İçeriğe atla

Katepano

1025 yılında Bizans İmparatorluğu idari haritası. Doğu bölgesi komutası, farklı olarak doukes ya da katepano altında, toplanmıştır. Güney İtalya, İtalya katepano idaresi altındayken, Bulgaristan, Sırbistan ve Paristrion sıklıkla tek katepano idaresi altındaydı.

Katepánō (Yunancaκατεπάνω, kelime anlamı "Tepede yer alan [kişi]" ya da "en üstteki") Kıdemli Bizans İmparatorluğu rütbesi. Kelime Batı dillerine capetanus/catepan şeklinde geçmiştir, anlamı İtalyanca "capitaneus" (Latince baş anlamına gelen "caput" kelimesinden türemiştir) ile birleşmiş gibi görünmektedir. Bu hibrid terim İngilizcede captain ve diğer dillerde benzer terimlere (Capitan, Kapitan, Kapitän, El Capitan, Il Capitano, Kaptanpaşa vb.) dönüşmüştür.

Tarih

Katepáno ilk defa 9. yüzyılda ortaya çıkmıştır, o dönem "görevli kişi" genel anlamında iki memur için kullanılıyordu: düşük seviye saray görevlileri olan basilikoi anthrōpoi ("imparatorluk adamları") başı ve Küçük Asya'nın güneyinde bulunan Bizans deniz theması olan Kibirreoton'nın Merdei deniz piyadesi müfrezelerinin başı.[1] 960ların büyük doğu fetihlerinin uyanışında, unvan daha belirli bir anlam kazandı.

Yeni elde edilmiş bölgeler thematalara bölünmüş ve bir arada daha büyük bir bölge olarak doux ("duke") ya da katepanō tarafından yönetiliyorlardı.[2] Bu ducate/katepanate[3] bölgeleri: (1) Antakya, Kuzey Suriye'de güneydoğu sınırını; (2) Mezopotamya Fırat'ın doğusunu; (3) Haldia kuzey doğuyu içeriyordu.[4] II. Basileios (976-1025 arası hükümdar) hükümdarlığı döneminde doğu sınırı daha da ileri götürüldü ve 1022 yılında İberya kuruldu. Batıda, en ünlü katepanlılık, Güney İtalya'da olandı, yaklaşık 971-975 yıllarında derlenen makamların listesini içeren Escorial Taktikon'de geçmektedir, Bizans-Bulgar Savaşlarının başarıyla nihayetlenmesinden sonra, Bulgaristan katepanō kurulmuştur.[4] Ayrıca Sırbistan katepanate kurulmuş, "Ras katepano" olarak bilinmektedir.[5]

11. yüzyılda yıkıcı toprak kayıpları sırasında, bütün askeri komutanlık anlamında makam ortadan kalkmıştır fakat daha yerel bir seviyede devam etmiştir: Komninos Hanedanı ve Paleologos Hanedanı dönemlerinde, katepanikion terimi hen Küçük Asya (Trabzon İmparatorluğu dahil) hem de Avrupa'da düşük seviye idari alanlara işaret eder hale gelmiştir.[1]

Bunlar, önceki themata'nın daha küçük bölümleriydi ve tahkim edilmiş başkentten (kastron) ve etrafındaki topraklardan biraz büyük bir alanı içeriyordu. Paleologos dönemi, katepanikion, yönetim alanında en yüksek sivil ve askeri yetkili olan kephalē (Greek: κεφαλή, "baş") tarafından yönetiliyordu.[6] Diğer Bizans kurumları gibi, İkinci Bulgar İmparatorluğu'nda katepanikion'da idari bir bölüm olarak uyarlamıştır.

Kaynakça

  1. ^ a b Kajdan 1991, s. 1115.
  2. ^ Haldon 1999, ss. 84–85.
  3. ^ Note that the original Byzantine term for a territory ruled by a katepanō was katepanikion. The term katepanate/catepanate, used in modern scholarship, is of recent origin. (Kajdan 1991, s. 1115.)
  4. ^ a b Holmes 2005, ss. 301–302.
  5. ^ Krsmanović, Kolias & Maksimović 2008, ss. 186, 189.
  6. ^ Bartusis 1997, ss. 33–34, 189–190, 236.

