeklinde olan püskürme konilerinden biridir. Son olarak bu yanardağ, özellikle Katmai Dağı konisi, 1912'de püskürme yapmış ve masif (bilimsel olarak piroklastık akışlar denilen) lav akımları dağdan aşağı inmiştir. Bu püskürme sırasında yanardağdan çıkan zehirli gazlardan 6 kişi ölmüştür. Genellikle Katmai Dağı ve diğer konilerden lav akımları ve Katmai Dağı ve yanından bulunan diğer püskürme konileri etrafındaki son jeolojik döneme ait volkanik kayaların kalınlığı 1.500 metreden biraz azdır. Katmai Dağı ve diğer yanardağ konileri yıl boyunca daimi olarak kar ve buz ile kaplıdırlar. Bu dağların yamaçlarından birkaç "vadi tipi" buzul çıkıp dağdan aşağı ilerlemektedir.

Katmai Dağı'nın bazında Geç Jura Devri'ne Naknak Formasyonu'nda tortul kayaçlar bulunmaktadır. Bu bazdaki tortul kayaçlar 1.520 m rakım üzerinde kalderanın batı yönündeki kenar doruklarında ve kalderanıın doğu kenarının alt tarafında 1040 m rakımda açıkta gözümlenmektedir.

Alaska Yarımadası'ndaki yanardağları gösteren harita.

Volkanik faaliyet

Büyük 1912 patlamasından önce Katmai Dağı'nın gösterdiği volkanik faaliyet hakkında elimizde fazla bilgi bulunmamaktadır. Amerikan 19. yy resmi sahil haritaları kalderadan önceki zirve irtifasının 2300m olduğunu belgelemektedir. Civarda yaşayan yerel halkın 1898'de bu yanardağlar genel yönünde zaman zaman "dumanlar" çıktığını bildirdikleri bilinmektedir.

6-9 Haziran 1912'de tarihsel belgelere göre bu yanardağ çok görkemli bir şekilde patlama ve püskürme göstermiştir. Bu patlama 1-8 arasında olan Volkan patlama indeksi'nde 6 olarak belgelenmiştir. Bu patlama 20 yüzyılda gözlemlenen yanardağ patlamalarının en büyüğü olmuştur. (1980'de St Helana Yanardağı patlamasından 30 kat daha büyük olmuştur.) Bu patlama tam Katmai Dağı konisinde değil de bu koninin 10 km batısında olan (ama yine Novarupta Yanardağı'na ait) bir diğer koniden olmuştur. 80 saat devamlı süren bu patlama ve püskürme sırada yanardağdan 28 km³ volkanik kül akımı ve 13 km³ magma hacmine karşıt olan piroklast lava akımları olduğu tahmin edilmektedir.[1] Kitmai Dağı altında bulunan magma depolarının bu patlama ile boşalmasından dolayı Katmai Dağı zirve bölgesi çökmüştür ve ortaya çıkan kalderanın tabanına düşmüştür. Bu çökmeden sonra Katmai Dağı'nın kalderasında "At Nalı Adası" adı verilen bir lav kubbesi ortaya çıkmış, bundan çıkan lavlar kalderanın tabanına yayılmış ve Katmai Dağı'nın muhtemel yanardağ ağzını bir tıpa gibi kapatmışlardır. Böylece 1912 tarihi yanardağ patlamasında Katmai Dağı'nda görülen tek yeni kaya püskürmesi sadece bu olayla ilgili olmuştur. Bu yeni kayalar 1916'da dağa gönderilen bir keşif-araştırma ekibi tarafından gözümlenmiştir. Ama sonradan bu yeni kayalar krater gölü altında kalmışlardır. Bunun nispeten ufak bir volkanik patlama olmasına rağmen, bu patlama 1-8 arasında olan Volkan patlama indeksi'nde 3 olarak izlenmiştir.

