Kateşizm

Kateşizm, Hristiyanlıkta vaftiz olup dine girmeden önce alınan din eğitimine verilen isimdir. Modern tarih bağlamında değerlendirildiğinde bu kavram Hristiyanlığın temel kurallarını açıklayan bir kitaba da işaret etmektedir.

Patristik dönem boyunca Kateşizm, Latince (Batı Kilisesi'nde) ya da Grekçe (Doğu Kilisesi'nde) okuyabilenlere – genellikle rahiplere - yönelik yazılmış bir dizi tezlerden oluşmaktaydı. Hristiyanlık eğitimi almakta olan yetişkinler (Katekümenler) için rahipler tarafından kullanılmaktaydılar. En basit haliyle bu tezler Havarilerin İman Açıklaması, Göklerdeki Pederimiz duası ve kaçınılması gereken bir dizi kötü tutum ve davranışların (7 ölümcül günah) öğretimini içermekteydi.

Orta Çağ'da ise Kateşizm genel olarak, Hristiyan yaşamı hakkında yazılmış tezlere atıfta bulunmaktaydı. Bunlar, ebeveynler ya da destek olan kimseler (Vaftiz babası) tarafından, vaftiz edilmiş çocuğa yönelik sağlanan bir dizi temel öğretilerdi. Bu öğretilerin odaklandığı şeyler; hayır işlerinde bulunmak, günahların itiraf edilmesi ve On Emir’deki buyrukların saygıyla yerine getirilmesi gibi temel noktaların gerekliliğiydi. Bu dönemde Kilise’nin en çok meşgul olduğu konular; Hristiyanlara iyi tutum ve davranış sergilemeleri, dindar bir hayat sürdürmeleri ve tüm günahlardan arınmış bir biçimde ölmek için hazırlanmalarında yardımcı olunmasıydı.

Bu dönemde Kilise’nin en çok meşgul olduğu konu, Hristiyanları iman konusunda eğitmek olmuştur. Bu amaçla, ruhban sınıfından olmayan tüm eğitimsiz Hristiyanlara rehber olmak için bir araç olarak yeni Kateşizm metinleri yazılmıştır. Protestanlar ve Katolikler bu amaçla soru-cevap yöntemini geliştirmişlerdir.

Günümüzde Protestanlar için hala bu konuda danışılan bir kaynak olan, Martin Luther tarafından yazılmış ve günümüze kadar gelebilmiş iki kateşizm metni bulunmaktadır. Luther’in ‘küçük’ kateşizm kitabında kateşizm için takip edilmiş olan sıra şu şekildedir: On Emir, İman Açıklaması, Göklerdeki Pederimiz Duası, Vaftiz, Günahların İtirafı, Efkaristya.^[2]

Katolikler açısından ise, Trento Konsili'ni takip eden süreç ile birlikte 1566 senesinde büyük ve kapsayıcı bir kateşizm metni yayımlanmıştır. II. Vatikan Konsili'ne (1960) kadar birçok yerel kilisede bu kateşizm uygulanmaktaydı. Trento Konsili'nin Kateşizm için önerdiği sıra şu şekildeydi: İman Açıklaması, Yedi Sakrament, On Emir ve Göklerdeki Pederimiz duası.

Ayrıca, 16. yüzyılda Peter Canisius ve Roberto Bellarmino isimli iki Cizvit’in kaleme aldığı iki önemli kateşizm kitabı da bulunmaktadır. Bu kateşizm metinlerinin basımı 20. yüzyıla kadar devam etmiştir.

Peter Canisius’un kateşizm kitabında takip ettiği konu sırası şu şekildedir: İman, ümit ve tüm varlıklara yönelik sınırsız bir sevgi; Tanrı’nın ve Kilise’nin Emirleri, Sakramentler ve Hristiyan adaleti. Roberto Bellarmino’nın kateşizm metnindeki sıra ise şu şekildedir: İman, Göklerdeki Pederimiz duası, On Emir, Sakramentler.

20. yüzyılın başında, eski bir metin olmasına rağmen hala Trento Konsili Kateşizm’i kullanılmakta ve Papa’lar tarafından önerilmekteydi.

1929 senesinde, Papa XI. Pius’un egemenliğinde, yeni bir kateşizm olan Catechismus Catholicus yayımlandı. Buna rağmen Papa, evrensel bir kateşizmin ilanı için konsil onayının gerekliliğine olan inancı dolayısıyla bu kateşizmi tüm kilise için zorunlu tutmayı reddetmiştir.

Katolik Kilisesi tarafından yeni bir evrensel kateşizmin yayımlanması, II. Vatikan Konsili’nin ilgili tavsiyesinden 30 yıl sonra mümkün olmuştur. Bu kateşizmin yazılması, bizzat Papa II. Ioannes Paulus’un emriyle 1985 senesinde başlamış olan uzun soluklu bir çalışma sonrasında gerçekleşmiştir. Asıl metnin dili Latincedir. Bu yeni kateşizm yeni bir sıralama düzenini takip etmiş ve dört temel sütun üzerine kurulmuştur. Bunlar: İman, Kutsal Litürji, Hristiyan bir yaşam ve Dua şeklinde sıralanmaktadır.^[5]

Ortodoks Kilisesi’nde ise Katolik Kilisesi’nde olana benzer bir evrensel Ortodoks kateşizmi bulunmamaktadır. Ancak günümüzde danışılacak kaynak olarak, farklı dönemlerde yazılmış dört farklı kateşizm kitabı kullanılmaktadır.

1- Tüm Ortodoks Kiliseleri tarafından onaylanmış ve yazarı Aziz Şamlı Yuhanna (8. yüzyıl) olan:

“Ortodoks inancının tam anlatımı”

2- Yine tüm Ortodoks Kiliseleri tarafından onaylanmış ve Kiev Metropoliti (17. yüzyıl) Peter Moghila (Petru Movilă) tarafından yazılmış olan:

“Doğu Katolik ve Apostolik Kiliselerinde Ortodoks İtirafı”

3- Benzer şekilde tüm Ortodoks Kilisesi tarafından kabul gören ve 1723 yılında kaleme alınmış:

“Doğu Katolik Kilisesi Patriklerinin Ansiklopedisi”

4- Rus Kilisesi'nin Kutsal Sinod’u tarafından onaylanmış ve Moskovalı Aziz Filaret (1823) tarafından kaleme alınmış:

“Doğu Katolik Ortodoks Kilisesinin Ayrıntılı Kateşizmi”

Protestanlıkta ise birleşik, evrensel bir kateşizm bulunmamaktadır.