Kaynakça

Konuyla ilgili yayınlar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Stefanos (I. Romanos'un oğlu)</span>

Stefanos Lekapenos ya da Lecapenus, , Bizans imparatoru I. Romanos ile Theodora'nın ikinci oğlu ve 924 ile 945 yılları arası ortak imparatordur. Kardeşi Konstantinos ile Aralık 944 tarihinde I. Romanos'u tahtan indirmişlerdir. Ancak, birkaç hafta sonra bu sefer yasal imparator VII. Konstantinos tarafından onlar tahtan indirilip sürgüne gönderilmişlerdir. Önce iki kardeş Prote'ye kendileri tarafından sürgüne gönderdikleri babalarının yanına gönderilmişlerdir. Bizans vakanüvisleri, babaları I. Romanos onları Yeşaya kitabı 1.2 ayetinde yazan sözlerle karşıladığını yazar:

Ey gökler dinleyin, ey yeryüzü kulak ver!

Çünkü RAB konuşuyor:
<<Çocukları yetiştirip büyüttüm,

Ama bana başkaldırdılar.>>

<span class="mw-page-title-main">Bizans kültüründe politik nedenlerle sakat bırakma</span> Cezalandırma Yöntemi

Sakat bırakma, Bizans İmparatorluğu'ndaki suçlular için yaygın bir cezalandırma yöntemiydi, ancak imparatorluğun siyasi yaşamında da bir rol oynadı. Sakatlama cezalarının, aynı zamanda ikincil yararları da vardır. Rakibi kör etme sadece hareketliliğini sınırladığı gibi, aynı zamanda İmparatorluğun kontrol etmenin en önemli parçası olan bir savaşta orduya kumanda etmeyi imkânsız hale getirir. Hadım etmekte potansiyel rakipleri devre dışı bırakmak için kullanılan bir başka yöntemdir. Bizans İmparatorluğunda, bir erkeğin hadım edilmesi artık onun bir erkek olmadığı, yarı ölü, "yarı ölü bir hayat" anlamına gelirdi. Hadım etmek aynı zamanda, İmparator ya da tac için hakkı olan İmparator çocuklarını tehdit edecek bir varis doğumuna da engel olurdu. Diğer sakat bırakma çeşitleri, burnun kesilmesi (rinotomi) veya uzuvların kesilmesiydi.

Doğu Roma iç savaşı (1341-1347) Doğu Roma İmparatorluğu'nun Balkan topraklarında, III. Andronikos'un ölümünden sonra ortaya çıkıp 6 yıl süren iç savaş dönemidir. Bazen İkinci Paleologos İç Savaşı olarak da geçer. Bu iç savaş, Doğu Roma cemiyeti içinde aristokrasi ile orta ve alt sınıf arasında gelişmiş, sınıflar arası mücadele yaratmıştır. Aristokrasi tarafında VI. İoannis, orta ve alt sınıf tarafında mevcut hanedan mensupları yer almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ekskubitores</span>

Excubitores erken dönem Bizans imparatorlarının imparatorluk muhafızları olarak yaklaşık 460 yılında kurulmuştur. Komutanları kısa sürede büyük etki sahibi olmuş, aralarından 6. yüzyılda bir dizi imparator çıkmıştır. Excubitores geç 7. yüzyılda kayıtlarında görülmemeye başlamışlardır, fakat 8. yüzyıl ortalarında, orta dönem Bizans ordusunun çekirdeğini oluşturan seçkin "tagmata" birliklerinden birine dönüşmüşlerdir. Excubitores hakkında son kayıt 1081 yılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tagma</span>

Tagma tabur ya da alay büyüklüğünde askerî birlik.

<span class="mw-page-title-main">Megadük</span> Yüksek Bizans Askeri makamı

Megadük, geç Bizans İmparatorluğu dönemi hiyerarşisinin en yüksek pozisyonu, Bizans donanması komutanının unvanı. Bazen bu unvan yerine yarı Latinleştirilmiş megaduke ya da megaduks ifadeleri de kullanılırdı. Yunanca kelime δούξ, Latince terim dux kelimesinin helenleştirilmiş halidir, lider ya da komutan anlamına gelir.

<span class="mw-page-title-main">Bizans ordusu</span> ordu

Bizans ordusu veya Doğu Roma ordusu, Bizans donanmasının yanında hizmet veren Bizans silahlı kuvvetlerinin başlıca askeri organıydı.