1919'da jeologlar Katmai Dağı zirvesindeki kaldera tabanının büyük bir kısmının bir gol ile kaplı olduğunu bildirmişlerdir. Fakat 1923'te bu göl ortadan kaybolmuş ve yerine kalderada birçok kaynar çamur kazanı şeklinde faaliyet, duman çıkartan fümeroller ve büyük bir çamur püskürten gayzer ortaya çıkmıştır. Bundan sonra kaldera tekrar 240 m derinliği olan bir gölle dolmuştur. Bu kalderanın içindeki yeni gölün yanındaki bir ufak düzlükde buzullar oluşmuşlardır.

Resimler

  • Kitmai Dağı yamaclarında külle kaplı bir buzul
    Kitmai Dağı yamaclarında külle kaplı bir buzul
  • Katmai Dağı krateri
    Katmai Dağı krateri
  • Katmai Dağı krater gölü
    Katmai Dağı krater gölü

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Alaska Volcano Observatory - Katmai" (İngilizce). 29 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2013. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Katmai Dağı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Yanardağ</span> Magmanın yer içinden yüzeye çıktığı veya geçmişte çıkmış olduğu, genellikle koni biçiminde, tepesinde bir püskürme ağzı bulunan dağ

Yanardağ ya da volkanik dağ, magmanın yeryüzünden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş Sistemi'nde bulunan kayalık gezegen ve uydularda birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji denir.

Krater gölü, yanardağ kraterlerinin, kaldera, maar, darbe kraterini veya meteorit kraterlerin su ile dolduran bir göldür.

<span class="mw-page-title-main">Erebus Dağı</span>

Erebus Dağı, Antarktika'daki Ross Adası'nın batısında bulunan ve dünyadaki etkin yanardağlar içinde en güneyde yer alan bir stratovolkandır. Ross Adası'nı oluşturan dört yanardağdan Erebus dışındakiler, sönmüş yanardağlardır.

<span class="mw-page-title-main">Nemrut Dağı (Bitlis)</span> Uyumakta olan aktif bir yanardağ

Nemrut Dağı ya da Nemrut Stratovolkanı, Bitlis'in Ahlat, Güroymak ve Tatvan ilçeleri sınırları içerisinde, Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan yüksek dağlardan biridir. Dağın büyük bölümü Ahlat ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. Van Gölü'nün batısında yer almaktadır. Nemrut, uyuyan aktif bir yanardağdır ve 1441 yılında son kez lav çıkışı olmuştur. Tepesindeki kraterde Nemrut Gölü yer alır. Krater etrafında, en yüksek tepe olan Sivritepe 2935 m, Doğu Nemrut Tepesi 2625 m, güneydeki Tursuktepe 2828 m ve batıda Nemrut Dağı Tepesi 2801 m yüksekliğindedir.

<span class="mw-page-title-main">Fümerol</span>

Fümerol, çoğunlukla yer kabuğu sıcaklığının çok yüksek olduğu, yakın dönemde etkin yanardağların yer aldığı bölgelerde, karbondioksit, kükürt dioksit, hidrojen klorür ve hidrojen sülfür gibi gazların, buhar şeklinde salındığı, yer kabuğundaki açıklıklardır (ağızlar). Püskürmelerin öncesinde, püskürme sırasında ya da püskürtmeden sonra, lavların her zaman krater merkezinden itibaren yayılmadığı durumlarda ortaya çıkarlar.

<span class="mw-page-title-main">Tendürek Dağı</span> Türkiyede bir volkanik dağ

Tendürek Dağı (Ermenice:Թոնդրակ) Ağrı ve Van illerinin arasında İran sınırının yakınında bulunan bir stratovolkandır. Nuh'un Gemisi'nin muhtemel konumu yakınlarında olmasıyla bilinen bu yanardağ oldukça büyüktür; kurumuş lav akıntıları düz bir arazi üzerinde yaklaşık 650 km²'lik bir alanı kaplar. Dağın iki ana yapısı, zirve krateri olan Büyük Tendürek ve ana kraterin doğusunda bulunan Küçük Tendürek'tir. Yamaçları çok yumuşak olup, ismini aldığı kalkanı andırır. Tendürek Dağı'nın, Hawaii adasındaki volkanlar gibi akışkan lav püskürttüğü bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kaldera</span>

Kaldera, volkanik patlama sonucu toprağın çökmesiyle oluşmuş volkanik yer şekli. Bazen volkanik kraterlerle karıştırılmaktadır. Kelime, İspanyolcada ‘caldera’ ve Latincede ‘calderia’ denilen 'pişirilmiş çömlek' anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Stratovolkan</span> lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkan

Stratovolkan, pek çok sertleşmiş lav, tüf ve kül tabakasından oluşmuş, yüksek, konik biçimli bir volkandır. Bu volkanlar dik yamaçlarıyla ve periyodik patlamalarıyla tanınırlar. Bunlardan fışkıran lavın akışkanlığı azdır ve çok uzağa yayılmadan önce soğur ve sertleşir. Magmaları asidik ya da yüksek-orta düzeyde silika içeriklidir. Buna karşın bazik içerikli magmanın akışkanlığı yüksektir ve Hawaii'deki kalkan biçimli Mauna Loa dağı gibi yayvan dağları oluşturur. Pek çok stratovolkanın yüksekliği 2500 metreden fazladır. Türkiye'den Ağrı Dağı ve Nemrut Dağı birer stratovolkan tipindeki volkanlardır.

<span class="mw-page-title-main">Nemrut Gölü</span> Türkiyede bir krater gölü

Nemrut Gölü, dünyanın ikinci, Türkiye'nin en büyük krater gölü olup, adını MÖ 2100'de yaşamış Babil Hükümdarı Nemrut'tan almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Maar</span> lav ve magmanın oluşturduğu, geniş, hafif kabarmış krater

Maar, püskürme veya patlamayla birlikte lav ve magmanın oluşturduğu, geniş, hafif kabarmış bir kraterdir. Maar tipik olarak suyla dolu ve sığ krater gölü görünümündedir. İsmi yerel Alman lehçesi olan Daun'dan gelir ve Latincesi mare (deniz)dir. Maarlar 60 metreden 2000 metre çapa ve 10 metreden 200 metreye kadar derinliğe sahip olabilirler ve çoğunlukla doğal göldeki gibi suyla doludurlar. Çoğu maar volkanik kayaların alçak kenarında oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'deki yanardağlar</span> Vikimedya liste maddesi

Bu, Türkiye'deki uykuda ve sönmüş yanardağların listesidir.

<span class="mw-page-title-main">Piroklastik akıntı</span>

Piroklastik akıntı, volkanlardan çıkan ve sıcak gazlardan beslenmiş kor halindeki kül ve lav parçaları ile volkanik yamaçlardan çok hızlıca aşağıya akan sıcak akıntılardır. Bu akıntılar saatte 200 km hıza ulaşabilirler. Piroklastik akıntılar iki ana bölümden oluşur. Bunlar yer çekimi etkisinin artışı ve şiddetli türbülans akıntılarıdır. Yer çekimi etkisinin artışı; piroklastik akıntıların bir bakıma çığ ve heyelanlara benzer bir şekilde hareket etmesine sebep olur. Bunlar, lav parçalarından ve hareketli kütlede sıkışan havanın ısınıp genleşmesiyle açığa çıkan gazlar tarafından harekete geçerler. Bu gazlar, tabandaki kayaçlar ile akan malzeme arasındaki sürtünmeyi azaltır. Şiddetli türbülans akıntıları ise; ortamdaki kül ve pumis parçaları ile sürtünmenin en aza indirgenmesine katkıda bulunan önemli mekanizmalardan birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Katmai Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi</span>

Katmai Ulusal Parkı ve Koruma Bölgesi, Alaska'nın güneyinde yer alan, boz ayılarıyla ve Ten Thousand Smokes Vadisi 'yle ünlü bir ABD ulusal parkı.