Karabisianoi, orta 7. yüzyıldan erken 8. yüzyıla kadar Bizans donanması'nın dayanak noktasıdır. Kelime olarak Yunanca "gemiler" için karabos ya da karabis ve "gemiler için insanlar, denizciler" anlamına gelmektedir. Karabisianos, Bizans İmparatorluğu'nun ilk sabit deniz kurumudur, denizde İslam'ın yayılışının önüne geçmek için kurulmuştur. 718-730 arası bir zaman kaldırılmış ve yerine bir dizi denizci thema kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bizans askerî talimatları</span>

Bu makale, "Askerlik sanatı üzerine" Bizans İmparatorluğu'nda üretilmiş çok miktarda makalelerin en önemlilerini listeler ve kısaca haklarında bilgi verir.

Drungarios, Geç Roma ve Bizans dönemlerinde drungos olarak bilinen yapının komutanına verilen rütbe.

<span class="mw-page-title-main">Bizans İç Savaşı (1321-1328)</span>

Bizans İç Savaşı (1321-1328) Bizans İmparatorluğu'nun yönetimi üzerine Bizans imparatoru II. Andronikos ile torunu III. Andronikos arasında gerçekleşen bir dizi ihtilaftır.

Megas domestikos unvanı 11 ile 15. yüzyıllar arası Bizans ordusu başkomutanına verilen unvan. Domestikos tōn scholōn'un önceki makamlarından evrilmiş ve Bizans İmparatorluğu'nun son yüzyıllarında devletin en kıdemli derecelerinden biri olan bir rütbeye gelmiştir. Ayrılan Trabzon İmparatorluğu yanında 14. yüzyılda Sırp İmparatorluğu tarafından benimsenmiştir.

Georgios Paleologos ya da Palaeologus Bizanslı general, I. Aleksios'un en önemli askeri komutanlarından ve destekçilerinden biri.

<span class="mw-page-title-main">Mezopotamya (thema)</span> Bizans idari bölümü (Thema)

Mezopotamya günümüzde doğu Türkiye'de yer alan Bizans İmparatorluğu theması. Mezopotamya bölgesi ya da daha eski Roma ve erken Bizans Mezopotamya eyaleti ile karıştırılmamalıdır.Thema, Arsanias Nehri ile Çemişgezek arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Vestiaritai</span>

Vestiaritai Bizans İmparatorluğu'nda imparatorluk muhafız birlikleri ve malî memurlar, 11 ile 15. yüzyıllar arasında kayıtlarda görülürler.

<span class="mw-page-title-main">Optimatoi</span> Bizans idari bölümü (Thema)

Optimatoi, başlangıçta seçkin bir Bizans askerî birliği olarak kuruldu. Ancak, 8. yüzyılın ortalarında bir arz ve lojistik grubuna indirgendi ve kuzey-batı Küçük Asya'da eyalet (thema) olarak atanmıştır. Bir idari birim olarak, Optimatoi Theması, 14. yüzyılın ilk yıllarında Osmanlı İmparatorluğu tarafından ele geçirilinceye kadar ayakta kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hetaireia</span>

Hetaireia ya da Hetaeria, Bizans İmparatorluğu döneminde bir muhafız birliği için kullanılan terim. "Bölük" anlamına gelir, antik Makedon muhafız atlı birliği ve Antik Yunanistan aristokratlarının katıldığı Sempozyum yansımasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Mesazon</span> Bizans İmparatorluğunun başbakanı olarak hareket eden yüksek makam

Mesazōn Bizans imparatoru'nun başbakanı ve baş yardımcısı olarak hareket eden Bizans İmparatorluğu'nun son yüzyıllarında yüksek bir makam ve görevlisi.

<span class="mw-page-title-main">Paristrion</span> Bizans idari bölümü (Thema)

Paristrion ya da resmi dokümanlarda tercih edilen Paradounabon/Paradounabis 11. ve 12. yüzyıllarda Aşağı Tuna'nın güney kıyısını kapsayan bir Bizans eyaletidir.

<span class="mw-page-title-main">Ras Katepanlığı</span> Bizans İmparatorluğu Vilayeti

Ras Katepanlığı Bizans İmparatoru I. İoannis'in yönetimi sırasında, Orta Çağ'ın erken dönemlerinde Sırbistan'ın orta bölgelerinde 971 civarında kurulmuş Bizans İmparatorluğu'nun bir vilayeti (katepanat) idi. Katepanat, adını tarihi Raška bölgesi ile anılan müstahkem Ras kasabasından almıştır. Eyalet kısa ömürlü oldu ve Bulgar İmparatorluğu'nun yeniden kurulmasının ardından Bizans'ın bölgeden çekilmesinin ardından 976'dan kısa bir süre sonra çöktü.