<span class="mw-page-title-main">Mazama Dağı</span>

Mazama Dağı, ABD'nin Oregon eyaletinde bulunan Krater Gölü Ulusal Parkı'na ismi veren, zirvesi içine çöküp ortaya çıkan kaldera'da bir Krater Gölü adlı bir göl oluşturmuş bir stratovolkanik dağdır. Bu dağ Cascade Sıradağları üzerinde bulunan bir sıra eski yanardağdan birisidir. Günümüzde Mazama Dağı ve üstünde bulunan Krater Gölü tümüyle Krater Gölü Ulusal Parkı arazisi içindedir ve ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Lassen Peak</span>

Lassen Peak vaya Lassen Zirvesi veya Lassen Dağı ABD'de Kaliforniya eyaleti kuzeyinde Shasta İlçesi (county)'de bulunan bir stratovolkan dağıdır. Lassen Zirvesi Kanada'nın güneybatısında bulunan Britanya Kolombiyası eyaletinin güneybatısından ABD'de Kaliforniya'nın kuzeyine kadar yay gibi uzanan 18 büyük yanardağ zirvesi zincirinden oluşan Cascade Sıradağları'nın üstünde en güneyde olan yanardağdır. Kuzey Kaliforniya'da mensup olduğu sıra dağlara Shasta Cascade Dağları adı da verilmektedir. Lassen Zirvesi'nin denizden rakımı 3.189 m'dir; fakat Lassen Zirvesi etrafında bulunan dağ doruklarının çok daha üstünde bulunmaktadır ve zirveden sonra en yüksek doruklara nisbetle yaptığı "çıkıntı" 1.594 m olmaktadır. Bu çıkıntının karakteri "lav kubbesi" olmasıdır ve bu lav kubbesinin hacminin 2 km³ olduğu tahmin edilmektedir. Böylece Lassen Zirvesi dünyada en büyük lava kubbeli yanardağlar arasında yüksek bir sırada bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Redoubt Dağı</span>

Redoubt Dağı veya Redoubt Yanardağı (İngilizce:Mount Redoubt veya Redoubt Volcano, ABD'nin Alaska eyaletinde çoğunluğu volkanik olan Aleut Sıradağları arasında bulunan stratovolkan'dır.

<span class="mw-page-title-main">Novarupta</span>

Novarupta, ABD'nin Alaska eyaletinin güneybatısında ve Alaska Yarımadası üzerinde bulunan bir aktif yanardağdır.

<span class="mw-page-title-main">Hekla</span> İzlanda’nın güneyinde bir stratovolkan

Hekla 1.491 metre yüksekliğinde İzlanda'nın güneyinde bulunan bir stratovolkandır. Hekla İzlanda'nın en aktif volkanlarından biridir. 874 yılından bu yana 20 patlama meydana gelmiştir. Avrupalılar bu yanardağı "Geçiş" olarak nitelendirirlerdi. Hekla uzun bir volkanik sırt parçasıdır. Bu sırtın en aktif kısmı yaklaşık 5,5 kilometre uzunluğunda Heklugja adında bir fissür olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Tambora Dağı</span> Sumbawadaki aktif bir stratovolkan

Tambora Dağı veya Tomboro Dağı, Endonezya'nın Küçük Sunda Adaları'ndan biri olan ve hem kuzeyi hem de güneyi okyanusal kabuk ile çevrili Sumbawa'daki aktif bir stratovolkandır. Tambora, altındaki aktif yitim zonu tarafından oluşturulmuştur. Bu da Tambora Dağı'nın 4.300 metre (14.100 ft) yüksekliğe ulaşmasını sağlamıştır. Yanardağ, Nisan 1815'teki patlamasından önce Endonezya takımadasında en yüksek zirvelerden biriydi. Dağın içindeki büyük bir magma odasının on yıllar boyunca dolmasıyla 1815'te meydana gelen patlama ile dağdaki volkanik olaylar tarihi bir zirveye ulaştı.

<span class="mw-page-title-main">Ol Doinyo Lengai</span>

Ol Doinyo Lengai, Maasai dilinde "Tanrı'nın Dağı" anlamına gelen adıyla, Tanzanya'nın Arusha Bölgesi'ndeki Natron Gölü'nün güneyinde, Gregory Rift'te bulunan aktif bir yanardağdır. Doğu Afrika rift'i volkanik sisteminin bir parçası olarak, natrokarbonatit lav üretir. Ol Doinyo Lengai'nin 1960 patlamasıyla, karbonatit kayaçlarının magmadan türetildiği görüşünü doğrulayan jeolojik araştırmalara yol açtı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.